Tíminn - 26.04.1978, Page 3

Miðvikudagur 26, aprll 1978
3
Gj aldmiðilsbreyting
kann að hafa hagstæð
sálræn áhrif
— að dómi bankastjórnar Seðlabankans
Sameining seðla- og myntút-
gáfunnar 1968 markaði þáttaskil
i peningaútgáfu hér á landi, þar
sem tækifæri skapaðist til þess
að samræma seðla og mynt-
stærðirnar á þann hátt, sem
hagkvæmast þykir á hverjum
tima. Strax eftir að Seðlabank-
inn hafði tekið við útgáfu mynt-
arinnar, var hafizt handa um
endurskipulagningu á seðla- og
myntútgáfunni og voru ný lög
um gjaldmiðil fslands lögð þar
til grundvallar. Siðan hefur út-
gáfa gjaldmiðilsinsnánast verið
i stöðugri endurskoðun, sem
hefur miðað við þvf að draga úr
kostnaði og jafnframt fullnægja
kröfum viðskiptalifsins.
Gefnir hafa verið út seðlar
með auknu verðgildi og slegin
mynt i stað smærri seðlastærð-
anna. Mikilvægasti þátturinn i
þessum breytingum hefur þó
verið niðurfelling smámyntar
minni en einnar krónu, en með
þvi hafa i reynd verið strikaðir
út tveir aukastafir i öllum fjár-
hæðum, sem notaðir eru i bók-
haldi og viðskiptum. Hefur
þannig að verulegu leyti verið
náð þeirri beinu hagkvæmni,
sem hundraðföldun á verðgildi
krónunnar hefði i för með sér.
Frekari breytinga er
þörf — myntin of stór
og dýr
Áframhaldandi verðbólgu-
þróun, sem haft hefur i för
með sér mjög öra verðrýrn-
umkrónunnar siðastliðin ár,
kallar nú óhjákvæmilega á
frekari endurskoðun á mynt-
og seðlastærðum, sem eru
að ýmsu leyti orðnar óhag-
kvæmar i útgáfu og_ notkun.
Kemur þar fyrst til, að mikil
þörf er fyrir nýja og verðmeiri
seðla 'Hvilar meginþungi seðla-
útgáfunnar á 5000 króna seðlum
ojL er hlutdeild þeirra i seðla-
magninu nú um 83 af hundraði,
eða meiri en hlutdeild 1000
króna seðla var, þegar 5000
króna seðlar komu fyrst i um-
ferð i april 1971. 1 öðru lagi hefði
það einnigmikla hagkvæmni og
vinnusparnað i för með sér að
gefa út verðmeiri mynt i stað
minnsta eða minnstu seðlanna.
Að fjölda til er nú liðlega helm-
ingur seðlamagnsins i 100 króna
seðlum og er endingartimi
þeirra aðeins um 10-11 mánuðir.
Er endurnýjun þeirra þvi mjög
kostnaðarsöm og geysileg vinna
er i peningastofnunum ogSeðla-
banka við greiningu þeirra,
talningu og pökkun. Gegnir öðru
máli um mynt, sem enzt getur i
áratugi og er greind og talin i
vélum, þar sem mannshöndin
kemur vart nærri. 1 þriðja og
siðasta lagi þarf að endurskipu-
leggja myntútgáfuna með tilliti
til útlits, stærðar og þyngdar.
Þegar ákveðin var stærð þeirra
mynta, sem nú eru látnar i um-
ferð.varsá vandi á höndum, að
hinar nýju myntar urðu að vera
annarrar stærðar en þær úreltu
myntstærðir, sem i umferð
voru. En eftir innköllun gömlu
myntarinnar, hefur skapazt
tækifæri til að breyta þeim
myntstærðum, sem eftir eru i
umferð, þvi segja má, að þær
séu allar of stórar og dýrar i
framleiðslu miðað við verðgildi.
Af þessum ástæðum hefur um
nokkurt skeið verið unnið að út-
gáfu nýrra seöla og myntar, þar
sem gert er ráð fyrir, að bæði
útliti og stærðeinstakraseðla og
myntir verði verulega breytt frá
þvi sem nú er. Er undirbúnings-
vinna i þessum efnum nú langt á
veg komin og hafa listamenn
þeir, sem fengnir voru til að
teikna hinn nýja gjaldmiðil,
Tillögur Auglýsingastofu Kristfnar aft nýjumseftlum eru skemmra á veg komnar en mynttillögurnar
og hefur endanleg ákvörftun ekki verift tekin um val mynda og nifturröðun á seftlastærftir. Myndefnift
er lærdómsmenn frá ýmsum timum, umhverfi þeirra og afrek þeim tengd.
telur að veigamesta röksemdin
fyrir gjaldmiðilsbreytingu nú
sé, að breytingin kunni að hafa
hagstæð sálræn áhrif, draga úr
verðbólguhugsunarhætti og
vera tákn þess, að nýtt lif sé
hafið i efnahagsmálum. Það
væri pólitiskt mat, hver likindi
væru á þvi, að þessi hagstæðu
áhrif næðust, en reynsla ann-
arra þjóða benti til þess, að slikt
myndi þvi aðeins gerast, að
samtimis ætti sér stað veruleg
stefnubreyting i meðferð efna-
hagsmála almennt. Ennfremur
er bent á, að verði að þvi stefnt
að taka upp nýja mynteiningu,
komi ekki annað til greina en að
hún verði 100 sinnum verðmeiri
en núgildandi króna, sem siðan
mundi skiptast i 100 smærri ein-
ingar eða aura.
Ef ákvörðun um gjaldmiðils-
skipti yröi tekin fljótlega, væri
hægt að skipta strax á næsta ári
um 5, 10 og 50 krðna peninga,
jafnframt þvi sem dregið yrði
úr útgáfu 1 krónu peninga.
Mundi þetta auðvelda gjaldmið-
ilsskiptin og draga úr hugsan-
legum ruglingi, þar sem nýjar
myntstærðir verða óhjákvæmi-
lega likar að stærð og núgild-
andi mynt. Yrði þá ekki getið
um einingaheiti á þessum nýju
fimm seðlastærðum að verð-
gildi 10, 50, 100, 500 og væntan-
lega siðar lOOOkrónur. Gera má
ráð fyrir, áð núgildandi króna
verði ekki gefin út sem 1 eyrir
ogað5aurar verði lægsta mynt-
einingin eftir breytingu. Þann-
ig yrðu þá i umferð fimm mynt-
Stærðir og fjórar seðlastærðir.
Gjaldmiðilsbreyting krefst
mikils og margvisiegs undir-
búnings, svo sem lagasetningar,
umfangsmikillar kynningar- og
auglýsingaherferðar.
Aðlögun fyrirtækja og
stofnana og áætlaður
kostnaður við gjald-
miölaskipti
Við venjulegar aðstæður má
ætla, að gjaldmiðilsbreyting
hafi i' för með sér aukið álag og
1. Kostnaður vift gerð nýrra seftla og myntar,
þ.e. teiknun, gerft móta og önnur undir-
búningsvinna
2. Prentunar- og sláttukostnaftur á þeirri
fúlgu seftla og myntar, sem talin er
aö þurfi aö vera handbær vift gjald-
miöilsskiptin:
a) Prentun 10, 50, 100 og
500 kr. seöla
b) Slátta 5, 10 og 50 aur.,
1 og 5 kr. peninga
3. Kynningarstarfsemi og auglýsingar
4. Annar beinn kostnaftur, svo sem
dreifing nýja gjaldmiftilisins, eyfting
hins gamla o.fl.
kr. 49 m.
kr! 157 m.
kr. 21 m.
Alls kr. 310 m.
skilaft tillögum sinum. Er aft þvi
stefnt, að hægt verði að byrja
framleiftslu á nýjum myntum og
seftlum snemma á næsta ári,
hvort sem verftgildi krónunnar
verftur aukið eða ekki.
Bankastjórn Seðlabankans
myntstærðum og gætu þær þvi
gilt sem aurar eftir breytingu.
Vift gjaldmiðlabreytinguna
væru siftan látnar i umferð tvær
nýjar myntstærðir aft verftgildi
1 króna og 5 krónur og gefin út
ný seðlaseria með fjórum eða
BAKHLIÐAR
Tillögur Þrastar Magnússon-
ar að nýrri mynt. Ekki er vit-
að um myntröð f öðru landi
með sjávardýrum eingöngu. A
bakhlið eru landvættirnir og á
5 kr. peningnum skjaldar-
merkið i heild sinni.
Seðlarnir eru samræmdir I út-
liti, en hálfs sm lengdarmunur
er á milli hinna mismunandi
verðgilda. Seðlarnir eru litrik-
ir, en þess gætt að ekki sé
hætta á að almenningur rugl-
ist á verðgildi sökum likra
lita.
sérstakan tilkostnað hjá fyrir-
tækjum og stofnunum. Er þar
helzt að telja áhrif hennar á
bókhald og reikningsskil. verð-
setningar, skýrslur og eyðublöð
og vélabúnað þ.m.t. breytingu
sjalísala og stöðumæla o.fl.
Lokst ber að nefná einn veiga-
mesta þáttinn, sem eru mvnt-
breytingar undanfarin ár og
niðurfeiling auranna, en með
hundraðföldun krónunnar helzt
sami fjöldi tölustafa i hverri
upphæð og nú. þar af tveir sift-
ustu sem aukastafir.
Skal nú reynt aft gera sér
grein fyrir beinum kostnafti vift
gjaldmiftilsskiptin sjálf, sem
áætla má meft nokkurri ná-
kvæmni. Stuðzt er viö verfthug-
myndir seðlaprentara og mynt-
sláttu og miðað vift núgildandi
verftlagog gengi sterlingspunds
kr. 492.60:
*
Ljóst er, að gjaldmiftilsbreyt-
ing mun ekki hafamikla beina
hagkvæmni i för meft sér um-
fram það, sem þegar hefur
fengizt með niðurfellingu aura.
Afstaða til þessa máls hlýtur þvi
aðráðastaf þvi.hvort talift yrfti.
að breyting á gjaldmiftlinum
heffti áhrif f þá átt aft auka trú
manna á verftmæti peninga og
stuftla aft jafnvægi i efnahags-
málum. Staðrevndin er hins
vegar sú. að gjaldmiðilsbreyt-
ing ein sér nægir engan veginn
til að ná slikum árangri. A svifti
efnahagsmála er verftbólgan
þaft vandamál, sem nú þarf
fvrstog fremst aft ná tökum á og
árangur i þvi efni er háftur sam-
stilltu átaki rikisvalds, hags-
munasamtaka og allra þeirra.
sem áhrif hafa á framvindu
efnahagsmála. An raunhæfra
aðgerða til að draga úr verð-
bólguþróuninni, mýndi gjald-
miðilsbreyting missa marks og
gæti þá vel orðið til aft rýra trú
manna á gjaldmiðlinum.