Tíminn - 28.04.1977, Page 13

Fimmtudagur 28. april 1977
13
Greinarhöfundur, ásamt öOrum
manni uppi á Skjaldfannaraf-
rétti.
—Ljósmyndir: Helgi Svein-
björnsson .
(annaOhvort úr elli eöa pest)
Öfrjósemi eöa minni viökoma
þegar stofninn hefur náö há-
marki ekki talinn neinn
áhrifavaldur.
3. Veiöi hefur litil áhrif á stofn-
inn.
Margt I þessum kenningum
stangast á viö reynslu mina og
annarra og viröist svo margt
byggt á einberum tilgátum aö
trotryggni hlýtur aö vekja.
Nú er bezt aö taka þaö fram
áöur en lengra er haldiö, aö ekki
er um neina persónulega óvild
eöa illgirni hjá mér aö ræöa I
garö dr. Finns eöa hans starfs-
bræöra, þvert á móti m.a. hafa
þeir fengiö rjúpur héöan til
rannsókna t.d. 1967 i þvi skyni
aö kanna hvort Grænlandsrjúpa
væri hér á Vestfjöröum noröan-
veröum í einhverjum mæli. Eft-
ir þvi sem ég bezt veit reyndist
hún vera innan viö 1%.
Ariö 1975 bregzt rjúpnaveiöi
aö mestu hér um slóöir og var
léleg yfir landiö i heild. Margir
vildu kenna um óhagstæöri
veöráttu, umhleypingum og
fleiru I þeim dúr.
Fyrir eöa um mitt siöastliöiö
sumar lætur fréttaritari út-
varpsins, Haraldur Þórarinsson
I Kvistási I Kelduhverfi I ljós, aö
mig minnir tvivegis I fréttum,
aö litiö beri á r júpu þar um slóö-
ir og hald manna aö eitthvaö sé
bogiö viö hámarkiö. Þetta ber
saman viö áö hér sást varla
rjúpa meö ungum I sumar til
dæmis I rúningssamalamennsk-
um.
I forsíöuviötali I Tlmanum,
llklega um miöjan ág. skýrir
dr. Finnur frá „óeölilega hæg-
um vexti I rjúpnastofninum”
sem sé „afbrigöilegur hlutur”
og sé hann (þ.e. dr. Finnur) til-
neyddur til aö halda áfram
rannsóknum f a.m.k. 1-2 ár f viö-
bót.
Um rjúpnaveiöina slöastliöiö
ár þarf ekki aö fara mörgum
oröum. Hér viö Djúp var óvenju
lltiö um rjúpu. 1 útvarpinu milli
jóla og nýárs haföi fréttaritari
þess þá sögu aö segja af þaul-
vönum borgfirzkum skyttum aö
þeir heföu gengiö liölangan dag-
inn án þess aö sjá rjúpu. Garöar
H. Svavarsson kaupmaöur I
Kjötverzlun Tómasar á Lauga-
vegi 2, sem sennilega hefur
flestar skyttur á sfnum vegum
og fylgdist þvl öörum betur meö
veiöinni i haust, sagöi I viötali
viö Dagblaöiö 22. nóv. aö á Vest-
ur- og Suöurlandi sjáist varla
rjúpa, svolítiö sé af henni I
Húnavatnssýslum og sföan vax-
andieftir þvl sem austar dregur
og sé mest af henni á Austur-
landi. 1 sama streng er tekiö I
fréttum af Héraöi I Tlmanum
fyrir jólin, þar sem töluvert er
sagt af rjúpu þar um slóöir I
fyrsta skipti I áraraöir. Enn-
fremur i útvarpsfréttum þann
14. feb., þar sem segir aö mikiö
sé af rjúpu í Eskifjaröar- og
Berufjaröardölum eystra og nú
þann 23. febrúar var sagt og
haft eftir reyndum rjúpnaskytt-
um aö mikiö væri nú af rjúpu I
Egilsstaöaskógi.
„Reglubundnar sveifl-
ur”.
Þá er aö athuga kenningar
fuglafræöinga. Flestar reyndar
skyttur sem látiö hafa I Ijós
skoöanir á þeim I mfn eyru,
halda aö „reglubundna sveifl-
an” f rjúpnastofninum yfir
landiö allt, sé aöeins til í hugar-
heimi fuglafræöinga. Víst er um
þaö aö ef þeir byggja ekki á
traustari grunni en viökomunni
I Hrlsey f nokkur ár og aldurs-
greiningu hluta af skotinni
rjúpu, er ekki hægt annaö en.aö
láta sér fátt finnast um slíka
vfsindamennsku. Ekki þarf
annaö en hressilega bleytuhrlö
á óheppilegum tíma framan af
sumri svo mestöll viökoma
rjúpunnar a.m.k. um noröan-
vert landiö geti fariö I súginn á
einni nóttu og eru raunar ekki
mörg ár slöan þaö geröist. Slfk
áföll sneiöa e.t.v. aö mestu hjá
Hrlseyjarrjúpunni og af ööru er
hún ekki áreitt nema þá lítils-
háttar af fálka.
Hér aö framan er vitnaö I út-
varps- og blaöafregnir, sem
benda til aö rjúpan sé í hámarki
á Austfjöröum en I lágmarki
annars staöar. Dr. Finnur segir,
aö siöasta hámark hafi veriö
1966. Ekki ber þvf saman viö
mlnar bækur. Aö vlsu hef ég
ekki öruggar samanburöartölur
um veiöi hér lengra aftur en til
1967, en þó er svo mikiö vfst aö
veiöi hér var óveruleg 1965 og
1966
Hér hefur veriö gengiö til
rjúpna um langan aldur, og
samkvæmt þvl, sem faöir minn
segir, voru siöustu miklu
rjúpnaárin 1927-35 og töluvert
1945 en slöan ekki svo orö sé á
gerandi. Hér er kjörlendi rjúpu
og nóg um nýgræöing, ber og
rjúpnalauf neöan til næst á fjöll-
um, en slöan skjól og fæöa I
kjarrskógi.
Ef ég tek saman meöaldag-
veiöi mfna slöastliöin 10 ár, ættu
þær tölur aö gefa nokkuö sanna
mynd af rjúpnafjölda á þvl af-
markaöa landi, sem ég hef mest
fariö um. Veiöin er sum árin
miklu meiri en svo aö nokkur
llkindi séu til aö rjúpan sé borin
og barnfædd innan svæöisins en
sókninni er hagaö mjög svipaö
öll árin.
Samkvæmt minum tölum hef-
ur hámark stofnsins veriö 1973
og 1974. Bæöi þessi sumur voru
rjúpurnar meö ungahópana I
túnum og limlestust þeir jafnvel
eöa drápust í sláttuvélum, þó
reynt væri aö varast þá. Er mér
minni.sstætt viö rúnings-
smalanir sumariö 1973 aö unga-
hóparnir voru hvarvetna aö
styggjast upp og voru eins og
glitrandi fiörildasveimar I sól-
skininu. Tvö slöastliöin sumur
hefur hins vegar oröiö mjög lítiö
vart viö rjúpur meö unga.
Minnst var hér af rjúpu áriö
1970 og svo áriö 1975 og 1976,
tvisvartil þrisvar sinnum minni
meöaldagveiöi en 1973 og 1974
Veiöitalan frá 1975 er varla
fyllilega marktæk sökum alveg
óvenjulegra umhleypinga og
stööugs útsynnings en f þeirri
vindátt hverfur rjúpa héöan.
Ennfremur má geta þéss, aö
sama rjúpnafæöin var á allfjar-
lægu en viöurkenndu rjúpna-
landi sem ekkert hefur veriö
skotiö á og ég fór um 1975 og
1976, og gat þvl boriö saman viö
heimalandiö.
Þaö er skoöun mín, aö rjúpan
sé ekki staöbundin hér frekar en
annars staöar, hún er flökkufugl
sem hagar sér eftir veöráttu
snjóalögum og fæöuöflunar-
möguleikum ug er ekki einn
staöur öörum kærari a.m.k. aö
vetrinum. Margoft hef ég ekki
fundiö far á mlnu veiöisvæöi, þó
þaulleitaö hafi hátt sem lágt all-
an daginn en morguninn eftir er
allt oröiö krökkt af rjúpu eöa þá
aö hana drlfur aö í rökkrinu úr
öllum áttum, hvaö langt aö sem
hún kemur þá.
Hefur veiðin áhrif?
„Lengi tekur sjórinn viö” var
máltæki. Nú eru heimshöfin aö
veröa svo menguö af ollu og
hvers kyns efnaiönaöarúrgangi
aö lifrlki þeirra stafar bráö
hætta af. „Nógur fiskur I sjón-
um” var lengi sagt, og allir vita
hvernig þaö er aö breytast I
öfugmæli.
„Veiöi hefur engin áhrif á
rjúpnastofninn” segir dr. Finn-
ur og magnar þannig á hann
alla þá, sem byssu geta valdiö I
þessu landi. En hver er sá
vfeindalegi grunnur, sem dr.
Ejúpa I grastó aö vetrarlagi
Finnur byggir á? Vlkjum aftur
aö viötali hans viö Timann
I sumar. Þar viöurkennir hann
aö hafa enga hugmynd um
stærö stofnsins. „Hámarkiö átti
aö vera f ár, en þaö getur
dregizt t.d. þar til á næsta ári
eöa þá aö stofninn veröur ein-
faldlega ekki stærri”. Dr. Finn-
ur hefur ekki hugmynd um hvaö
mikiö sé skotiö af rjúpu segir aö
þaö sé vonlaust verk aö reyna
aö komast aö þvl. Veiöiskýrslur
hafi veriö sendar um land allt,
en ekki komiö nægilegt magn til
baka til þess aö hægt væri aö
byggja neitt á þeim upplýsing-
um og ekki heföi heldur tekizt aö
fá upp þaö magn sem selt væri I
verzlunum.
Þeir væru vist álitnir eitthvaö
skrýtnir fiskifræöingarnir okk-
ar ef þeir heföu enga hugmynd
gert sér um stærö fiskistofn-
anna viö landiö vissu ekkert
hvaöa magn væri veitt, en vildu
samt láta takamark á tillögum
slnum um sókn og hámarks-
veiöi.
Þó er dr. Finn e.t.v. fariö aö
gruna aö hér sé ekki allt meö
felldu. 1 nefndu Tfmaviötali
segir hann „Þeirsem bezt þykj-
ast vita, segja aö þetta (hinn
óeölilega hægi vöxtur stofnins)
sé veiöunum aö kenna, en ég er
ekki sannfæröur um þaö, aö
veiöarnar hafi þaö mikil áhrif”.
Hræddur er ég um aö lltil
þolinmæöi eöa natni hafi veriö
viöhöfö viö veiöiskýrslusöfnun,
aldrei hef ég a.m.k. séö slík
plögg né heyrt á þau minnzt I
viöræöum viö aöra veiöimenn.
En ég er ekki I neinum vafa um
aö nokkrar atv.skyttur I hverri
sýslu og kaupstaö fengjust til aö
útfylla þær af samvizkusemi ef
þær yröu þeim sendar frá
Náttúrufræöistofnun, þvl þær
eiga mest undir þvf, aö ekki sé
gengiö of nærri rjúpnastofnin-
um.
Ég haföi eftir fööur minum
hér fyrr, aö sföasta verulega
rjúpnáriö hér hafi veriö 1945.
Þegar hann gekk mest til rjúpna
á árunum frá 1925-1940 var þaö
fátftt aö skoti væri eytt á staka
rjúpu, aö hafa 2-3 f skoti var al-
gjört lágmark. Nú má kallast
gott aö ná rjúpu aö meöaltali í
skoti. Svo aöeins sé vitnaö til
eldri heimilda úr nágrenni
Reykjavlkur og af Reykjanes-
fjallgaröinum komst dagveiöi á
mann í Henglinum 1927 eöa 1928
yfir 100 rjúpur og 1909 fengu
þrjár skyttur úr Hafnarfiröi,
sem lágu viö I vikutima I ná-
grenni Kleifarvatns 700 rjúpur.
Ekki veit ég glöggt hvaö
veiöinni á þessum slóöum lföur
núoröiö en heyrzt hefur aö þeir
þykist góöir, sem hafa þaöan
eina eftir daginn.
Það getur varla hafa fariö
framhjá neinum, hvaö sóknin á
hendur rjúpunni hefur þyngzt
hin seinni ár og þaö svo aö á
landsvæöum i nágrenni þétt-
býliseinkum í nágrenni Reykja-
vikurogá Reykjanesskaga eru,
a.m.k. um helgar aö öllum lfk-
indum fleiri skyttur á ferö
heldur en rjúpur. Þetta, ásamt
betri skotvopnum og farartækj-
um til fjallaferöa svo sem jepp-
um og vélsleöum hefur útrýmt
eöa flæmt rjúpuna burt af þess-
um vigvöllim. Sams konar er
þróunin I sveitum og I nágrenni
kaupstaöa og kauptúna þó I
smærri stll sé ennþá. Svo hefur
minkurinri bætzt I hóp ofsækj-
enda rjúpunnar og er laginn viö
aö ná henni I skógarkjarri á
næturnar. Meö hverju ári fækk-
ar þvl og þrengir aö þeim kjör-
lendum rjúpunnar, þar sem hún
fær aö vera I friöi.
Breytingar á veiði-
timanum.
Nú liggja fyrir Alþingi tillögur
um breytingar á veiöitfma
rjúpna, fluttar af Jónasi Arna-
syni. Er þar aöallega lagt til aö
veiöitfminn byrji seinna eöa
fyrsta nóvember f staö
fimmtánda október nú og rök-
stutt meö þvt aö bæöi séu
rjúpúungar ekki fullvaxnir svo
snemma og eins hitt aö á góöum
haustum haldi fjölskyldur enn-
þá hópinn niöri f byggö um miöj-
an október. Ennfremur væri
minni hætta á gróöurskemmd-
um og vegaspjöllum af völdum
jeppaakandi veiöimanna um
fjöll og heiöar aö haustum áöur
en jörö frýs. Sðmuleiöis yröi þá
komizt hjá þvi aö láta fyrst lög-
reglu smala rjúpnaskyttum af
fjöllum -sunnanlands áður en
þorandi séaö smala sauöfé af
þeim sömu fjöllum. Þetta er nú
gott og blessaö en hitt er öllu
lakara aö Jónas oröar aö bæta
þessa skeröingu framan af
veiöitímanum upp meö svipaöri
viöbót f janúar eöa febrúar. Þaö
væri aö mínu áliti rjúpnastofn-
inum miklu skeinuhættari tfmi,
þar eö þá er hann aö mestu
kominn af fjöllum og hópast
saman i kjarrskógum og dala-
hliöum á takmörkuöum svæöum
nærri byggö. Væri þá hætt viö aö
víöa yröi hægt aö stunda fyrir-
hafnalítil fjöldamorö sem ég
held aö stofninn hafi engin efni á
aö veröa fyrir nú sem stendur.
Nær væri aö lengja veiöitfma
grágæsar unz eitthvaö hefur
slegiö á þann ófögnuö og ekki
væri sföur nauösyn aö taka
veiöibjölluna og hrafninn til
bæna og etja skyttum á þann
flugvarg, auk þess sem öörum
tiltækum ráöum yröi beitt til aö
halda honum i skefjum.
Lokaorð
Þetta er nú oröiö lengra mál
en ég ætlaöi og hef þó farið fljótt
yfir sögu. En f stuttu máli er þaö
skoðun mfn aö sveiflurnar I
rjúpnastofninum séu ekki reglu-
bundnar og nái ekki yfir landiö I
heild á sama tlma, þannig aö
rjúpnamergö geti veriö á
Austurl. þegar rjúpnaþurrö
er hér vestanlands svo sem nú
viröist vera. Þaö er fjarstæöa,
aö rjúpan drepist I stórum stíl.
hún færir sig til og flakkar milli
landshluta I meira mæli en taliö
hefur verið. Hreiöurtalning á
einum staö á landinu getur þvi
aldrei gefiö sanna heildarmynd
af fjölda rjúpu, slíkt þyrfti aö
gera á 5-6 stööum víöa um land-
iö auk þess sem vor- og sumar-
hret geta höggviö stór skörö I
viökomuna.
Sóknin I rjúpuna hefur aukizt
gífurlega og hefur mikil og vax-
andi áhrif á stofninn, sem senni-
lega er miklu minni nú en
fyrir 30-40 árum.
Eg tel aö rjúpuna eigi aö nytja
sem önnur landsins gögn og
gæöi en I þvi hófi aö ekki sé of
nærri stofninum gengiö en ég er
hræddur um aö nú sé fariö aö
nálgast þaö mark.
Ég vona aö dr. Finnur sem og
aðrir fuglafræöingar beiti sér
m.a. f þvf starfi aö samræma og
skipuleggja eftirlit og athugun
trúveröugra manna um land allt
állfiogferöum rjúpunnar, eink-
um aö vetrinum.
Ef þessi grein min gæti
stuölaö að umræöu og athöfnum
f þá átt, væri betur af staö fariö
en heima setiö.
f marz 1977.