Tíminn - 05.08.1977, Blaðsíða 11

Föstudagur 5. ágúst 1977
n
Útgefandi Framsóknarflokkurinn
Framkvæmdastjóri: Kristinn Finnbogason. Ritstjórar:
Þórarinn Þórarinsson (ábm.) og Jón Helgason. Ritstjórn-
arfulltrúi: Jón Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur
Gislason. Ritstjórnarskrifstofur í Edduhúsinu við Lindar-
götu, simar 18300 — 18306. Skrifstofur í Sföumúla 15 sími
86300. Verð i lausasölu kl. 70.00. Askriftargjald kr. 1.300.00
á mánuði.
Blaðaprent h.f.
Draugagangur á Mbl.
Þótt enn sé ekki mjög áliðið sumars, eru vissir
draugar samt komnir á kreik og gera sig einkum
heimakomna hjá ritstjórum Mbl. Þessir draugar
gengu ljósum logum hjá ihaldssömum blöðum
viða um heim fyrir 50-60 árum, en hafa litið látið
á sér bæra siðustu áratugina. Þá var það ein
helzta iðja þeirra að ófrægja samvinnuhreyfing-
una. Samvinnufélögum var likt við auðhringi ein-
stakra fjáraflamanna, sem mikil einokunarhætta
stafaði af. Meðal annars voru ihaldsblöð á
Norðurlöndum þá full af þessum söguburði, og
var Morgunblaðið þá aðalmálgagn hans hér á
landi. Nú er Mbl. eiginlega eina blaðið á Norður-
löndum, þar sem öðru hverju ber á þessum
draugagangi. Reynslan hefur sýnt i verki, að
samvinnuhreyfingin erulýðræðisl. samtökfjölda
manna og á þvi ekki neitt skylt við auðhringi, sem
einn eða fáir menn eiga. Samvinnuhreyfingin
hefur náð sterkri fótfestu á Norðurlöndum og
komið i veg fyrir einokunaraðstöðu auðhringa á
mörgum sviðum. Hún hefur tryggt aukna sam-
keppni milli einkaverzlunar og félagsverzlunar
og skapað neytendum þannig batnandi kjör.
Þessi samkeppni hefur haft holl áhrif á einka-
verzlunina og viða orðið til þess, að hún hefur
brugðizt vel við og reynzt félagsverzluninni
jafnoki. Þannig hafa þessi tvö verzlunarform
sameiginlega stutt að heilbrigðri frjálsri verzlun.
Hér á landi hefur samvinnuhreyfingin náð
góðri útbreiðslu, þótt fjárhagslega sé hún vart
eins sterk og systrahreyfingarnar á Norðurlönd-
um. Hún hefur komið i veg fyrir einokunarað-
stöðu einkafyrirtækja á mörgum sviðum, t.d. i
tryggingum, oliuverzlun, siglingum og sölu
sjávarafurða. Þannig hefur hún stutt að nauðsyn-
legri samkeppni, sem landsmenn hafa notið góðs
af. Hún hefur hins vegar hvergi fengið einokunar-
aðstöðu og ekki heldur sótzt eftir þvi.
Draugarnir i Morgunblaðinu reyna helzt að
færa það til réttlætingar einokunarskrifum sin-
um, að i vissum fámennum byggðarlögum er nú
aðeins rekin samvinnuverzlun. Þetta stafar ein-
faldlega af þvi, að það er litill gróðavegur að reka
verzlun á slikum stöðum. Kaupmenn hafa þvi
hætt og snúið sér að öðru arðvænlegra. Sam-
vinnuverzlunin hefur orðið að halda áfram, enda
hafa ibúarnir orðið að tryggja sér sjálfir verzlun
á þann hátt, þegar einkaframtakið brást, Viða
hafa þessar samvinnuverzlanir gengið illa, sök-
um miklu örðugri og kostnaðarsamari verzlunar-
skilyrða i dreifbýli en þéttbýli. Sumar hafa gefizt
upp, en aðrar hanga á bláþræði. Hér er þvi ekki
um að ræða, að samvinnuhreyfingin sé að skapa
sér einokunaraðstöðu, heldur er hún að berjast
við að halda uppi erfiðri þjónustu i þágu ibúanna i
þessum byggðalögum, • þegar einkaframtakið
hefur brugðizt. Óviða hefur samvinnuhreyfingin
sýnt betur, að hlutverk hennar er að þjóna al-
mannahagsmunum, en ekki einkahagsmunum.
Ritstjórar Mbl. eru svo miklir nútimamenn, að
þeir ættu ekki að láta afturgöngur frá löngu lið-
inni tið hafa jafnmikil áhrif á leiðaraskrif blaðs-
ins og raun ber oft vitni. Forustumenn samvinnu-
hreyfingar og einkaverzlunar eru sammála um
gildi frjálsrar verzlunar. Á þeim grundvelli eiga
þeir að keppa. En það er vissulvga ekki i anda
þeirrar stefnu, þegar draugarnir * Mbl. krefjast
þess að starfsemi samvinnuverzlunar á höfðu-
borgarsvæðinu verði torvelduð. Þ.Þ.
Vladimir Lomeiko, APN:
Tveir forsetar
fara í sumarfrí
Peir fá vonandi næði til að íhuga málin
Carter og Bréznjev
Grein sú, sem hér fer á
eftir, mun allgott sýnis-
horn af málfiutningi rúss-
neskra fjölmiðla um þess-
ar mundir. Carter er mjög
gagnrýndur, en Brésnjef
hafinn til skýjanna. Vafa-
laust fær þessi áróöur
betri hljómgrunn innan
Sovétrikjanna en utan
þeirra. Ekki er sizt
athyglisvert, hve mikiö lof
er borið á Bréfnjes, en þaö
minnir um ýmislegt á
Stalintimann.
BRÉZNJEV og Carter fara
nú brátt i sumarfri i fyrsta
sinn i forsetatið sinni. Frium
sinum munu þeir verja á þann
hátt, sem hugur hvors þeirra
stendur helzt til. Sem forsetar
fylgja þeir hefðbundnum regl-
um i störfum sinum, en ég
hugsa, að þegar þeir eru orðn-
ir einir með sjálfum sér, þá
fari þeir að hlusta á sina innri
rödd, vega og meta margra
ára reynslu af opinberum
störfum og framkvæma
hleypidómalaust mat á
sjálfum sér.
Carter hóf kosningabaráttu
sina sem krossferð og fór ekk-
ert i launkofa með það. Þvert
á móti auglýsti hann þaö til
allra sem heyra vildu, að hann
hygðist endurvinna hinn sið-
ferðilega glataða forystusess
Bandarikjanna meðal vest-
rænna þjóða. Amerika, sem
hafði þá nýlokið við að þvo
blóðið frá Vietnamstyrjöldinni
af einkennisbúningnum sinum
og hreinsa af sér siöustu
óþrifablettina af Watergate-
málinu, hlustaöi hugfangin á
þessa framtiðardrauma um
endurheimt glataðs mann-
orðs, sem forsetaefnið var
óþreytandi við að draga fram i
dagsljósið, og jafnvel að
krydda með ofurlitlu af „sam-
vizku”. Hinn nýi leiðtogi vann
i kosningabaráttunni og flutti
inn i vandlega loftræst
herbergi Hvita hússins. Hann
kom utan af landsbyggðinni.
Þar eö hann hafði verið viös
fjarri baktjaldamakkinu i
Washington var hann litt
þekktur af umheiminum og
jafnvel af Amerikumönnum
sjálfum. Hann vissi að þjóðin
vænti breytingar, og breyt-
ingu hafði hann lofað i kosn-
ingabaráttunni. Hann hóf for-
setaferil sinn undir kjörorð-
inu: „Lengi lifi heiðarleiki i
stjórnmálum”. Margir voru
þeir, bæöi utan lands og innan,
sem létu heillast af þessu nýja
slagorði forsetans, þangaö til
á daginn kom að forsetinn
hugðist aðeins að framkvæma
þessa „stjórnmálasiðvæð-
ingu’.’ erlendis, en sýndi hins
vegar enga innri þörf fyrir að
hressa upp á pólitiskt siðferði
heima fyrir.
1 dag er þvi enginn skortur á
gagnrýni á gerðir Carters,
hann er ásakaður um margar
syndir, en hæst ber þó ábyrgð
hans á versnandi sambúð
rikja viðs vegar um heiminn.
Carter, sem hafði lofaö að
bæta fyrir misfellur fyrirrenn-
ara sinna, virti mistök þeirra
og dapurlega lifsreynslu að
vettugi, þegar hann var kom-
inn i forsetastól. Hann virtist
einnig hafa gleymt kjarnorku-
jafnvæginu i heiminum, þvi aö
hann henti hanzkanum
óundirbúið framan i Moskvu,
með þeim afleiðingum, að
Saltviðræðurnar strönduöu, og
þó að Moskva hafi haldið dyr-
unum opnum fyrir áframhaldi
þeirra, þá virðist Washington
önnum kafin við aö reyna að
loka þeim endanlega. Þessar
ályktanir hlýtur heimurinn að
draga af tilraunum Carters
með krussskeyti og neindar-
sprengjur.
Pólitiskir fréttaskýrendur á
Vesturlöndum segja að þessi
ógætni Carters hafi komið
Moskvu i klipu. Þetta mál er
þó langtum viðtækara en það,
i félagi við aðildarriki Atlants-
hafsbandalagsins er Carter að
undirbúa nýja stjórnmála-
stefnu, sem getur vissulega
haft ófyrirsjáanlegar af-
leiðingar. Hvergi hefur þetta
komið eins greinilega fram og
i sambandi við mannréttindi.
Með staðhæfingum sinum um
að þau séu prófsteinn á bætta
sambúð þjóða, hefur Carter
raunar tekið á sig það hlut-
verk að endurmeta gildi
Helsinkisáttmálans. Ef hann
telur það, að fjarvera hans
þar, og það að hann skrifaði
ekki sjálfur undir sáttmálann,
firri hann allri ábyrgð á hon-
um, þá er Carter sannarlega á
öndverðum meiði við aðra,
sem þar skrifuðu undir.
ABYRGIR aðilar á Vestur-
löndum hafa þegar gert Cart-
er ljóst, að þeir taki ekki þátt i
„siðvæðingarævintýri” hans,
né heldur vigbún-
aðaráformum hans. Slikt hefði
aðeins þær afleiöingar, að
brjóta niður og gera að engu
sigra þá, sem unnizt hafa i að
bæta sambúö austurs og
vesturs.
Eftir viðbrögðum Carters að
dæma, þá hefur þetta vakiö
hann til umhugsunar, án þess
þó aö séð veröi að hann hafi
breytt um stefnu. Charleston-
ræöan sýnir að hann er farinn
að athuga þann möguleika að
snúa við blaðinu og bæta ráð
sitt i pólitiskum efnum.
En hvað sem þvi liður, þá
fær Carter trúlega nót til ihug-
unar, ef hann vill ekki breikka
enn frekar bilið milli sin og
bandamanna sinna, og ef hann
vill komast að samkomulagi
við Moskvu. Þessir sumarfrÞ
dagar eru einmitt rétti timinn
til aö slappa af eftir hitastig
skjótráðinna ákvarðana, og er
þá gott að bera sér i minni
ráðleggingar kiæöskerans:
„Mældu sjö sinnum fyrir flik-
inni, en sniddu hana aðeins
einu sinni.”
I Moskvu eru einnig áhyggj-
ur út af versnandi horfum i
alþjóðamálum þessa siðustu
mánuði, en öfugt viö Carter,
hugsa ég að Bréznjev hafi ekki
ástæðu til að iðrast gerða
sinna. Pólitiskt raunsæi og
viöleitni til aö efla góða
sambúö þjóða á milli hafa
einkennt störf hans á þessum
sumarmánuðum, sem hafa
einkennzt af erfiðleikum i
alþjóðamálum.
Orð áhrifamikilla stjórn-
málamanna vekja jafnan
mikla athygli, en það sem eftir
stendur, þegar öllu orðgjálfri
lýkur, eru verkin, af þeim
verða allir dæmdir aö siðustu.
Hver sem athugar framkomu
Sovétrikjanna i utanrikismál-
um af sanngirni kemst fljót-
lega að raun um vissar stað-
reyndir: Þar eru engar mót-
sagnir og engin til sú þjóð, að
Sovétrikin óski ekki eftir góðri
sambúð viö hana. Það er ekki
til það knýjandi, alþjóðlegt
vandamál, sem Sovétrikin eru
ekki reiðubúin til að leggja
fram sinn skerf til að leysa. 1
Sovétrikjunum er engin
hættumiðstöð. Þar fyrirfinnst
engin sú tegund vopna, og
allra sizt múgmorðsvopna,
sem Sovétrikin eru ekki reiðu-
búin til að takmarka fram-
leiðslu á, og fyrirbjóða notkun
þeirra á gagnkvæmum
samningsgrundvelli við önnur
riki. Takmark þeirra er að
eyðileggja öll vopnabúr i
heiminum.
ÞEIR sem fylgzt hafa með
erlendum fréttum undanfariö,
hafa eflaust fylgzt meðumræð-
um Bréznjevs viö leiðtoga
sósialskra landa á Krim nú
undanfarið. Ég er ekki i
nokkrum vafa um að afvopn-
unarmálin munu vera þar
ofarlega á dagskrá. Mörg
dæmi, bæði i austri og vestri,
eru um sjálfsstjórn Bréznjevs,
og virðulega og skynsamlega
framkomu hans i umræöum
um vandamál samtiðarinnar.
Hann er heldur enginn viðvan-
ingur i að fjalla um hin flókn-
ustu vandamál heimsins á
þessum kjarnorkutimum.
Vegna sanngirni sinnar, lip-
urðar og virðingar fyrir sjálf-
stæði annarra þjóða, er hann
oft nefndur „upphafsmaður
slökunarstefnunnar”.
Hin mikla eftirtekt sem ræð-
ur hans vekja i heiminum er
gleggst dæmi um hve mikillar
virðingar hann nýtur.
Heimsókn hans til Parisar er
enn eitt skrefið i áttina til að
styrkja vináttubönd við
Frakkland og efla slökunar-
stefnuna i Evrópu, og fyrir-
huguð heimsókn til Vestur-
Þýzkalands mun verða upphaf
að nárari vestur-þýzkri og
sovézkri samvinnu.
Ég álit að áhrif Bréznjevs á
alþjóðamál verði seint of-
metin. Það er ekki að ástæði-
lausu, að margir fréttaskýr-
endur litu á tilraun Carters til
að koma i kring fundi með
Bréznjevs, sem vott þess, aö
honum hefði allt i einu orðiö
ljóst, að nú hefði Washington
gengið of langt, og vildi nú
gera tilraun til að ná sam-
komulagi við Moskvu. Hið ró-
lega og virðulega svar frá
Moskvu var, að engin ástæða
væri til að flýta sér að koma i
kring óundirbúnum fundi. Alit
Bréznjevs, bæði utanlands og
innan hefur aukizt með árun-
um, Kjör hans til forseta
þjóðarinnar var um heim
allan túlkaö sem enn einn
votturinn um traust
þjóðarinnar á honum. Enn eitt
dæmi um traust þjóðarinnar á
forseta sinum, er hversu
mikils og almenns stuönings
stjórnmálastefna hans, bæði i
innan- og utanrikismálum,
nýtur. Sú stefna er viðtæk, og
ég vil lýsa henni með orðum
Bréznjevs sjálfs — „hún er
skapandi”.