Tíminn - 28.07.1978, Blaðsíða 7

Föstudagur 28. júli 1978
7
sumsim'
Ami Benediktsson:
Sj ónvarpsfréttamennska
í grein minni sem birtist i Tim-
anum 22/7 geröi ég tilraun til
þessaösýna hvernighægt er aö
afskræma staöreyndir þannig
aö einföldustu og saklausustu
athafnir manna veröi skugga-
legar ef ekki glæpsamlegar. Séu
tekin einföld dæmi þar sem allir
þekkja til er auövelt aö sjá i
gegn um vinnubrögö eins og
þessi. En máliö vandast þegar
komiö er á þau sviö sem allur
almenningur hefur minni
reynslu af. Þar hefur óþverra-
skapurinn leikiö lausum hala,
þá er hægt að misþyrma stað-
reyndum og afskræma þær án
þess aö auövelt sé fyrir venju-
legan mann aö átta sig á hvern-
ig i málinu liggur I raun. Þess
vegna er óþverraskapnum jafn-
an beitt á þeim miðum. En lát-
um útrætt um það.
Ingvar Gfclason alþm. hefur
tekið fjölmiðlana myndarlegu
taki og timbæru á þann hátt að
eftir var tekið og er þaö vel. Sú
grein sem ég hafði ætlað aö
skrifa i framhaldi af fyrri grein
minni er þvi að mestu óþörf. Þó
get ég ekki látið hjá liða að fara
nokkrum orðum um frétta-
mennsku Sjónvarpsins, þar sem
ég hygg að hún hafi haft lang-
mest áhrif á almenningsálitið I
landinu og veriö alveg ótrúlega
óábyrg, enþareiga þó ekki allir
skylt mál.
Rannsóknarblaða-
mennska — ofsóknar-
blaðamennska.
Islenskir fréttamenn telja sig
hafa tekið ameriska rannsókn-
arblaðamennsku til fyrirmynd-
ar og virðast margir ala með
sér draum um að verða eins-
hvers konar Woodward & Bern-
stein. En þeir virðast ekki hafa
áttað sig á þvi að amerisk rann-
sóknarblaðamennska hefur þró-
ast i tvær áttir. Annars vegar er
um það að ræða að blaðamönn-
um er falið að kanna ákveðin
verkefni niður I kjölinn og kom-
ast að öllum sannleika i málinu
og birta niðurstöður hverjar
sem þær kunna aö verða af full-
komnum heiðarleika og óhlut-
drægni. Þessi fréttamennska
nýtur mikillar virðingar og það
með réttu, hins vegar verða
niðurstöðurnar sjaldnast góð
söluvara.
Hins vegar eru svo þeir blaöa-
menn sem menn geta leitaö til
ef þeir vilja koma hatursmanni
sinum á kné. í Bandarikjunum
vita menn vel hvert þeir eiga að
leita ef þeir vilja koma ein-
hverjum óþverra á kreik um
menn sem þeir vilja ná sér niðri
áeða keppinautum sinum 1 við-
skiptum. Þessir blaðamenn
matreiða siðan hvislið á þann
hátt að á yfirborðinu virðist
geta verið um raunverulega
rannsókn að ræða. Rétt er það
að i sumum tilfellum er þarna
um raunveruleg hneykshsmál
að ræða, enda yrðu þessir
blaðamenn fljótt afskrifaðir ef
þeir gætu ekki sýnt fram á það.
En i heild er þessi tegund blaða-
mennsku hreinn óþverri.
Þó að ég leiti með logandi ljósi
get ég ekki fundið eitt einasta
dæmi um að islenskur blaða-
maður eða blaðamenn hafi tekið
sér fyrrgreindu blaðamennsk-
una til fyrirmyndar að öllu leyti.
Verið getur þó að það stafi ekki
af viljaleysi heldur af vankunn-
áttu eða einhverju sliku. Ég
ætla ekki heldur að halda þvi
fram að Islenskir fjölmiðla-
menn hafi alfarið tekið siðari
tegundina sér til fyrirmyndar,
þó vissulega beri margt af þvi
sem borið hefur verið á borð
fyrir okkur, keim af henni og
sumt sver sig beint i ættina.
Sjónvarpið
Sjónvarpið hefur á undan-
förnum árum birt áhorfendum
og hlustendum afskræmda
mynd af þjóðfélaginu. Þetta
hefur það gert fyrst og fremst á
Arni Benediktsson
þann hátt að spyrjendur sjón-
varpsins hafa sjálfir lagt fram
ákveðna imyndaða mynd af
þjóðfélaginu oghagað spurning-
um i samræmi við það. Svör
ráðamanna, ekki einungis
framsóknarmanna, heldur allra
þeirra sem einhver ráð hafa yfir
einhverju, hafa siðan misk-
unnarlaust verið véfengd og
aldrei tekin gild. Andmælendur
ráðamanna hafa fengið allt aðra
meðferð. Og þegar svör ráða-
manns og andmælanda hans
hafa stangast á, hefur spyrjandi
gjarnan sett punkt aftan við
umræðuna i vandlætingartón:
Hér stendur fullyrðing á móti
fullyrðingu, og áhorfendum er
látið eftir að skera úr um hvor
hefur rétt fyrir sér. Auðvitað
getur áhorfandinn dæmt um
réttmæti fullyrðinga ef mál eru
lögð fram á heiðarlegan hátt og
með fullri þekkingu á máls-
atriðum, en þar hefur skort á.
Ég tek hér dæmi um „rann-
sókn” máls á vegum Sjónvarps-
ins. Og ég vel ekki af verri end-
anum. Ég vel þann fréttamann
Sjónvarpsins sem mér hefur
alltaf virst hafa einna mesta til-
hneigingu til að vanda frétta-
flutning sinn. Hann fór til Fær-
eyja i vetur og kynnti sér þar
meðal annars launamismun I
fiskiðnaði i Færeyjum og á Is-
landi. Heim kominn þuldi hann
yfir okkur niðurstöður sinar. A
yfirborðinu virtist „rannsókn”
hans hafa verið nákvæm og
yfirgripsmikil og haföi yfir sér
trúverðugan blæ. Niðurstaða
hans var sú að laun i fiskiðnaði i
Færeyjum væru 70% hærri en á
Islandi. Þetta var á sama tima
og laun i fiskiðnaði voru 10%
lægri i Færeyjum en á Islandi.
Viðskoðuná þvihvernig þessi
„rannsókn” hefði verið unnin,
virtist mér að þær upplýsingar
sem fréttamaður hafði fengið i
Færeyjum væruað mestu réttar
en ekki tæmandi. Hins vegar
skorti hann alla þekkingu á
þessum málum hér heima.
Mynd hans af islenska þjóöfé-
laginu var rangsnúin, en þann
þáttinn hafði hann ekki séð
ástæðu til að kanna. Égheld þvi
að höfuðvandamál islenskra
fréttamanna sé yfirgripsmikil
vanþekking á islensku þjóðfé-
lagi.
Hvernig stendur á þessari
vanþekkingu? Nokkuð af sök-
inni liggur hjá stjórnmála-
mönnum og öðrum ráðamönn-
um i þjóðfélaginu. Það þarf
nefnilega alltaf að vera að
blekkja á öllum sviðum. I þeim
stjórnarmyndunarviðræðum
sem nú fara fram þarf að koma
málum svo fyrir að almenning-
ur trúi þvi að samningarnir hafi
verið settir i gildi, þó svo verði
ekki. Það á sem sagt að blekkja.
Eilifar tilfærslur Alþingis á öll-
um sviðum, ekki sist skattamál-
um, valda þvi að menn vita
sjaldnast stundinni lengur hvar
menn standa. Fiskverð þarf að
ákveða i mörgu lagi af þvi að
menn vilja ekki viðurkenna
staðreyndir. Kjarasamningar
eru einn blekkingavaðall. Þar
að auki breytir verðbólgan öll-
um efnahagslegum gildum
mörgum sinnum á ári. Það þarf
þvi töluvert til þess að hafa og
viðhalda þekkingu á efnahags-
legri gerð islensks þjóðfélags.
Þetta ættu alþingismenn Fram-
sóknarflokksins að leggja á
minnið. Það hefur enginn
stjórnmálaflokkur tapað eins
miklu og Framsóknarflokkur-
inn á þessu ástandi, einfaldlega
vegna þess að til hans hafa verið
gerðar meiri kröfur um efna-
hagslegt jafnvægi en annarra
flokka.
Meiri vanþekking
En vanþekkingin liggur
dýpra en þetta. Hún nær til ein-
földustu hugtaka efnahagsmál-
anna, hugtaka sem ekki breyt-
ast og ætti því að vera hægt að
tileinka sér i eitt skipti fyrir öll.
Nú hafa menn riðið um héruð
svo mánuðum skiptir að upp-
lýsa landslýðinn um þjóðmálin.
Þar á meðal margir fjölmiðla-
menn, sem árum saman hafa
dundað við slika upplýsinga-
starfsemi. Sumir komu með
stóra sigra á bakinu og Alþingi
fylltist af nýjum mönnum. En
nú skortir hina nýju menn upp-
lýsingar um það sem þeir voru
að segja þjóðinni. Og þeir þyrp-
ast iþjóðhagsstofnunina tilað fá
upplýsingar. Eftir að hafa
hlustað á spurningar i
nokkra daga sér Þjóðha^sstofn-
un sér ekki annað fært en að
gefa út upplýsingasyrpu handa
börnum, sem allir hinir nýju
menn geti haft gagn af og Þjóð-
hagsstofnun geti aftur tekið til
við fyrri störf. Ég ætla aðeins að
láta fylgja með eitt dæmi um
það sem þurfti að upplýsa hina
nýju menn um: „Bein lækkun
kaupgjalds og verðlags innan-
lands, sem einnig hefur verið
nefnd niðurfærsla innlends
kostnaðar og verðbólgu eða
niðurfærsluleið.”
Sú bjargfasta vanþekking
sem syrpu Þjóðhagsstofnunar
er ætlað bæta úr,er með ólikind-
um og hlýtur að eiga sér djúpar
rætur einhvers staðar og þá
helst i skólakerfinu, sem virðist
vera að losna úr tengslum við
allt venjulegt mannlif. En best
er að enda þessar linur með
setningu úr nefndri syrpu:
„Verðbólga er nú afar mikil”.
Kristján Friðriksson:
100 MILLJARÐAR
í ÞJÓÐARBÚIÐ
Með vissri endurskipulagn-
ingu á þjóðarbúskap íslendinga
tel ég að auðveldlega mætti
auka árlegar tekjur þjóðarinnar
um upphæð af þeirri stærðar-
gráðu, en i fyrirsögn greinir, —
og þó raunar miklu meira,
sennilega tvöfalda ofangreinda
upphæð, þegar hagkvæmni af
breytingunni væri að mestu
komin fram.
Ég hef áður rætt og ritað tals-
vert um þessi mál, en tel nú að
timabært sé að setja fram
nokkra upprifjun um efnið.
Ný viðhorf eru sifellt að skap-
ast, meðal annarsvegna breytts
og nýtilkomins tækjabúnaðar —
sem auðvelda framkvæmd
breytinga þeirra sem hér um-
ræðir.
Vegna umræðna, sem fram
fara um þessar mundir um
myndun hinnar nýju rikis-
stjórnar mætti e.t.v. búast við
að menn væru almennt nokkuð
hlustnæmir á nýjar hugmyndir
um efnahagsmál.
Sú rikisstjórn, sem tæki sér
fyrir hendur að gera þær
,,struktur”-breytingar— sköpu-
lagsbreytingar — á efnahags-
kerfinu, sem færðu hinn aukna
arð f þjóðarbúið, hún þarf að
sfyðjast við nægilega stóran
þingmeirihluta til þess hún þoli
aðeinstaka þingmenn i hverjum
þeim flokki, sem hún styðst við,
megi skerast úr leik við at-
kvæðagreiðslur um helstu
breytingarnar — án þess að það
hefði áhrif á framgang megin
mála.
Hagkeðjuhugmyndin i
Ijósi breyttra viðhorfa
Hagkeðjuhugmyndin er eitt af
meginatriðum i skipulags-
breytingunni. En málið er þó
víðtækara en fram kemur i
þeirri afmörkuðu hugmynd. En
mikilvægt er, að siðan sú hug-
mynd var sett fram fyrir u.þ.b.
þrem árum, hafa átt sér stað
tæknilegar breytingar, sem
auðvelda framkvæmd þeirrar
hugmyndar.
Einnig hafa komið fram
breytingar á pólitiska sviðinu,
sem liklegar eru til að auðvelda
skilning á framkvæmdum.
Hvernig er talan — 100
til 170 milljarðar fund-
in?
Ég hef orðið þess var, að ýms-
ir mætir menn hafa ekki sett sig
nægilega vel inn í ýmsa megin-
þætti efnahagsmála, til þess að
þeir séu færir um að gera sér
grein fyrir þvi hvernig umrædd-
ar tölur eru fundnar. Skal það
þvi nú rifjað upp — og teknar
inn um leið verðbreytingar, sem
orðið hafa siðan siðasta viðmið-
un var gerð.
Dæmið litur þá þannig út um
þessar mundir i grófum drátt-
um talið. Fjárhæðir i þessari
grein eru miðaðar við þá
gengisbreytingu, sem raun-
verulega er orðin — þó hún sé
ekki formlega komin til fram-
kvæmda þegar þetta er ritað
(25. júlí).
1. liður.
Við það að minnka fiskiflotann
úr ca. 95 þús: lestum i 75 þús.
lestir (sem er örugglega nægi-
legt til að fullnýta fiskimiðin),
þá sparast útgerðarkostnaður
sem nemurum 16-20 milljörðum
(það kostar núna samkvæmt
nýjustu tölum um það bil 700 til
1200 þús. kr. að gera út hverja
veiðilest i skipi.)
2. liður.
Við það að minnka botnfisk-
veiðiflotann og skipuleggja
veiðarnar þannig að veiði á upp-
eldisfiskiyrðihætt —þámá hik-
laust gera ráð fyrir að fisk-
magnið aukist úr um það bil
450-500 lestum i 750-800 þús. lest-
ir árlega, eða um 300 þúsund
lestir.
Meðalverð á hverju kilói full-
unnu af botnfiski (vegið meðal-
tal) er nú um 200 kr. pr. kg. og
verður þá ávinningurinn um 60
milljarðará þessum lið einum.
(Éghef i höndum nýja útreikn-
inga þessu til sönnunar).
3. liður.
Þegar þessir 60 milljarðar bæt-
ast I þjóðarbúið sem gjaldeyris-
tekjur — undirstöðutekjur — þá
tekur sú upphæð á sig þjóðhags-
legt margfeldi. Þetta þjóðhags-
lega margfeldi áætla ég i sam-
ræmi við reynslu að muni vera
um 90 milljarðar, það er, að 60
milljarðarnir verði i reynd að
150 milljörðum. Þá er miðað við
að „margfaldarinn” (svo nefnt
á hagfræðingamáli) eða þjóð-
hagsmargfeldið sé 2,5 og koma
á þarna til viðbótar 150 + 60 = 90
milljarðar.
4. liður
Við það að svona miklar tekjur
bætast i þjóðarbúið, verður
mjög auðvelt að koma upp hag-
kvæmum vel tæknivæddum,
arðgæfum iðnaði. Hér áætla ég
að sá iðnaður gefi þó af sér að-
einssvo sem 10-20 milljarða ár-
lega — og vil með þvi sýna
varúði áætlunargerðinni. Þess-
ir f jórir liðir gefa þá samtals I
þjóðarbúið 18+60+90+10=178
til 190 milljarða i meðalárferði.
Þó aðeins hluti þessa fjár-
magns fengist inn i þjóðarbúið,
Kristján Friðriksson
veldur það þvl aðauðvelt verður
að hækka rauntekjur hvers ein-
asta islendings — auðvelt að
hafa stjórn á verðbólgu, „utility
system”) greiða niður erlendar
skuldir o.s.frv.
Ég mun vikja að einstökum
þáttum þessara mála siðar hér i
blaðinu.
Fullgild rök má færa fyrir
hverjum lið um sig .
Sú rlkisstjórn, sem ekki hefur
afl og vilja til að koma með
þessa peninga inn i þjóðarbúið
— hún á ekki rétt á sér.
Þjóðin á heimtingu á raun-
verulegum kjarabótum, enekki
aðeins falskri krónutölufjölgun.
Hún á rétt á efnahagsöryggi.
Hún á rétt á fjölbreyttara
starfsvali, betra og skemmti-
legra þjóðlifi. Allt þetta er auð-
velt að láta henni i té, ef póli-
tiskur vilji er fyrir hendi. Ef
þjóðarhagurer metinn meira en
atkvæðabrask.
Nú þegar væri hægt að mynda
rikisstjórn, sem gæti innt þetta
verkaf höndum — ef viljiog þor
reyndist vera fyrir hendi.