Fréttablaðið - 01.03.2006, Blaðsíða 50

MARKAÐURINN 1. MARS 2006 MIÐVIKUDAGUR22
F Y R S T O G S Í Ð A S T
Í lokaritgerð sinni skoðaði Jóhanna M. Ólafsdóttir
hvort hagur sé af því fyrir einstaklinga að ríkið
styðji við menningarstarfsemi. Sú algenga skoðun
að ríkið eigi ekki að styrkja menningarstarfsemi
varð til þess að hún valdi sér þetta efni. Rök þeirra
sem eru mótfallnir opinberum styrkveitingum til
lista- og menningarmála eru þau að ríkið geti spar-
að talsverða fjármuni með því að láta af stuðningi
sínum og skilað aurunum í vasa skattgreiðenda.
Hinn almenni borgari getur þá sjálfur ákveðið
hvort og við hvaða listgrein hann vill styðja, með
því að punga út fé í það sem hann hefur áhuga á.
„Mér þótti þeir sem hafa þetta sjónarmið gleyma
því að án opinberra styrkja til menn-
ingarmála væri ef til vill ekki neitt
val. Listin, eins og menntunin, veitir
þeim sem neytir hennar persónulegan
ávinning sem samanstendur meðal
annars af ánægju, örvun og fræðslu
sem neytandinn öðlast þegar hann
sækir listviðburði. Í þessu ljósi langaði mig að
skoða hvort það mynduðust jákvæð heildaráhrif af
menningarstarfsemi. Það eru mjög skiptar skoð-
anir um þetta og rökin mörg með og á móti. Þess
vegna þótti mér þetta áhugavert viðfangsefni.“
STYRKIR AUKA VIÐ ATVINNUVEGINN MENNINGU
Til þess að komast að því hvort styrkir til menn-
ingarmála hafi jákvæð áhrif á samfélagið gerði
Jóhanna aðhvarfsgreiningu og setti fram tilgátuna
„stærð opinberra menningarútgjalda sem hlutfall
af vergri landsframeiðslu (áhrifabreytan) hefur
engin áhrif á það hve hátt hlutfall atvinnuvegur-
inn menningarmál verður af vergum þáttatekjum
(háða breytan)“. Menningarþættirnir sem hún not-
aði í könnuninni voru útgáfustarfsemi og prentiðn-
aður, tómstunda-, menningar- og íþróttastarfsemi,
kvikmyndaiðnaðurinn, útvarp og sjónvarp, söfn
og önnur menningarstarfsemi. Út úr greiningunni
kom að fylgnin er talsverð eða 73,86 prósent og
tilgátan var hrakin. Það er því augsýnilegt að opin-
ber útgjöld til menningarmála hafa áhrif á hvernig
menning sem atvinnuvegur dafnar.
LÆKKANDI VERÐ EÐA AUKIN GÆÐI
Niðurstöður Jóhönnu sýna að því meira sem lagt
er til lista- og menningarmála af fé hins opinbera
því meiru nái atvinnuvegurinn menning að skila
til þjóðarbúsins. Flestir eru sammála um að það
bæti ímynd fyrirtækis eða stofnunar að styðja við
menningarstarfsemi af einhverju tagi. Þannig hvet-
ur listin til efnahagslegrar og arðbærrar þróunar í
hagkerfinu og getur hjálpað til við atvinnurekstur
þar sem margs konar fyrirtæki selja fleiri vörur
og þjónustu vegna aukins fjölbreytileika. „Styrkur
gerir til dæmis aðstandendum listviðburða kleift
að lækka verð aðgöngumiða sem ætti að leiða til
þess að aðsókn á viðburðina aukist. Að vísu gæti
þiggjandinn nýtt styrkinn í að bæta gæði flutnings
uppfærslu eða listaverksins. Hvernig sem hann
myndi nýta styrkinn má hins vegar gera ráð fyrir
að verð aðgöngumiða lækki, gæði eða aðsókn aukist
fyrir tilstilli styrksins.“
SKATTAÍVILNANIR HUGSANLEGA SKILVIRKASTAR
Skilvirkasta vopn ríkins í því miði að styðja við
menningarmál gæti verið að beita skattaívilnun-
um. Víða um heim eru slíkar ívilnanir notaðar
til að örva fyrirtæki til fjárfestinga í listum. „Ef
skattaívilnanir væru samþykktar hér á landi gæti
ríkið hugsanlega, með tíð og tíma, dregið úr fjár-
veitingum sínum til menningarstarfsemi þar sem
styrkurinn kæmi frá þeim á annan
hátt, það er að segja með því að gefa
fjárfestum og fyrirtækjum ákveðinn
skattaafslátt,“ segir Jóhanna.
Ágúst Einarsson, prófessor við
Háskóla Íslands, er talsmaður þess að
ríkið hlúi betur að menningarmálum.
Hann lagði meðal annars fram á Alþingi frumvarp
þess efnis að fyrirtæki mættu draga frá tekjum
tvöfalda þá fjárhæð sem þau verðu til málefna
kvikmynda og lækka þannig skattstofn. Með slíkum
skattaívilnunum taldi hann að efla mætti hlut kvik-
mynda og íslenskrar menningar. Vegna mótstöðu
ríkisstjórnarinnar náði þetta frumvarp ekki fram
að ganga þrátt fyrir góðar undirtektir á Alþingi.
Í löndum á borð við Írland, Bretland, Ástralíu,
Nýja-Sjáland og Frakkland eru skattaívilnanir eða
skattfrestunarkostur gefinn þeim fyrirtækjum sem
styrkja kvikmyndaframleiðslu. Í öllum löndunum
þarf að uppfylla ákveðin skilyrði til að styrkurinn
fáist. Til dæmis á Írlandi þarf kvikmyndin að vera
framleidd þar og í Bretlandi þurfa breskir fram-
leiðendur að bera 70 prósent hlut af heildarfram-
leiðslukostnaði til að styrkurinn fáist.
OPINBERIR STYRKIR SUMUM NAUÐSYNLEGIR
Jóhanna bendir á að þrátt fyrir að framlög einka-
fyrirtækja séu mikilvæg séu styrkir frá hinu opin-
bera nauðsynlegir í sumum tilfellum. Meðal annars
til að auðvelda nýjum og óþekktum listamönnum
að komast af stað. Einkaaðilar séu líklegri til að
styrkja þekkta listamenn þar sem þeir hugsa fyrst
og fremst út frá hagnaðarsjónarmiði. „Ákveðnar
gerðir listsköpunar væri ekki hægt að starfrækja
ef ekki kæmi til opinberra styrkja, þar sem menn-
ingargildi vegur hærra en hámörkun tekna. Þetta á
líka við um ríkisstofnanir á borð við Þjóðleikhúsið
sem hefur það hlutverk að rækta og vernda íslenska
menningu og að stuðla að fræðslu á menningar-
legu efni sem telst vera sígilt. Það er ólíklegt að
umfangsmikið leikhúslíf, sem hefur menninguna í
hávegum, geti lifað án þess að til komi opinberir
styrkir. Hvaðan sem styrkirnir koma þá gefa þeir
okkur, sem einstaklingum, tækifæri á að njóta list-
arinnar og samfélagið hefur hag af því. Því meira
sem við gefum listinni því meira gefur hún okkur.“
JÓHANNA M. ÓLAFSDÓTTIR VIÐSKIPTAFRÆÐINGUR FRÁ HÁSKÓLA ÍSLANDS Telur það hugsanlega skilvirkasta vopn ríkins í því
skyni að styðja við menningarmál að beita skattaívilnunum. Víða um heim eru slíkar ívilnanir notaðar til að örva fyrirtæki til fjárfestinga í
listum. MARKAÐURINN/HARI
Menningin þrífst á styrkjum
Jóhanna M. Ólafsdóttir kannaði áhrif styrkja á listir og menningarmál
í lokaritgerð sinni í viðskiptafræði við Háskóla Íslands. Hólmfríður Helga
Sigurðardóttir hitti Jóhönnu og fræddist um verkefnið.
M Á L I Ð E R
Styrkir til
menningarmála
Er auðugt menningarlíf mikil-
vægt hér á landi?
Menningarlífið er forsenda
sjálfstæðrar tilvistar þess-
arar þjóðar. Ekkert sem við
eigum okkur sameiginlegt
er dýrmætara en menningin:
hvernig við búum, hvernig við
gerum, hvernig við skynjum og
skiljum, hvernig við sköpum,
hvernig við tölum og hvernig
við hljómum og sýnum okkur, -
nema þá kannski landið sjálft.
Á að auka útgjöld ríkisins til
lista- og menningarmála?
Svarið er já og nei. Ríkið
þyrfti að efla mjög stuðning
við frumsköpun í listum og
tilraunastarfsemi. Þetta eru
þau svið þar sem áhættan er
mest. Hins vegar á ríkið frekar
að halda sig til baka á sviðum
þar sem meira
er gert út á
þaulreyndar hug-
myndir sem ætla
má að geti staðið
betur undir sér
fjárhagslega.
Þá er afar mik-
ilvægt að gerð
verði kúvending
í listmenntun í
grunn- og fram-
haldskólum, og
það auðvitað
krefst aukinna
framlaga frá
opinberum aðil-
um.
Á list að vera á
kostnað skattborg-
ara?
Spurningin er
röng. Listin
kostar skatt-
borgarana ekki
neitt, líklega
fá þeir miklu
meira af henni
heldur en þeir borga fyrir,
hvort sem það er í formi skatta
eða með öðrum hætti. Getum
við metið til verðs hvað það
kostar að vera Íslendingar, að
tala íslensku, að eiga bækur á
íslensku, að eiga kvikmyndir
um okkur og um það sem við
gerum, leikhúsin, útvarpsþætti
um allt og ómögulegt, sönglög-
in hvort sem er fyrir fréttir
eða eftir þær, tónlistina í kirkj-
unni, sinfóníuna, málverkin
á veggjunum, útilistaverkin,
myndskreytingar, auglýsingar
á íslensku, íslenskar bygging-
ar…? – og svo mætti endalaust
telja.
Hver er hagur almennings af
stuðningi ríkisins?
Almenningur hefur beinan hag
af því að sem mest atvinnu-
starfsemi skapist í kringum
listirnar. Þær krefjast mikils
mannafla en ekki svo mikils
umbúnaðar eða dýrra fram-
kvæmda. Tekjurnar geta verið
gífurlegar. Hins vegar þarf
lágmarksgetu á hverju sviði
til þess að einhver velta verði
í greininni. Sú geta er ekki
tryggð nema með opinberum
framlögum. Síðan er að sjálf-
sögðu hægt að sýna fram á
ótal mörg dæmi um hvernig
almenningur hefur hag af
eflingu menningar- og lista-
lífs út frá bæði uppeldis- og
félagslegum forsendum, og út
frá röksemdum um að þátttaka
í listum og listsköpum auki
almennt lífsánægju fólks og
eflir með því skapandi hug og
frjóa hugsun. Nægir í þessu
sambandi að minna á fylgni á
milli þátttöku barna og ungl-
inga í listalífi við frammistöðu
þeirra í skóla.
Hvaða leiðir, aðrar en styrkja-
leiðina, getur ríkið farið?
Það mikilvægasta sem ríkið
getur gert er að breyta áhersl-
um í skólakerfinu. Það þarf
að efla skap-
andi hugsun á
öllum stigum
menntunar og
það verður að
efla frumkvæði
nemenda innan
skólans sem utan.
Þá getur ríkið
gert breytingar
á skattkerfinu,
bæði með því að
gefa fyrirtækj-
um heimildir
til að draga frá
tekjum sínum
framlög til lista
og menningar og
með breytingum
á skattlagningu á
höfundatekjum.
Útfærðar tillögur
liggja fyrir um
hvernig megi
gera þetta. Það
þriðja sem ríkið
getur gert er að
skapa hér laga-
legt og skatta-
legt umhverfi fyrir alvöru
mennta- og menningarsjóði í
svipaðri mynd og þekkjast í
Bandaríkjunum. Tilraun var
gerð til stofnunar slíks sjóðs
þegar til stóð að selja SPRON á
sínum tíma en andsnúin pólit-
ísk öfl slógu þá hugmynd af.
Hvort eru einkaaðilar eða ríkið
mikilvægari stuðningsaðilar?
Ríkið þarf að leggja til grunn-
inn: menntunina, stuðning við
listafólk, stuðning við tilrauna-
starfsemi, meginstofnanir
í hverri listgrein, hagstætt
skattumhverfi, og hvatningu til
sveitarfélaga. Einkaaðilar geta
lagt fram sem þarf umfram,
eða að minnsta kosti hluta af
því. Með þeirra framlögum
getum við lagt betur í, haldið
hátíðir, flaggað því flottasta,
verðlaunað það sem skarar
fram úr, keypt búnað, auglýst
okkur, og gefið okkur aðeins
betri laun en við annars fengj-
um. Það er margsannað að það
er einmitt í samspili þessara
aðila að hagstæðust skilyrði
verða fyrir listsköpun og hvers
konar listastarfsemi.
Forsenda sjálf-
stæðrar tilvistar
T Ö L V U P Ó S T U R I N N
til Hjálmars
H. Ragnarssonar
rektors Listaháskóla Íslands