Fréttablaðið - 03.04.2006, Blaðsíða 14

3. apríl 2006 MÁNUDAGUR14
fréttir og fróðleikur
FRÉTTASKÝRING
AUÐUNN ARNÓRSSON
audunn@frettabladid.is
Þótt löndin þrjú, sem gengu í
NATO fyrir réttum tveimur árum,
búi að nafninu til yfir flugherjum
eru þeir svo óburðugir að þeim er
um megn að sinna loftvörnum með
trúverðugum hætti, einkum með
tilliti til nálægðarinnar við Rúss-
land. Því varð það úr að banda-
lagsþjóðirnar urðu við beiðni
þeirra um að sjá þeim fyrir virku
lofthelgiseftirliti (eða air policing
eins og það heitir á NATO-máli)
með því að orrustuþotur úr loft-
herjum annarra NATO-ríkja skipt-
ust á um að sinna því. Samkvæmt
skilgreiningu orðasafns NATO
felst lofthelgiseftirlit í því að
orrustuþotum sé beitt til að halda
uppi stöðugu eftirliti á friðar-
tímum með tiltekinni lofthelgi, til
að tryggja að hún sé virt.
Þegar þetta var samþykkt í
Atlantshafsráðinu var hugsunin
ekki sízt sú, að sýna með áþreifan-
legum hætti að lofthelgi allra
bandalagsríkjanna væri ein heild
og að þau stæðu saman um að
verja hana. Þótt tekið væri fram
að þessum aðgerðum væri ekki
beint gegn neinum þarf engum
blöðum um það að fletta að til-
gangurinn var ekki sízt sá að
minna Rússa á að Eystrasaltslönd-
in - sem voru hluti af Sovét-
ríkjunum - væru orðin NATO-ríki
og það bæri að virða þau sem slík.
Þótt þau hefðu óburðuga flugheri.
Útgerðarríkin bera kostnaðinn að
mestu
Í fyrstu var fyrirkomulagið
þannig, að viðkomandi flugsveit
dvaldi í þrjá mánuði á vettvangi í
Eystrasaltsríkjunum. Bækistöðv-
arnar hafa frá upphafi verið á
Siauliai-herflugvellinum, sem er
miðja vegu milli Vilnius, höfuð-
borgar Litháens, og Riga, höfuð-
borgar Lettlands. Þess má geta að
Siauliai var ein af höfuðbæki-
stöðvum sovézka flughersins á
sínum tíma. Samkvæmt bráða-
birgðafyrirkomulaginu sem lagt
var upp með bar „útgerðarríki“
þotnanna sem önnuðust verkefnið
hverju sinni kostnaðinn af því að
mestu leyti, svipað og gildir um
friðargæzlusveitir sem NATO-ríki
sendir til þátttöku í friðargæzlu-
verkefni á vegum bandalagsins.
Gestgjafarnir í Eystrasalts-
löndunum sjá um allt annað sem
til þarf, reka ratsjárstöðvar og
flugstjórnarmiðstöð og veita alla
aðstöðu.
Belgar riðu á vaðið vorið 2004
og sendu fjórar F-16 þotur úr flug-
her sínum til Siauliai. Það kostaði
belgíska skattgreiðendur um
600.000 evrur, andvirði um 50
milljóna króna, til viðbótar við það
sem venjubundið æfingaflug á
heimavelli hefði kostað yfir sama
tímabil.
Danir tóku næstir við, þá
Bretar, því næst Norðmenn, síðan
Hollendingar, þá Þjóðverjar og
loks Bandaríkjamenn síðustu þrjá
mánuði síðasta árs. Sætti það
nokkrum tíðindum að bandarískar
þotur kæmu inn í verkefnið, þar
sem það þótti framan af æskilegra
að það væru þotur úr herjum
hinna smærri bandalagsþjóða
NATO sem sinntu því. Ástæðan
var sú að Rússar voru taldir taka
því sem minni ögrun en ef þoturnar
voru úr Bandaríkjaher.
Fyrstu þrjá mánuði þessa árs
var verkefnið í höndum flug-
sveitar úr pólska flughernum, sem
notaði fjórar MiG-29 Fulcrum-
þotur í eftirlitsfluginu. Það eru
þotur sem upprunalega voru smíð-
aðar í Sovétríkjunum en hafa verið
uppfærðar til notkunar í NATO-
her. Pólverjar gengu í NATO árið
1999, fimm árum á undan Eystra-
saltsríkjunum.
Við vaktaskiptin nú um helgina
breytist lengd „vaktarinnar“ úr
þremur mánuðum í fjóra. Þennan
tíma munu fjórar F-16 þotur tyrk-
neska flughersins standa vaktina.
Í flugsveitinni eru 80 hermenn. Í
ágúst tekur spænsk flugsveit við
og í desember aftur belgísk.
Ætla að efla eigin varnargetu
Búið er að semja um framhald loft-
helgiseftirlitsins á vegum NATO út
árið 2007. Óljóst er að svo stöddu
hvað verður eftir það, en miklar
umræður standa nú yfir í Eystra-
saltsríkjunum um að þau þurfi að
efla flugheri sína til að verða fær
um að annast eftirlit með lofthelg-
inni upp á eigin spýtur.
Tilefnið er ekki sízt óánægja
með atvik sem átti sér stað í sept-
ember síðastliðnum, þegar rúss-
nesk SU-27-orrustuþota rauf loft-
helgi Litháens. en hún var á leið frá
Pétursborg til hins landlukta
Kaliníngrad-héraðs við Eystra-
saltið, sem tilheyrir Rússlandi.
Þetta gerðist þegar þýsk flugsveit
sinnti lofthelgiseftirlitinu en engin
þýsku þotnanna fór á loft fyrr en
eftir að rússneska þotan hafði hrap-
að inni í miðju Litháen. Voru þessi
seinu viðbrögð rakin til þess að boð-
leiðir væru of langar. Varnar-
málanefndir þjóðþinga landanna
þriggja samþykktu í síðustu viku
sameiginlega áskorun til ríkis-
stjórnanna að grípa til markvissra
ráðstafana til að byggja eigin
varnar getu. Rússneska RIA
Novosti-fréttastofan hafði hins
vegar eftir Juris Dalbins, formanni
varnarmálanefndar lettneska þings-
ins, að ríkin þrjú myndu um fyrir-
sjáanlega framtíð ekki vera fær um
að finna þá fjármuni sem þyrfti til
að efla eigin loftvarnir upp að því
marki sem gerði liðsinni NATO við
lofthelgiseftirlitið óþarft.
MINNISMERKI UM SOVÉTTÍÐ Sukhoi-7 þota á Siauliai-herflugvellinum minnir á sovézka
fortíð staðarins. LJÓSMYND/DANIEL BRACKX
BELGÍSK F-16-ÞOTA Í SIAULIAI Þota úr belgísku flugsveitinni sem fyrst sinnti lofthelgis-
eftirlitinu í flugtaki frá Siauliai. NORDICPHOTOS/AFP
Tyrkir teknir við lofthelgiseftirliti
Um síðustu helgi fór fram almanna-
varnaræfingin Bergrisinn. Þá voru æfð
viðbrögð við Kötlugosi og tóku um 1500
manns þátt í æfingunni. Síðustu daga
hafa verið haldnir rýnifundi til að fara
yfir það hvernig til tókst
og hvað þarf að bæta.
Sigurður Hjálmarsson
er formaður Rauða
kross-deildarinnar í Vík
þar sem æfingin fór að
miklu leyti fram.
Komu einhverjir agn-
úar upp á æfingunni?
Það gerir það alltaf á svona æfingu,
til þess eru þessar æfingar. Það er til
dæmis ekkert GSM-samband við bæi í
Sólheimaborg en þar hafa menn aðeins
um 15 mínútur til að forða sér. Þetta
sýnir okkur það hversu mikið öryggis-
atriði það er að koma GSM-sambandi á
sem víðast um sveitir.
Ef Katla færi að gjósa hvað myndir þú
óttast helst?
Við erum það vel undirbúnir að við
ættum að koma öllu fólki af hættu-
svæðum en ef ferðamenn eru þar sem
enginn veit af þeim gæti það orðið
áhyggjuefni. Reyndar myndi þyrla skim-
ast um en þetta er helsta áhyggjuefnið.
Svo er það öskufallið, því ef það blæs
af norðri gæti illa farið fyrir skepnum í
nálægum sveitum. Við vitum hvar flóðin
fara en öskufallið ræðst af vindátt svo
það er aldrei að vita hvernig það fer.
SPURT OG SVARAÐ?
VIÐBRÖGÐ VIÐ KÖTLUGOSI
GSM-samband
lífsnauðsynlegt
SIGURÐUR
HJÁLMARSSON
Heimsminjaskrá UNESCO hafnaði í vikunni
umsókn Íslands um að koma Surtsey á
skrána þar sem ýmislegt vantaði í umsókn-
ina sem þurfti með. Þingvellir verða því
áfram um sinn eina íslenska framlagið á
þeim lista sem heimsminjaskráin er en í
framtíðinni stendur til að koma Skaftafelli
þangað líka.
Hvað er Heimsminjaskrá UNESCO?
Á hana komast allar þær náttúruperlur og
mannvirki sem þykja einstök í sinni röð í
heiminum hvað fegurð snertir. Menningar-
legt gildi og saga hafa einnig mikið að
segja en margar strangar reglur þarf að
uppfylla til að staður komist á listann. Nú
eru alls 730 staðir í heiminum öllum sem
skráðir eru sem ómetanlegt framlag til
mannkyns.
Hverjar eru kröfurnar?
Þær eru margar. Á listann komast staðir
sem standa fyrir það besta sem manns-
hugurinn hefur látið sér detta í hug og
framkvæmt. Staðurinn sé sögulegur
eða tákn um framfarir. Hann sé einstakt
náttúru legt fyrirbrigði eða svæði þar sem
lífríki plantna og dýra sé einstakt.
Hvernig fer með Surtsey?
Lengi hefur verið rætt um að leggja inn
umsókn fyrir Skaftafell en tilnefningar-
skýrslu fyrir það svæði tekur langan tíma
að vinna og vildu menn vinna hana vel.
Það er ástæða þess að Surtsey var tilnefnd
með litlum fyrirvara þar sem talið var
jákvætt að láta ekki langan tíma líða milli
tilnefninga. Tíminn reyndist þó of knappur
þar sem tveir mánuðir dugðu ekki til að
ljúka umsókninni með þeim hætti sem
stofnun Heimsminjaskrárinnar sættir sig
við. Væntanlega verður bætt úr því og sótt
um aftur á næsta ári.
FBL GREINING: HEIMSMINJASKRÁ UNESCO
Verndar arfleifð mannkyns
Nú um mánaðamótin tók flugsveit úr tyrkneska flug-
hernum við því hlutverki að sinna lofthelgiseftirliti í
Eystrasaltslöndunum, á vegum Atlantshafsbandalagsins.
Við hátíðlega athöfn á Siauliai-herflugvellinum norðarlega
í Litháen tók tyrkneski hershöfðinginn Nejdat Bilgin við
keflinu af Stanislaw Koziej, aðstoðarvarnarmálaráðherra
Póllands, að viðstöddum litháíska varnarmálaráðherranum
Gediminas Kirkilas og yfirmönnum flugherja Litháens,
Lettlands og Eistlands.
> Fjöldi flugvéla á Íslandi
SVONA ERUM VIÐ
2002 2003 2004
Heimild: Hagstofa Íslands
360
369
393
Hótar
börnum
vist í
logum vítis
SKÓLASTJÓRINN BOÐAR KRÍSUFUND
Séra Flóki veldur enn usla í Borgarfirði
2x15#fremr 2.4.2006 20:43 Page 1