Tíminn - 26.07.1977, Blaðsíða 11

Þriöjudagur 26. júli 1977.
11

lu'
Útgefandi Framsúknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Ritstjórn-
arfuiltrúi: Jón Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrímur
Gislason. Ritstjórnarskrifstofur í Edduhúsinu viö Lindar-
götu, slmar 18300 — 18306. Skrifstofur I Slðumúla 15 sími
86300. Verö I lausasölu kl. 70.00. Askriftargjald kr. 1.300.00
á mánuði.
Blaöaprent h.f.
ERLENT YFIRLIT
Carter réttir fram
höndina til sátta
En hver verða viðbrögð Brésnjefs?
Verðhækkunarkröfur
opinberra aðila
Rikisstjórnin hefur sett sér það markmið að
sporna eftir beztu getu gegn þvi, að hinir nýju
kjarasamningar leiði til meiriháttar verðbólgu.
Af þeim ástæðum beitti hún sér gegn upphafleg-
um ráðagerðum Guðmundar Hjartarsonar og
annarra bankastjóra Seðlabankans og kom þvi til
vegar, að vaxtahækkunin varð mun minni en þeir
höfðu ætlað. Þá stöðvaði hún fyrirætlanir iðn-
meistara um að fá óeðlilegar sérkröfuhækkanir
teknar inn i verðlagið. Nýlega hefur stjórnin svo
skipað sérstaka nefnd til að fjalla um verð-
hækkunarkröfur opinberra aðila, sem hafa oft átt
óeðlilega mikinn þátt i verðbólgu siðustu ára-
tuga.
í raun og veru virðist það illa samrýmast þing-
bundnu stjórnskipulagi, að Alþingi fjalli nær ekk-
ert um þær greiðslur sem opinber fyrirtæki, eins
og Landsvirkjun, Póstur og simi o.s.frv., krefjast
fyrir þjónustu sina. Greiðslur þessar skipta þegn-
ana ekki minna máli en útsvar og tekjuskattur,
sem ekki þykir annað hlýða en að Alþingi ákveði.
í skjóli þessa aðhaldsleysis af hálfu Alþingis, hef-
ur embættismannavaldinu tekizt að koma iðulega
fram óeðlilega miklum hækkunum á greiðslum
fyrir þjónustu sina. Mörg dæmi mætti nefna þvi
til sönnunar, en sleppt verður að nefna þau að
sinni.
Það var þvi rétt ráðið af rikisstjórninni að
skipa sérstaka nefnd, þar sem verðlagsstjóri og
tveir alþingismenn eiga sæti, til þess að f jalla um
verðhækkunarkröfur opinberra aðila og leitazt
við að halda þeim sem mest i skefjum. Þetta er
áreiðanlega rétt byrjun, en spurningin er, hvort
ekki eigi að ganga enn lengra i framtiðinni og
gera Alþingi mögulegt að fjalla meira um þessi
mál, t.d. i sambandi við afgreiðslu fjárlaga. Þótt
Alþingi kjósi stjórnir sumra þessara fyrirtækja,
væri ekkert óeðlilegt, þótt það léti fara fram sér-
staka athugun á verðkröfum þeirra hverju sinni.
Hér er vissulega um mál að ræða, sem þarfnast
gaumgæfilegrar athugunar. En af framangreind-
um ástæðum ber að fagna umræddri nefndar-
skipun og vænta þess, að nefndin standi fast gegn
verðkröfum, sem ekki eru studdar fyllstu rökum
og að rikisstjórnin styðji trúlega alla viðleitni
nefndarinnar til að halda verðbólgunni i skef jum.
Nýtt bræðralag
Bersýnilega hefur nú skapazt bræðralag milli
Visis og Þjóðviljans, sem er fólgið i þvi að hræða
almenning sem mest með þvi að nýju kjara-
samningarnir muni leiða til óðaverðbólgu. Til-
gangurinn er að skapa eins konar kaupæði. Visir
er hér að þjóna hagsmunum heildsala, en Þjóð-
viljinn heldur að þetta geti gert rikisstjórninni er-
fitt fyrir. Það á svo sinn þátt i þessu bræðralagi,
að Þjóðviljinn dáir mjög italska Kommúnista-
flokkinn og lýsir yfir nánum skyldleika hans og
Alþýðubandalagsins. Það er nú helzta markmið
italska kommúnistaflokksins að komast i sem
nánasta samvinnu við ihaldsöflin. Ritstjórar
Þjóðviljans eru góðir námsmenn, en þjóðin ætti
að varast áróður þessa nýja bandalags.
SIÐASTLIÐINN fimmtudag
flutti Carter forseti ræöu á
fylkisþinginu I South Carolina,
þar sem hann geröi sambúö
Bandarikjanna og Sovétrikj-
anna aö aöalefni. Ræöa þessi
var bersýnilega haldin til aö
svara gagnrýni, sem Carter
hefur oröiö fyrir bæöi heima
fyrir og erlcndis, sökum þess,
aö hann er talinn hafa vakiö
tortryggni hjá valdhöfum
Sovétrikjanna meö þvi aö
setja mannréttindastefnuna
eins mikiö á oddinn og hann
hefurgert. Þetta getihaft þær
afleiöingar, aö kalda strlöiö
hefjist aftur milli risaveid-
anna og ekkert veröi úr
samningum um aö draga úr
vígbúnaöi. Meöal þeirra, sem
hafa látiö þennan ugg I ljós,
eru ýmsir ráöamenn I Vestur-
Evrópu, eins og Helmut
Schmidt kanslari og Giscard
forseti. Heima fyrir eru þaö
ýmsir fylgismenn Fords og
Kissinger, sem taka undir
þessa gagnrýni, en fara sér þó
enn hægt, þvi aö mannrétt-
ingabarátta Carters hefur
fengiö góöan hljómgrunn I
Bandarikjunum. Þetta gætiþó
breytzt, ef menn óttuöust, aö
hún gæti leitt til versnandi
sambúöar risaveldanna og yki
þannig vigbúnaöarkapphlaup-
iö.
t RÆÐU sinni komst Carter
. svo aö oröi, aö bandarlsk
utanrlkisstefna heföi aö mestu
mótazt siðustu áratugina af
átökum og árekstrum milli
rikja, sem heföi verið annars
vegar undir forustu Banda-
rikjanna og hins vegar undir
forustu Sovétrikjanna. Stefn-
an I varnarmálum heföi m.a.
byggzt á vigbúnaöarkapp-
hlaupinu viö Sovétrikin. Þessi
samkeppni væri enn uggvæn-
leg og henni fylgdi alltaf viss
striöshætta. En rangt væri
samt aö lita á hana sem eina
aöalverkefniö. Heimurinn
heföi breytzt og væri aö breyt-
ast og bæöi Bandarlkin og
Sovétrikin yröu aö hafa hliö-
sjón af þvi. Þannig gætu
kjarnorkuvopn breiözt út og
komiö til kjarnorkustyrjaldar,
þótt bæöi Bandarikin og
Sovétrikin stæöu utan viö og
ættu engan þátt I henni. Þaö
væri sameiginiegt vandamál
beggja risaveldanna aö reyna
aö koma I veg fyrir slika öfug-
þróun. Orkukreppan væri ann-
aö nýtt viðfangsefni, þar sem
hagsmunir Bandaríkjanna og
Sovétrikjauna færi aö veru-
legu leyti saman. Þá væri
þörfin fyrir alþjóölegt sam-
starf stööugt vaxandi, t.d.
vegna málefna þriöja heitns-
ins, og Bandarikin og Sovét-
rildn heföu þar á mörgum
sviðum sameiginlegra hags-
muna aö gæta. Þannig mætti
lengi telja.
Carter sagöi, aö það væri
meira en varhugavert, aö ætla
aö byggja áætlanir um
framtiðarsambúð Bandarikj-
anna og Sovétrikjanna á
breytilegum viöhorfum hverju
sinni. Saga þessarar sambúö-
ar sýndi, aö þar heföi skiptzt á
skin og skúrir, stundum heföi
allt virzt horfa vel, en stund-
um illa, en þegar horft væri
yfir lengri tima, heföi þó þok-
azt i rétta átt. Bandarlkin og
Sovétrlkin fylgdu ólikum
stjórnmálastefnum og sam-
keppnin milli þeirra myndi
haldast. Mikil tortryggni rikti
I garö hvor annars og enn væri
ekki um gagnkvæmt traust aö
ræöa. Samningar milli þeirra
yröu þvi aö byggjast á þvi, aö
báöir aöilar heföu hag af
Carter forseti
þeim. Carter nefndi siðan
mörgdæmium, þar sem hags-
munirnir færu saman, og þar
sem væri veriö aö vinna aö þvi
aö ná samkomulagi. A sumum
sviöum heföiþað þegar tekizt.
Aö þessu yröi aö vinna áfram.
Þaö væri hagur beggja. Hann
minntist sérstaklega á átök
þau, sem Rússar heföu látíö I
Ijós I sambandi viö fyrirhug-
aöa framleiöslu Bandartkja-
manna á svonefndum flug-
skeytum (cruise missiles), en
Bandarlkin óttuöust lika nýjar
vopnategundir Rússa, en um
þetta væri hægt aö semja.
CARTER lagöi mikla áherzlu
á I framhaldi af þessu, aö
Bandarikin og Sovétrikin
heföu sameiginlegan ávinning
af samkomulagi á mörgum
sviðum og þvl ættu þau aö
stefna aö þvl aö ná samning-
um um þau efni. Hann heföi
þegar gert ýmsar tillögur um
þau efni, en þær heföu veriö
settar fram sem umræöu-
grundvöllur en ekki sem úr-
slitakostir. Um þetta yröi aö
ræöa og stefna aö samkomu-
lagi, þótt þaö tæki sinn tima.
Þá vék Carter sérstaklega
að mannréttindabaráttu sinni.
Henni væri ekki stefnt gegn
Rússum eöa einhverri einni
þjóö, heldur væri henni ætlaö
aö ná til allra, lika Banda-
rikjamanna.Trú hans væri sú,
aö þvi meira sem mannrétt-
indi væru virt og viöurkennd i
reynd, þvl auöveldara yröi aö
koma á bættri sambúö milli
þjóöa. Hann geröi sér engar
gyllivonir um, aö mannrétt-
indastefnu hans yröi komiö
fram á stuttum tima, en hann
tryöi þvi, aöhún myndi ná um
siöirfram aö ganga, ef merkiö
yröi ekki látiö niöur falla.
Aö lokum lagöi Carter mikla
áherzlu á mikilvægi þess, aö
sambúö þjóöanna vaknaöi og
friöurinn yröi tryggari. Hann
kvaö þaö vera sameiginlega
ósk bæöi Bandarikjamanna og
Rússa,. Þaö væri skylda allra
aö vinna aö þvl, aöþessar ósk-
ir gætu rætzt, en þyngsta
skylda hvildi þó á heröum
hans og Brésnjefs, sem nú
réöu mestu um þessi mál.
Ræöu sinni lauk hann meö þvi,
aö vitna I þau ummæli Brés-
njefs, aö hann tryöi þvl, aö
mannkynið gæti fagnaö 21.
öldinni vegna þess aö friður-
inn væri þá orðinn tryggari.
Hann sagöist sömu vonar og
trúar og Brésnjef aö þessu
leyti.
Meö ræöu þessari hefur
Carter tvimælalaust stigiö
spor til bættrar sambúðar
Bandarikjanna og Sovétrikj-
anna, án þess aö draga þó úr
eölilegri mannréttindabar-
áttu. Fróölegt veröur aö fylgj-
ast meö viðbrögöum Brés-
njefs.
Þ.Þ.
Þ.Þ.