Tíminn - 28.04.1977, Side 12

12
Fimmtudagur 28. april 1977
mm
STOFNINN
í HÆTTU?

» 1 t > ■ * M *
■ -Jfc, v/ -
Inngangur
„Gekk ekki vel á rjúpunni
núna?” spuröi kunningi minn er
ég hitti um áramótin síöustu.
„Nei öðru nær,” svaraöi ég,
„þaö sást varla rjúpa”. „Nú á
hún ekki aö vera i hámarki?”
„Þaö var nú sagt i fyrra lika og
brást þá algjörlega”. „Þaö er
nú ekkert aö marka kringum
þig, þú ert bara búinn aö
útrýma henni alveg þar”, sagöi
þá kunninginn. Sömu skoðun
bryddir á I annáli ársins i léttum
dúr, sem fluttúr var á Þorrablót
hér nýverið, þar sem talið var
aö næstsiöasta rjúpan hér I sveit
I heföi veriölögð aö velli skömmu
1 fyrir jól og lagt út af þvi á eftir-
I farandi hátt:
Rjúpnaskyttur æöa um fjöll
sem óöir vargar,
enga þó aö fuglinn finni,
finnst oss mál aö þessu linni
Nú orkar þaö varla tvlmælis
aö rjúpan er oröin fyrirferöa-
mesti villti fuglinn I þjóölifinu
og sá sem mest fjaöraflokiö er
kringum. Það viröist margir
telja sig til þess kjörna aö
hnjóöa I rjúpnaskyttur og finna
þeim flest til foráttu, s.s. dráps-
girnd og þar fram eftir götunum
og gera þeir engan greinarmun
á að „svo margt er sinniö sem
skinniö” I okkar hópi. Viö höfum
litlum vörnum haldiö uppi eöa
skýrt okkar sjónarmiö og kann
þaö bæöi aö stafa af þvi aö við
séum lagnari aö beita byssu en
penna og hinu aö viö höfum
fram aö þessu haft allgóöa sam-
vizku enda skákaö i hróksvaldi
þeirrar yfirlýstu skoöunar
fuglafræöinga aö veiöi heföi
engin áhrif á rjúpnastofninn.
Eftir reynslu tveggja undan-
genginna ára getur þó varla far-
ið hjá þvl aö ýmsar efasemdir
skjóti upp kollinum hjá almenn-
ingi um sannleiksgildi þeirra
kenninga. Sem rjúpnaskytta
langar mig aö fara hér nokkrum
oröum um rjúpnaveiöar,
kenningar um. háttsemi
rjúpunnar og sveiflurnar i
stofninum og fleira þvi tengt.
Fagurt er á fjöllum
í grófum dráttum finnst mér
aö flokka megi rjúpnaskyttur I
þrjá hópa:
I fyrsta lagi eru þaö atvinnu-
skyttur, sem nota hvern færan
dag yfir veiðitlmabiliö. Þetta
munu sennilega mest vera
bændur og bændasynir ásamt
slangri af skyttum úr kaup-
stöðum og kauptúnum og frá
þeim kemur mestöll rjúpa, sem
er á boöstólum i verzlunum og
er oröinn svo fastur liöur I
hátiöamatnum hjá mörgum aö
þeir komast alls ekki i jólaskap
án hans. Stöku skyttur ná all-
góöum daglaunum enda sjá
margir ofsjónum yfir þvi, en
gæta þess ekki aö bændum
a.m.k. sem sannanlega vantar
25-30% af sinu lögboöna kaupi
árlega, getur þetta veriö leiö til
öflunar aukatekna. Mér er ekki
kunnugt um aö þaö sé taliö
Séö af brúninni ofan viö byggö-
ina suöur yfir tsafjaröardjúp.
ámælis- né umtalsvert að aörar
stéttir vinni auka- eöa yfirvinnu
til aö drýgja tekjur sinar. Þaö
þarf haröfriska menn á bezta
aldri til að eltast viö rjúpu
myrkranna á milli i misjöfnu
veöriog oftófærö, berandi meiri
og minni byrðar langar leiðir.
Þeir þurfa aö vera þolnir göngu-
menn og fótvissir, óragir I fjöll-
um og ratvisir, hafa mjög góða
sjón og þekkja veiði-
svæöið og háttalag rjúp-
unnar, ef árangur á að verða i
samræmi við erfiöi*- Til viöbót-
ar 6-10 tima þanspretti þurfa
svo skyttur úr sveitum oft að
sinna gegningum og fleiri störf-
um sem til falla i ofanálag.
Veiði- og útivistareðli þarf þvi
aö vera rikt i skyttunni til þess
aö hún endist til þess arna.
1 ööru lagi eru þaö svo sport-
eöa helgarskytturnar. 1 þeirra
hópi eru margir kyrrsetumenn
úr þéttbýlinu, sem fá sér holla
þrekaukandi hreyfingu meö
þessum hætti. Margir eru lika
náttúruskoöendur meö næmt
auga fyrir margbreytileika
landslagsins, gróöri, veöurfari
og ööru i umhverfi sinu, enda er
þeim veiöin oft aukaatriöi, gott
ef þeir fá I matinn fyrir sig og
sina, þá eru þeir ánægöir.
Þá er þriöji flokkurinn, sem
e.t.v. mætti kalla skotsóöa.
Fæstir I þeim hóþi eiga þaö er-
indi til rjúpna eöa á f jöll aö afla
sér tekna eöa njóta útivistar og
unaðar óbyggöanna. Skotgleöi
og drápgirni ásamt viröingar-
leysi fyrir umhverfinu er þar
mest áberandi og oft ekkert
skeytt um hvort Jiaö er rjúpa,
fálki eöa músarrindill, sem fyr-
ir skotinu veröur og jafnvel
skeyta þessir garpar skapi sinu
á vegarskiltum og hverju sem
fyrir verður. Til er aö menn séu
vopnaðir rifflum sem vel myndu
sóma sér viö fila- eöa ljóna-
veiöar i Afriku. Lika er til aö
notuö séu svo stór högl, aö lftið
veröi eftir af rjúpunni. Oft er
miklu meira sært en drepiö og
t.d. veit ég um skyttu, sem
notaöi haglabyssu og kom meö
eina rjúpu og ræksni af annarri
eftir daginn. Hann haföi þó
notaö 23 skot og alltaf skotiö á
rjúpu. Onnur rjúpnaskytta, full-
oröin, lagöi af staö snemma
morguns i nýsnævi og kom á
slóö sem hún rakti lengi af
varúðog einbeitniunz hún hvarf
niöur um holu rúmlega fingur-
viöa og skildist manninum þá aö
hér haföi hagamús veriö á ferö.
Kenningar
fuglafræðinga
Efalaust hefur snemma á öld-
um veriö tekiö eftir þvi, hve
mikill áramunur var á rjúpna-
fjöldanum og liklegt aö þá hafi
þaö veriö sett I samband viö ár-
feröi, t.d. mun einn fimbulvetur
hafa hlotiö nafnið rjúpnabani i
annálum. En þaö er eklci fyrr en
eftir 1925, að sögn dr. Finns
Guðmundssonar, sem fariö er
aö fylgjast meö sveiflum I
rjúpnastofninum hér á landi og
orsökum þeirra. Hina siöari ára-
tugi hefur dr. Finnur veriö sá,
sem helzt er vitnaö I þegar rjúp-
una hefur boriö á góma.Meö
rannsóknum hans og annarra á
Hriseyjarrjúpunni, hreiöra-
fjölda þar um ákveöiö árabil,
svo og aldursgreiningu á skot-
inni rjúpu, töldu visindin sig
komin langleiöina til botns I
leyndardómum rjúpnastofns-
ins. Eftir þvl sem mér hefur
skilizt eru niöurstööur þessara
rannsókna I meginatriöum
eftirfarandi.
1. Rjúpnastofninn nær hámarki
tiunda hvert ár, siöasta 1966
er ilágmarki 2 árum slöar, en
stígur siöan hægt og átti aö ná
hámarki 1975 og 1976.
2. Rjúpnastofninn hrynur niður
2 næstu ár eftir hámark