Tíminn - 26.07.1977, Blaðsíða 4

4
Þri&judagur 26. júli 1977.
90 ár frá útkomu fyrstu
esperanto-bókarinnar

ATH-Rvlk. Fyrir niutiu árum,
nánar tiltekiö 26. júni 1887, var
gefinn út i Varsjá i Póllandi
bæklingur, sem lét litiö yfir sér,
eftir einhvern doktor
Esperanto. Þetta var fyrsta
bókin sem fjallaöi um alþjóða-
máliöesperanto. Bókin var eftir
ungan augnlækni, L.L. Zamen-
hof, og var henni ætlaö þaö hlut-
verk aðkynna heiminum tungu-
mál, sem gæti gegnt hlutverki
annars tungumáls (næst á eftir
móöurmáli hvers og eins) til al-
þjóölegra samskipta. Bókin
kynnti byggingu málsins og
innihélt auk þess litið oröasafn.
Zamenhof, sem þekkti til a 11-
margra Evrópumala, skapaöi
einfalt og auölært mál úr orö-
um, sem einkum voru tekin úr
Evrópumálum, þó aö hann not-
aöi málfræöilega uppbyggingu
sem hefur margt sameiginlegt
meö málum annarra heimsálfa,
eins og til dæmis tyrknesku og
kinversku.
21 tuttugu og einn
(tuttugu og ein,
tuttugu og eitt)
25 tuttugu og fimm
30 þrjátiu
40 fjörutíu
50 fimmtíu
60 sextíu
70 sjötxu
80 áttatíu
90 níutíu
100 hundraö, eitt hundraö
200 tvö hundruö
300 þrjú hundruÖ
Máliö fór þegar i staö aö
veröa vinsælt. Þýöingar á hinni
svo nefndu fyrstu bók, sem upp-
haflega var gefin út á
rússn’esku, birtust fljótlega á
pólsku, frönsku og þýzku.
Nokkru siöar birtust þýöingar á
ensku og fleiri málum. Fyrsta
esperanto-blaöið hóf göngu sina
áriö 1889, þýdd og frumsamin
bókmenntaverk tóku aö birtast
á málinu, og áriö 1905 var fyrsta
alþjóölega esperanto-mótiö
haldiö I Frakklandi.
16 þúsund orðstofnar —
100 þúsund orð
Nú eru I nær öllum löndum
heims hópar esperantomælandi
fólks. Máliö hefur vaxið frá eitt
þúsund oröstofnum fyrstu bókar
116 þúsund sem finnanlegir eru i
stærstu esperantooröabókinni,
en af þeim oröstofnum má á
mjög auöveldan hátt mynda
400 fjögur hundruö
500 fimm hundruö
600 sex hundruÖ
1000 þúsund, eitt þúsund
2000 tvö þúsund
3000 þrjú þúsund
4000 fjögur^þúsund
5000 fimm þúsund
jarnumeroj - ártöl
1977 nítján hundruö sjötíu
°g,sjö
1887 átján hundruö áttatíu
og sjö
meira en 100 þúsund orö. Bók-
menntir á málinu taka yfir
þúsundir binda.
Esperanto er viðurkennt af
fjölmörgum alþjóðlegum stofn-
unum. Áriö 1954 birti
Menningar- og vísindastofnun
Sameinuöu þjóöanna, Unesco,
yfirlýsingu þar sem þvl er lýst
yfir aö markmið og hugsjónir
Azamenhofs hafi veriö aö stuöla
mjög aö skilningi milli þjóöa
heimsins og sama sé aö segja
um hugsjónir stofnunarinnar
sjálfrar.
Samt sem áöur veldur vöntun
á hlutlausu sameiginlegu máli
alþjóölegum stofnunum miklum
og margvislegum örðugleikum
og óþörfum útgjöldum og
minnkar áhrifamátt þeirra.
Þeir sem tala esperanto óska aö
sjálfsögðu ekki eftir útrýmingu
þjóötungnanna, þær eru og
veröa til notkunar innanlands
fyrir Ibúa viökomandi landa en
þeir æskja þess aö innleitt veröi
eitt tungumál til notkunar á al-
þjóöavettvangi. Og esperanto er
mun auölæröara en önnur mál,
þó aö meö þvi sé jafnauövelt aö
tjá sig og hvaða öðru máli sem
er.
Esperanto: mikilvægt
menningar- og visinda-
tæki.
Dagana 30. júli til 6. agúst
næstkomandi fer fram i Reykja-
vik alþjóðaþing esperantista,
hið 62. i rööinni, en þar koma
saman meira en þúsund
esperantomælendur frá fjórum
tugum landa i einni stærstu al-
þjóölegri ráöstefnu sem haldin
hefur veriö á Islandi. Þingiö er
skipulagt og undirbúiö af Al-
þjóölega esperantosambandinu
og islenzkri undirbúningsnefnd,
en formaöur hennar er Baldur
Ragnarsson rithöfundur og
kennari. Þingið veröur sett meö
hátíölegri athöfn i Háskólabíói
aö morgni sunnudagsins 31. júli.

Bandarikjamaöurinn dr.
Humphrey Tonkin, forseti Al-
þjóölega Esperanto-sambands-
ins sagði erhann kom til tslands
fyrir nokkru: „Þaö er ekki auö-
velt aö sannfæra menn um aö
þeim beri aö læra nýtt tungu-
mál, en framgangur alþjóöa-
tungumálsins um 90 ára skeið
gefur góöar vonir. Esperanto
hefur vaxið frá því aöeins að
vera nokkurs konar tillaga aö
tungumáli i mikilvægt menn-
ingar- og visindatæki, notaö af
hundruöum þúsunda manna i
ýmsum löndum heims. Alþjóöa-
máliö stendur reiðubúiö mann-
kyninu til þjónustu víösvegar
um heim. Þing okkar á íslandi
mun marka mikilvæg skref i átt
til allsherjar innleiðingar þess
sem virks alþjóöamáls,
mannkyni til heilla.”
elir(ej)o - útgangur, út
malpermesita - bannaður
halti - stansa
ripozi - hvíla sig, hv
ripozo - hvíld
bileto - seöill, miöi
vojaga bileto -
farseöill, farmiöi
la vojago - feröin

veturo - ferö, akstur
vojo - vegur
veturebla - fær
ne veturebla - ófær, ófært
mi iru al - ég þarf aö fara tildogano “ 'tollur ^
kiun buson mi prenu - hvaöa Pasporto - vegabref
strætisvagn á ég aö taka
kie estas - hvar
kiom longe daöras - hvaö tekur
þaö langan tíma
kiam ni estos en - hvenær
komum viö til
sangi mor.on - skipta peningun^
§ 4,4 Tempo
jarcento - öld (pl. aldir)
jaro - ár
monato - mánuöur
semajno - vika
tago - dagur
horo - klukkustund, klukkutími
minuto - m.ínúta
nokto - nótt (pl.nætur)
tagnokto - sólarhringur
kioma horo estas -
hvaö er klukkan
je la 9,20 - klukkan
níu tuttugu,
tuttugu minútur yfir níu
je la 9,30^- klukkan
níu þrjátíu,
(klukkan) hálf tíu
je la 9,40 - klukkan
niu fjörutíu,
tuttugu minutur fyrir tíu
hodiaú - í dag
hieraú - í gær
morgaú - á morgun
postmorgaú - hinn daginn;
ekki á morgun heldur hinn
ni havas multan tempon - viö
höfum góÖan tíma
longa tempo - langur tími
ni devas^rapidi - viö verÖum
aö flýta okkur
§ 4.6 Vetero
veöur - vetero
bona vetero - gott veÖur
malbona vetero - vont veöur
estos bona vetero hodiaú - þaö
verÖur gott veÖur í dag
pluvo - rigning
vento - rok
nego - snjór
vento - rok, vindur
suda vento_- sunnanvindur,
vindur á sunnan
norda vento - noröanvindur,
vindur á noröan
orienta v. - austanvindur,
vindur á austan
okcidenta v. - vestanvindur
vin.dur á vestan
malvarme - k.alt
varmete - hlýtt
varme - heitt
tiam Siam estas malvarme -
þá er alltaf kalt
suno - söl
sunbrilo - sólskin
la luno - tungliö
lume - bjart
mallume - dimmt
inundo - flóö
elglacieja i. - jökulhlaupl
§4,5 Vojagoi
flughaveno - flugstöö
haveno - höfn
flugmasino - flugvél
sipo - skip
automobilo’- bíll, bifreiö
aútobuso - strætisvagn
kontinua bileto - skiptimiöi
taksio - leigubíll
taksiejo - bifreiöastöö
luaúto - bílaleigubíll
aútoluejo - bílaleiga
soforo - bílstjóri
„Kiun buson mi prenu?” Þetta er
hefur tekið saman.
§ 4.7 Domo, logeio, vestaio-i
domo - hús
cambro - herbergi
salono - stofa, salur
necesejo - salerni, snyrting
okupite - upptekiö
slosite - lokaö
pordo - dyr
fenestro - gluggi
muro - veggur
planko - gólf
etago - hæö
plafono - loft
tegmento - þak
pordego - hliö
lumo - ljós
elektro - rafmagn
kondukilo - leiösla
ban(ej)o - baÖ
lavopelvo - handlaue
lavomaSino - þvottavél

foriro - brottför
kien - hvert
alveno - koma
de kie - hvaÖan
pasageroj - farþegar
pakajo - farangur
kofro - taska, feröataska
dokumentujo - taska,
skj alataska
dokumentujo - (skjala)taska
hortabelo - feröaáætlun
enir(ej)o - aögangur,
inn, innganeur
csperanto og þýöir einfaldlcga: „Hvaða strætisvagn á ég að taka?” Myndin sýnir opnu úr málfræði og orðasafni, sem Arni Böövarsson
radio - útvarp _
televido - sjónvarp
nova'joj - fréttir
telefono - sími
telefonkatalogo - símaskrá
Það
stærsta í
flotanum
Kás-Reykjavik. Um helgina
kom til Reykjavikur nýtt skip
sem Jöklar hafa fest kaup á.
Skipiö heitir m/s Hofsjökull og
mun nú vera stærsta skipiö i is-
lenzka flotanum, eöa rúmar 4000
lestir.
M/s Hofsjökuli I Reykjavik-
urhöfn.
Timamynd: Róbert
M/s Hofsjökull er smiöaöur i
Noregi áriö 1974, en var endur-
byggöur á siöasta ári, vegna
bruna sem upp kom 1 skipinu
stuttu eftir að smiöi þess lauk.
Ctbúnaður skipsins er hinn full-
komnasti, m.a. má nefna tölvu-
stýringu vélar frá brú, þannig aö
vélarrúm gæti þess vegna veriö
mannlaust.
Skipstjóri á hinu nýja skipi er
Páll ~