Tíminn - 09.06.1977, Blaðsíða 10

10
Fimmtudagur 9. júnl 1977
Halldór Kristjánsson:
Hvar eru hetjurnar?
Leitað að
þeim sem
deildu á
samvinnu-
hreyfinguna
Timinn birti grein eftir mig
25. febrúar i vetur. Hún var
skrifuð til að kalla fram rök-
stuðning fyrir nokkrum ádeilum
á samvinnuhreyfinguna.
Mér finnst eðlöegt að áhuga-
menn gripi feginshugar tæki-
færi til að túlka skoðanir sinar.
Þegar menn hafa slegið ein-
hverri skoðun fram og aðrir
draga hana i efa og biöja um
gleggri rök, finnst mér eðlilegt
að þeim sé svarað. Að öðrum
kostieiga hinirfyrrilikaá hættu
að einhverjirkynnu að álykta að
þeir væru ekki menn til að
standa við skoðun sina þegar á
herti.
Skattar og samvinnu-
félög
Ég spurði i hverju lægi skatt-
frelsi samvinnufélaganna,
Bergur Guðnason lögfræðingur
var þá nýbúinn að tala um það i
Morgunblaðinu. Siðan hefur
blöðrusVlur blaðsins, Jóhannes
Helgi tálað um aö kaupfélög
hefðu fjölda sjóða til að leggja i
skattfrjálsan gróða. Ég minni á
þetta sem nærtæktdæmium það
hvernig grunnfærnir gasprarar
éta eftir og hlaupd með það sem
fyrir þeim er haft án þess að
kanna málið. Engir þessir sjóöir
voru nefndir. Hvernig geta þá
þeir sem eitthvað þekkja til
samvinnufélaga vitað við hvað
er átt?
Ég hef ekki enn séö neina út-
listun á þessu skattfrelsi sam-
vinnufélaganna. Þvi spyr ég:
í hverju liggur þetta skatt-
frelsi?
Útþensla og vöxtur
Kaupm annablöðin birtu
greinar um nauðsyn þess að
samvinnuhreýfingin næði ekki
að auka umsvif sin og t.d. hlut
sinn i smásöluverzluninni. t þvi
tilefni sagði ég m.a.:
„Hvaðaháski skyldiverai þvi
að KRON ætti meiri hlut i smá-
söluverzluninni i Reykjavik ef
fólkiö vill það? Hverjar ráðstaf-
anir á að gera til að hindra
slikt? Og hvernig samrýmist
það hugmyndum um lýðræði?”
Mér fannst ástæða til að ræða
þetta við blöðin sem höfðu sagt
að ástæða væri til að sporna við
þessari útþenslu og yfirgangi.
Fyrst það viðnám var boðað
vildi ég heyra hvernig ætti að
haga j)vi. Nú er hætt við að ein-
hverjir hafi orðið fyrir von-
brigðum með talsmenn þeirra
baráttusveita sem herskáir
höfðu boðað stefnuna en fást svo
ekki til að ræða hana nánar.
Svo enginn skuli nú halda að
ég segi þetta tilefnislaust skal
minnst á Visir birti forustu-
grein þar sem aftur og aftur var
rætt um „skattaivilnanir fyrir
samvinnuhringinn á kostnað
annarrar atvinnustarfsemi” o.
s. frv. Og Morgunblaðið sagði i
leiðara 20. febrúar að með
hörku og dirfsku þyrfti að snú-
ast gegn útþenslu Sambandsins.
Það var þvi öll ástæða til að
vænta þess að reynt yrði að
standa við þessi orð og finna
þeim einhvern stað þegar eftir
þvi var óskað. Þvi vilja garp-
arnir ekki ræða hugsjónir sin-
ar? Nú er þvi likast sem þeir
hafi gufað upp. Það fæst ekki úr
þeim orð um þetta.
Sumir lita að visu þannig á að
meiri hluti borgarstjórnar i
Reykjavik hafi beitt sér gegn
þvi að samvinnuverzlunin yki
þátt sinn i smásölu i borginni
hvort sem viðeigandi er að
segja að þar hafi verið snúizt
gegn útþenslunni „með hörku
og dirfsku” eins og Mbl. taldi
nauðsyn. Samt er þetta eitt af
þvi sem ræða ber. Styrkir það
ekki fremur en veikir likur fyrir
hagkvæmri verzlun á komandi
tímum að lóðir og hús séu i um-
sjá þeirra fyrirtækja sem ekki
ganga kaupum og sölum en eru
almenningseign?
Fámennisstjórnin
1 tilefni af ádeilum i sambandi
við fámennisstjórn samvinnu-
hreyfingarinnar spurði ég:
Hvernig vilja þessir ákærendur
láta stjórna samvinnuhreyfing-
unni? Ég þekki ekki það stjórn-
arform að framkvæmdavaldið
sé ekki i höndum fárra manna.
Ég hef ekki séð nein svör.
Skyldi það geta verið vegna
þess að i raun og veru vilji þess-
ir menn ekki neina samvinnu-
hreyfingu.
Deyfðin
Margt er hægt að segja um fé-
lagslega deyfð. Vel veit ég að
hugmyndum Hallgrims Krist-
inssonar um fræðslu og félags-
lega vakningu erekki fylgt eftir
eins og hann dreymdi um. Þó er
örðugtað festa hendur á saman-
burði um slikt þvi að timarnir
breytast og viðhorf og ástæður.
En er það nokkuð óeðlilegt að
hugsa um skipulag og félagslif
verkalýðshreyfingarinnar, —
sem stundum er nefnd alþýðu-
hreyfing, — um leið og eins og til
hiiðsjónar? Ætli það komi þá
ekki i ljós sitthvað hliðstætt og
sambærilegt innan beggja
hreyfinganna? Vel skil ég að á-
hugamönnum þyki sitthvað á
skorta. En það er ekki vegna
þess að eðli og tilgangur tak-
mark og hugsjón stefnunnar sé
úrelt orðið.
Það er satt að samvinnu-
hreyfingin og önnur alþýðusam-
tök mættu vera svo viðtæk og
afskiptasöm að ekkert mann-
legt væri þeim óviðkomandi.
Innan þeirra gætir vissulega fé-
lagslegrar óárunar. Þar hefur
að sumu leyti orðið afturför frá
þvi á morgni aldarinnar. Þá
gerðu slíkar fjöldahreyfingar
sér t.d. ljóst að áfengisneyzla er
fjandsamleg almannaheill.
Þessi afturför er ekki vegna
þess að stefna, takmark og hug-
sjón hreyfinganna sé orðin
breytt og úrelt, heldur er þeim
ekki fylgt nógu almennt og
rækilega. Ekki skal ég fullyrða
að forustuliðið sé með öllu sak-
laust af þessu. En i slikum sam-
tökum á almenningur að velja
sér forustu og veita henni að-
hald og forsögn.
„Svarthöfði gellur:
Hún er svört”.
Enda þótt talsvert skorti á að
fram hafi komið svör við þeim
atriðum sem ég hef einkum
nefnt, hefur þó ádeilum á sam-
vinnufélögin verið haldið á-
fram. Er það þó einkum i Distl-
um þeim sem Visir birtir og
merktir eru Svarthöfða. Rit-
stjórnin segir að enginn einn
maður geti skrifað allt það sem
Svarthöfði leggur til mála. Það
skiptir heldur ekki máli hvað
hver skrifar. Þó er öll sú vit-
leysa alls ekki ætlandi einum
manni. Þar er t.d. talað eins og
engir séu i kaúpfélögum nema
bændur. Hver getur trúað þvi aö
skrifandi maður sé svo vitlaus
að hann haldi i raun og veru að
þær þúsundir sem eru i Kron séu
eingöngu bændur að ekki sé
minnzt á Hafnfirðinga, Suður-
nesjamenn og Akureyjringa.
Sú fjárfesting sem Svarthöfði
deilir á er sumpart ri&rétt
framhald þess sem Hallgrímur
Kristinsson byrjaði á og sum-
part beinlfnis framkvæmd þess
sem hann ráðgerði..
Ekki er gott að vita hvort rit-
stjórn Visis ætlast til að þessi
smáskitlega nöldurskjóða sé
tekin alvarlega. Nafnið mun
vera valið með hliðsjón af kvæði
GrimsThomsen um Svarthöfða.
Sá höfði var ólikur öðrum höfð-
um að þvi leyti að hann berg-
málaði aldrei rétt. Þvi voru
lokaorð ljóðsins þessi:
Segi einhver sól er björt.
Svarthöfði gellur: Hún er
svört.
Þeim er ekki alls varnað sem
valdi nafnið fyrir Visispistlana.
Guðjón F. Teitsson:
Um strandferðir
í grein Eiriks Sigurössonar,
formanns Framsóknarfélags Is-
firðinga, sem birtist I Tlmanum 3.
þ.m. undir fyrirsögninni
„Manngildið ber að meta meira
en auðgildið,” segir m.a.: „Til
dæmis koma skip Skipaútgerðar
rikisins hingaö aðeins hálfs-
mánaðarlega,” og síðar i grein-
inni segir svo: „Ég tel að þessi
mál veröi ekki leyst með öðru en
reglubundnum skipaferðum,
a.m.k. einu sinni i viku. Það hefir
oft verið rætt um sérstakt Vest-
fjarðaskip. Mér finnst raunar
ekki skipta máli hvort skipiö er
kallað Vestfjarðaskip eða eitt-
hvað annað. Aðalatriðið er að við
fáum hingað vikulegar feröir
strandferðaskips, ferðir sem við
getum treyst á.”
Þetta eru villandi skrif og
visast I þvi sambandi til greinar
minnariTImanum 20. aprils.l.til
leiðréttingar á sams konar
áróöri, þar sem gerð var svofelld
grein fyrir viðkomum strand-
ferðaskipa rikisins á Vestfjarða-
hafnir s.l. ár:
Viðkomur
1974 1975 1976
Patreksfjörður 52 53 55
Sveinseyrí 50 50 49
Bildudalur 51 52 55
Þingeyri 50 52 55
Flateyri 51 52 55
Suðureyri 49 54 55
Bolungarvik 50 52 53
tsafjörður 51 52 55
Ég veit vel hvernig á nefndum
áróðri stendur. Hann er sprottinn
af þvi að hlutaðeigendur vilja
fullkomlega gleyma ferðum skip-
anna aö norðan. En stundum
hefir veriö gott að fá beitu frá
Suðaustur- eða Norðurlandi meö
strandferðaskipum að noröan til
Vestfjaröa, án umhleðslu, og ekki
veit ég betur en að ýmsar
iðnaðarvörur frá Norðurlandi
þyki standa fullkomlega jafnfætis
iðnaðarvörum annars staöar frá
og eigi skiliö að hafa markaðs-
möguleika án umhleðslukostn-
aðar og umhleðsluáhættu og
óþæginda. Vil ég nefna: kjöt-
iönaðarvörur, smjörlíki, brennt
og malað kaffi, alls konar hrein-
lætisvörur, málningu, skótau,
niöursoðnar sjávarafurðir, cúðu-
gler, öl, sælgæti o.fl.
Fram kemur að áðurnefndur
greinarhöfundur bindur miklar
vonir viö fyrirætlanir um það að
láta þau tvö vöruflutningaskip,
sem enn eru eftir til meiri-háttar
strandferða leggja að mestu eða
öllu leyti niður komur til Sveins-
eyrar, Bildudals, Flateyrar,
Suðureyrar og Bolungarvikur, en
byggja I staðinn á keyrslu til og
frá ísafiröi, Þingeyri og Patreks-
firði, að þvi er skilja má á vegum
Skipaútgerðar rikisins.
Varla mun samt búið aö mata
tölvuna með réttum upplýsingum
um aukna og flóknari flutninga-
ábyrgð f þessu sambandi, svo
sem um vöruskil og frost-
skemmdir á vetrum eða það
hvort Skipaútgerðin verður ekki
brátt komin meö landflutninga-
bákn, sem erfitt yröi aö halda
inna hóflegra kostnaðarmarka.
Vafalaust er, að ýmiss konar
óhagræði fylgir þvi að missa af
viðkomum umræddra skipa, og er
eftir að vita hvaöa áhrif það hefir
á metnaö fólks á hlutaðeigandi
höfnum og aðliggjandi byggöum,
ekki aðeins á Vestfjörðum heldur
einnig á Austfjörðum og Norður-
landi, aö nú sé talin ofrausn að
umrædd vöruflutningaskip meö
hófsamlega oliueyöslu sýni sig á
að meðaltali hálfsmánaðarfresti
á norðurleið og suöurleið á
ferðum kringum land, svo sem til
áminningar um að fólk á Austur-
landi og Vesturlandi tilheyri
sama þjóðfélagi.
Margur mun hugsa til þess að
nýbúið er aö veita rlkisábyrgð og
festa fé, varla undir 1500 millj. kr.
meö núgildandi verðlagi, i tveim
ferjuskipum og hafnamann-
vikjum fyrir þau hér viö suö-
vesturhorn landsins, ferju-
skipum, sem tapa munu varla
undir 300 millj. kr. á ári meö
vöxtum og fyrningum. Hefir þó
rekstri Akraborgar verið hjálpaö
með þvi að reikna ekki hafna-
vörugjöld, hvorki I Rvik né á
Akranesi, af bilum fluttum meö
skipinu. Ekki heldur af vörubilum
né farmi vörubíla, en komi t.d. 10
tonna vörubill meö Esju eða
Heklu til Rvikur, þá þarf nú að
greiöa Rvikurhöfn kr. 12,300
hafnarvörugjald fyrir bilinn
sjálfan og aukalega fyrir farm
eftir tegund og magni, og svipuö
munu vörugjöldin vera á öðrum
höfnum. Það eru þvi ekki litil
hlunnindi að losna við vöru-
gjöldin.
Minnt skal á, að i áratugi tók
Eimskipafélag tslands vörur frá
útlöndum til allra hafna á tslandi,
sem eigin skip félagsins eða
strandferðaskip rikisins komu á.
Þannig tók Eimskipafélagið á sig
án aukagjalds fyrir viötakendur
að greiða umhleðslu og fram-
haldsfarmgjald meö samnings-
taxta fyrir þær vörur, sem senda
þurfti með strandferðaskipum
rikisins.
t ótal skipti var leita eftir þvi
við Eimskipafélagið, að það
greiddi bilaeigendum jafnmikið
fyrir tilsvarandi framhalds-
flutning varnings, en þessu mun
jafnan hafa verið algerlega
neitað og þátttakan stranglega
bundin við framhaldsflutning á
sjó. Astæðan var sú, að færi
Eimskipafélagið inn á þá braut að
greiða bilum fyrir framhalds-
flutning t.d. til Vikur i Mýrdal 196
km. leið og til allra staða þar á
milli. Þetta þótti stjórn Eim-
skipafélagsins á sinum tima of
viðurhlutamikið.
Vera má, að tilsvarandi mál
verði nú auöleyst á vegum
Skipaútgerðar rikisins, en þá má
viðhorf stjórnvalda til stofnunar-
innar breytast mikið frá þvi sem
veriö hefir um skeið, þar sem aö
undanförnu hefur verið draslað
með verðbólgu-skuldahala upp á
80-90 millj. kr. og slikt hindrað að
hægt væri á ábyrgan hátt aö
endurnýja og/eða auka eign
nauðsynlegra hjálpartækja, svo
sem vörupalla, gáma og vöru-
lyftara, eins og æskilegt væri til
vinnuhagræðingar og bættrar
þjónustu við viðskiptamenn.