Fréttablaðið - 01.04.2006, Page 38

1. apríl 2006 LAUGARDAGUR38
Sem forseti þarf ég stundum að taka óvinsælar ákvarðan-ir. Ég veit að fólki mun líka
illa við mig vegna þess,“ segir
Alexander Lúkasjenkó, forseti
Hvíta-Rússlands, á heimasíðu
sinni. „En takmark mitt er að
hvetja alla til þess að láta sér
þykja annt um landið sem við
búum í og bera virðingu fyrir
stjórnvöldum þess, sem hafa
aldrei yfirgefið þjóðina í sorg.“
Lúkasjenkó hefur verið kallað-
ur „síðasti einræðisherrann í Evr-
ópu“. Hann komst til valda árið
1994 og hófst þá strax handa við
að gera þær breytingar á stjórn-
arskrá landsins, að völd forsetans
hafa aukist til muna.
Að nafninu til er Hvíta-Rúss-
land lýðveldi en stjórnarfarið
þykir einna helst minna á sovét-
skipulagið. Fjölmiðlar eru flestir
í ríkiseigu og leyfa þeir sjónar-
miðum forsetans óspart að njóta
sín, en andstæðingar hans eiga
fáa möguleika á að koma skoðun-
um sínum á framfæri.
Efnahagslífið er allt undir
járnhæl stjórnvalda, einkafyrir-
tæki þurfa að lúta ströngum regl-
um og geta hvenær sem er átt von
á inngripi hins opinbera. Þetta
erfiða rekstrarumhverfi gerir
það að verkum að fá erlend fyrir-
tæki treysta sér til þess
að fjárfesta í landinu.
Saga erlendra yfirráða
Íbúar í Hvíta-Rússlandi
eru rúmlega tíu millj-
ónir. Um áttatíu pró-
sent þeirra eru Hvít-Rússar, en
rúmlega tíu prósent eru Rússar.
Hvít-Rússar tala sitt eigið tungu-
mál, hvítrússnesku, sem er býsna
skyld rússnesku og reyndar úkra-
ínsku einnig en þó frábrugðin
þeim báðum í fjölmörgum atrið-
um.
Uppruni þjóðarinnar er nokk-
uð óljós, en sögu hennar má þó
rekja allt aftur til Garðaríkis sem
norrænir menn stofnuðu í austur-
vegi á níundu öld. Auk Hvíta-
Rússlands rekja bæði Rússland
og Úkraína uppruna sinn til
Garðaríkis.
Hvít-Rússar nánast alla tíð
lotið yfirráðum annarra. Það var
ekki fyrr en 1918 sem vottur að
sjálfstæðu ríki varð til undir
nafninu Hvíta-Rússland, en strax
í ársbyrjun 1919 réðst Rauði her-
inn inn í landið og það var svo inn-
limað í Sovétríkin um leið og þau
voru formlega stofnuð árið 1922.
Það var svo í júlí árið 1990 sem
Hvíta-Rússland lýsti yfir sjálf-
stæði en hlaut það ekki formlega
fyrr 25. ágúst 1991 þegar Sovét-
ríkin voru hrunin. Undir stjórn
Lúkasjenkós heldur Hvíta-Rúss-
land hins vegar þjóðhátíð hinn 3.
júlí ár hvert, en það er til að minn-
ast þess þegar höfuðborgin Minsk
var frelsuð árið 1944 undan her-
námi þýskra nasista.
Góð staða á byrjunarreit
Þegar Hvíta-Rússland varð sjálf-
stætt árið 1991 voru lífskjör þar
með því besta sem þekktist í fyrr-
verandi Sovétlýðveldunum.
Næstu árin varð hnignun í efna-
hagslífinu en fljótlega eftir að
Lúkasjenkó komst til valda árið
1994 náði hagvöxtur sér á strik og
hefur oftast verið á bilinu fimm
til tíu prósent á ári. Alþjóðabank-
inn telur að hagvöxtur árið 2004
hafi numið ellefu prósentum.
Þennan efnahagsbata geta
Hvít-Rússar að verulegu leyti
þakkað velvild Rússa, sem hafa
selt þeim orku nánast á gjafverði
og einnig veitt þeim lítt heftan
aðgang að mörkuðum sínum með
útflutningsframleiðslu sem erfitt
gæti reynst að selja annars stað-
ar.
Ekki er þó víst að Hvít-Rússar
njóti þessarar velvildar mikið
lengur því nú hafa Rússar sent
þeim þau skilaboð að brátt verði
þeir að greiða fyrir gasið frá
Rússlandi sambærilegt verð og
tíðkast í Evrópu.
Upphaf endalokanna?
Þótt Lúkasjenkó hafi tryggt sér
þriðja kjörtímabilið í forseta-
kosningunum 19. mars síðastlið-
inn, er engan veginn víst að hann
eigi náðuga daga í vændum.
Stjórnvöld á Vesturlöndum hafa
nánast einróma gagnrýnt fram-
kvæmd kosninganna harðlega.
bæði Evrópusambandið og Banda-
ríkin hafa ákveðið að refsa Lúka-
sjenkó með því að leggja á hann
ferðabann og frysta innistæður
hans í bönkum. Þetta eru sams
konar refsiaðgerðir og beitt hefur
verið gegn Robert Mugabe í Simb-
abve og alræðisstjórn hersins í
Mjanmar.
Innanlands hefur stjórnarand-
stöðunni sömuleiðis vaxið ásmeg-
in, þrátt fyrir úrslit kosninganna
og harkalegar aðgerðir lögregl-
unnar gegn mótmælendum í kjöl-
far kosninganna. Meira en 500
mótmælendur sitja nú í fangels-
um landsins en utan fangelsis-
veggjanna og ekki síður utan
landsteinanna heldur stjórnar-
andstaðan áfram baráttu sinni.
Alexander Milinkevitsj, sem
bauð sig fram í forsetakosningun-
um á móti Lúkasjenkó og hefur
verið einn virkasti stjórnarand-
stæðingurinn í kjölfar kosning-
anna, hefur sagt að með kosning-
unum og fjöldamótmælum í
tengslum við þær hafi loks komið
brestir í varnarvirki Lúkasjenkós.
Hugsanlega þurfi stjórnarand-
staðan að hafa hægt um sig um
sinn, en hún muni halda áfram að
breiða út boðskap sinn og aðeins
sé tímaspursmál hvenær almenn-
ingur láti til sín taka á ný.
gudsteinn@frettabladid.is
Lúkasjenko á erfiða daga í vændum
Á LEIÐ Í FANGELSI Hundruð manna hafa verið flutt í fangelsi
fyrir að efna til mótmælaaðgerða í Hvíta-Rússlandi í kjölfar
kosninganna þann 19. mars síðastliðinn. FRÉTTABLAÐIÐ/AP
Á TALI VIÐ ÞJÓÐINA Lúkasjenko er duglegur að ávarpa þjóð
sína. Þarna er hann að skýra frá því að hann sjálfur hafi
unnið yfirburðasigur í forsetakosningunum.
ALEXANDER MILINKEVITSJ Milinkevitsj
hefur verið einn virkasti leiðtogi stjórnar-
andstöðunnar í Hvíta-Rússlandi.
FRÉTTABLAÐIÐ/AP
Hættu
að hlaupa
apríl …