Tíminn - 31.08.1978, Blaðsíða 10

Tíminn - 31.08.1978, Blaðsíða 10
10 Hmintudagur 31. ágúst 1978 Kiinintudagur 31. ágúst 1978 11 Þótt vatn sé af skorn- um skammti i Botswanalandi, á það þó innan landamæra sinna eitt mesfa vatna- svæði heims, — Okávango. Þetta gróðurrika og frjósama flæmi af eyj- um, ám og fenjum ligg- ur i norð-vesturhluta Botswanalands, þar sem Okavango fljótið fellur til suðurs og dag- ar uppi i söndum Kalahari eyðimerkur- innar. Vatn er undir- staða alls lifs og hér hefur það skapað dásamlegan undra- heim jurta og dýralifs. En ekki siður en öðrum vatnasvæðum, er Okavango hætta búin af manninum, sem óðfús er að breyta, einfalda og nýta.Þrir visindamenn, þau Peter Johnson, Anthony Bannister og Creina Bond segja hér frá hvað i húfi er, ef Okavango mun hverfa. Greinin er þýdd úr ágústhefti timaritsins „ Wildlife.” Landið var of viðlent, og þar var ekki að vænta þess aö rekast á nokkurt líf. Sandurinn breidd- ist yfir endalausar hæðir og hóla og þar voru engir troðningar, sem ferðamaöurinn gæti þrætt um þetta endalausa flæmi, þar sem aðeins kyrkingsleg tré stóðu á stangli. Enginn lagöi út á Kalahari eyðimörkina, nema flóttamenn, sem engu höfðu aö tapa . Ættflokkshöfðinginn Sechele rikti i þorpi sinu, sem klúkti i útjaðri auönarinnar, og þegar trúboðinn og landkönnuð- urinn David Livingstone sló sér þar niöur og tók að mæna út á eyöimörkina, aðvaraði ætt- flokkshöfðinginn hann: ,,Þú munt aldrei komast yfir þetta landsvæði til þjóðflokkanna hin- um megin. Þaö er ómögulegt, jafnvel fyrir okkur hina svörtu, nema á sérstökum árstiöum, þegar mikil úrkoma er. Þá vex á eyöimörkinni geysimikiö af melónum, en án þeirra mundum við, sem þekkjum auðnirnar, örugglega tortimast þarna.” En hugur Livingstones var bundinn við Kalahari og gegn um klukknahljóminn frá trúboösstöðinni hætti hann ekki Kouur að fiskveiðum með körfum, fléttuðuni úr basti. Þær standa i röð gegnt straumnum, en konur ofar i Mjótinu koma stvggð að fisk ununi. svo þeir synda i körfurnar. miklum gróörinum á hólmum og á árbökkum. Arnar i Okavango ósunum eru fagrar, en óskipulegar. Sumar þeirra renna i eina átt þetta ár- ið, en aðra það næsta. Þurrlend- iö verður að fenjum og fenin þorna. Arósalander aldrei stöð- ugt að lögun, og Okavango ligg- ur þvert yfir glufu i jarðskorp- unni og ein hve r ó kun n u m brot á fyrri tið hafa „hrært” i sandin- um og þeytt ánum til allra átta. Undir þessu svæöi eiga árlega þrir jaröskjálftar upptök sin, en að heyra niðinn af þögn hennar. Eitt þurrkaárið rak annaö og ekki var það fyrr en áriö 1849, aö Livingstone fékk tækifæri. Þá tók aö rigna og hann hafði upp á leiösögumönnum, sem féllust á að leiðbeina vagnalest hans um viðáttur vaxnar oddhvössu grasi, gegn um sandstorma og hillingar, yfir þornuö vötn og árfarvegi, sem ekkihaföi runnið vatn um frá örófi alda. Meiraen hundrað kilómetra veg máttu menn Livingstones berjast áfram og þeir hlutu aö venjast þurru sandrykinu og tilbreyt- ingarlausum sjóndeildar- hringnum og hjöröum villtra dýra, sem enginn vissi hvaðan komu, né né hvert þau fóru. Þá komu þeir að fljóti, sem rann i eyðimörkinni og var vatnið i þvi brúnt og fram yfir það slúttu risavaxin tré. Og hér fundu þeir ennfremur ættbálk fljóta-fólks- ins, Bayei ættbálinn. ,,Mér féll vel hreinskiptin og djarfmannleg framkoma þeirra”, sagði Livingstone og i stað þess aö búa i vögnunum, kaus hann sér þóttu ieinum ein- trjáninga þeirra. A eintrjáning- unum höfðu þeir jafnan eldstæði og vildu heldur búa i þeim á ferðum sinum, en vera af nótt- ina á árbakkanum. ,,A landi eru ljón, snákar, hýenur og óvin- veittir menn”, sögðu þeir, ,,en i eintrjáningnum, i skjóli af sef- inu er þér engin hætta búin.” Eftir vatnaleiðum sinum leið- beindu Bayei-menn Livingstone til „lands, þar sem svo mörg fljót renna, að enginn kemur á þau tölu”. Og þar meö heyröi umheimurinn um tilvist Oka- vango, þessara stórbrotnu árósa, sem dyljast inni i hjarta eyðimerkurinnar. A 130 árum er breyting á orð- in. Nú heitir landið Botswana og nokkrir vegir liggja til þessa votlendis. En handan þeirra er Kalahari eyðimörkin vegalaus auðn, og um fljótin getur menn rekiö dögum saman, án þess að sjá aðra mannveru. Okavango á upptök sin i Angola i lækjar- sprænum eftir sumarregnin, sem sameinast i djúpt og straumhart fljót, sem streymir austur á bóginn, 1000 kilómetra veg, i leitni til sjávar. En þegar fljótið hyggst leggja út á eyði- mörkina.bregst þvi bogalistin. Hér hverfur það ofan i 300 metra hafa þó engin áhrif á rennsli ánna milli hinna þúsund eyja. Aðeins vatnahestar heyrast þarna belja á milli hávaxinna papýrusjurta. Aðeins háfættir vaöfuglar bæra við vatnaliljum iilmandi lónum. Antilópur þeyt- ast yfir grynningarnar og þyrla upp vatnsdrifu, ljón gera zebra- dýrum og öðrum villtum dýrum hverft við á beitilöndunum við fenin. 1 Okavangoer hægt aö sjá ieinuhjarðirbuffla, fila, giraffa og margra annarra dýra, — vörtusvína, baviana, ljóna og villihunda. Fjölbreytnin kemur ferðamanninum stöðugt á óvart. Þó er aö f inna lif vana og kyrr- láta staði i Okavango, þar sem vindurinn einn gárar vatniö og einfara hegri kann aö sjást spegla vanghaf sitt i vatninu öðruhverju. Enekkier óslandið óbyggt. Þessi bugðóttu flót og ótal eyjar eru enn sem fyrr heimkynni Bayei-manna, veiði- mannanna og fiskimannanna, sem ferðast eins og þeir alltaf hafa gertog stjaka sér áfram á eintrjáningum sinum. Allt frá þvi er hvitir menn uppgötvuöu Okavango, hefur þá dreymt um aðgera sér mat úr þvi og marg- stone djúpan sandinn og leysist upp i lænur og rásir, fen, vötn og lón, sem þekja 15 þúsund ferkiló- metra svæöi. Og hér hverfur Okavango-fljötiö. Endamörk þessara árósa eru óljós, en þeir dragast saman að sumrinu, og nær þvi tvöfaldast að umfangi, þegar vetrar. Vatnavextirnir hefjast með miklum krafti og leðjuruðningi lengst i norðri, en þegar að ós- unum kemur rennur vatnið lyngt og hægt fram. Þá flýtur það spegilslétt yfir bakka sina, þar tilnýttfljót, 3ja metra djúpt og 300 metra breitt hrekur ýms dýr úr fylgsnum sinum og otrar tritla um þorpsslóðina. Þegar fljótið þannig leggur undir sig viöáttumikil lönd verða þúsund- ir dýra að halla sér að grósku- Antilópuhjörð á bakka Chobe árinnar. Þessi fallegu dýr hafa orðið að láta undan siga fyrir umsvifum mannsins á fyrri beitiiöndum þeirra. Lengst inni i lífvana flæmum Kalahari eyðimerkurinnar I Botswanalandi er paradís þúsund vatna og þúsund villtra dýra, undralandið: 0KAVANG0 „Þangaö kemstu aldrei,” sögðu innfæddir menn við Living- Þannig liðast þúsund ár milli þúsund eyja, sem krökkar eru af slikri mergð villtra dýra, að ferðamaðurinn rekst sifellt á eitthvað nýtt og furðulegt. ar ráðagerðir, áætlanir og upp- ástungur hafa komiö fram á siö- ustu hundrað árum. Þetta er siðasta stóra, ónýtta vatna- svæðiö I Afriku og það liggur i vatnssnauðu landi, sem ekki á sér neinar aðrar uppsprettur si- streymandi vatns. Aðeins vegna þess hve Okavango liggur fjarri borgunum, járnbrautunum, iðn- aðinum og námunum, hefur þaö fengiö aö vera ósnortið svo lengi. Næstum ósnortiö. Um þaöbil 40 þúsund manns búa á og i kring um óslandiö, fólk af mörg- um ættbálkum, þótt flestir séu Bayei. Kynslóö fram af kynslóö hafa þeir þurrkað fisk sinn á sólbjörtum eyjunum og veitt dýr vegna kjötsogskæða. Enn á okkar dögum eru flest þeirra 8000 dýra, sem felld eru þarna árlega, felld af ibúunum. Enn á okkar dögum rækta Ibúarnir meira en 200 tegundir villtra plantna til tegeröar, bjórbrugg- unar og ávaxtasafageröar. Þeir gera úr þeim sápur, körfur, potta og diska, lyf, trumbur og eintrjáninga. Enn á okkar dög- um þiggja 70% ibúanna engin laun eiga enga nautgripi en lifa af feiti landsins, eins og þeir jafnan hafa gert. Þarfir þeirra ganga ekki nærri landinu. Munu þróunaráætlanir bæta lifskjör þeirra? Hin villta nátt- úra hefur jafnan verið auðsupp- spretta fyrir Botswana. Meira að segja á dögum Livingstones var verslað með filabein og skinn. 1974 skilaði Okavango 1.5 milljónum „randa” I rikiskassa landsins, vegna feröamanna, ýmisskonar leyfa og sölu á sjáldsénum dýrum og öðrum hlutum. Samt freistast menn til að lita á villta náttúru sem eitt- hvaö óraunhæft og vanhelgt. Aætlunargerðarmenn telja nautgriparækt munu verða framtiðarauð Okavango. Nautgripir hefðu þegar verið ræktaðir i Okavango, ef ekki væri vegna tse-tse flugunnar. Nautgripir og flugan geta ekki lifað isambýll, en það geta hins vegar þessi fluga ogvilltu dýrin. Fram til ársins 1880 þrúgaði flugan allt Okavango. En 1896 gekk skæð veiki á svæðinu og dóu svo mörg dýr, að flugan dó næstum út einnig. Þá þrifust þar nautgripir. En flugan sótti i sig veðrið I fenjunum og bolaði nautgripunum út að ystu vatns- bólunum i útjaðri ósanna. t tuttugu ár bjuggu menn með hjarðir sinar á stöðum, sem þeir nú hafa yfirgefið vegna f lugunn- ar. Nú, fimmtiu árum seinna, má enn sjá ör á landinu, eftir þessa framtakssemi. Beitar- löndin eru fljót að eyöileggjast og gróa seint upp aftur. t Kala- hari verður viða ekki um bætt. örin veröa mönnunum langlif- ari.- Nýlega hafa flugvélar með sterk ljós ftogið yfir trjátoppun- um og dreift yfir þá eitri, endosulpahn, I þvi skyni að vinna bug á flugunni, sem þar hefst við. Þessi eitrun er enn á tilraunastigi, en árangurinn bendir til aö Okavango mættí hreinsa af flugunni. Og hvaö þá? Menn hafa látið ótta i ljós um aö útryming tse-tse flugunn- ar muni leiða til djúptækra breytinga einkum ef skefjalaus innrás nautpenings inn á svæöiö tekur þá viö. Þó ættu aö vera möguleikar á aö halda landinu óspilltu i framtiöinni og skyn- samleg not þess framkvæman- leg án aðstoöar þessa óskemmtilega smitbera, sem flugan er. Þetta ættí að vera mögulegt, en i ræöu sem einn fulltrúi stjórnvaldanna hélt á ráöstefnu um óslandið fyrir skemmstu, kannaðist hann við aö I rauninni væri þetta ekki mögulegt. „A næstunni liggur fyrir aö ákveða hvort taka eigi upp hlifðarlausa stjórn af hálfu yfirvalda á svæð- um, sem unnt kann að reynast að hreinsa af tse-tse flugunni,” sagði hann. „Varðveisla beitar- landsins mundi mæla með sliku, en varanlegt stjórnform mun erfitt að grundvalla og halda i heiöri.” Ibúar Okavangogera sér lika vel grein fyrir gildi þess aö halda viö hinni villtu náttúru. Að frumkvæöi Barwana þjóö- flokksins, hafa svæöi eins og Moremi og Chiefs-eyja veriö lýst friölönd, — ósnortnir helgi- reitir, þar sem gestir geta tjald- aö undir heiöum himni og baöaö sig itjörnumflóðhestanna. Mun Moremi veröa minnismerki um fortið, sem var eyöilögð, eöa munu þróunaráætlanirnar gera ibúunum kleiftað lifa framvegis við sömu háttu og fyr? I Bots- wana er til málsháttur sem hljóöar svo: „Bavianinn rataði leiöina upp, en niður rataöi hann ekki.’ (Þýttogemiursagt: AM). Mergð fugla svifur yfir grynningum og sandrifjuni Okavango. Hér mun mega finna á myndinni hvfta pelikana. hinn heilaga ibisfugl, skógarstorka og fleiri, sem við kunnum ekki að nefna á voru máli. Frá aöalfundl NAUST 1978 Öflun upplýsinga um náttúruminjar á Austurlandi Náttúruverndarsamtök Austur- lands héldu aðalfund sinn á Fá- skrúösfiröi um helgina 19.-20. ágúst og stóöu þar fyrir f jölþættri dagskrá i félagsheimilinu Skrúð i tengslum við fundinn. Þar var komið fyrir sýningu á veggspjöld- um um náttúruvernd og störf sam takanna. A kvöldvökusem sótt var af um 50 manns flutti Siguröur Blöndal skógræktarstjóri fræðsluerindi meö litskyggnum um gróöur- vernd og áhrif friðunar. Kristján Sæmundson jarðfræðingur hélt erindi um myndun og mótun ís- lands meö hliðsjón af landreks- kenningunni og Hjörleifur Guttormsson sýndi litskyggnur, m.a. af svæðum i grennd Vatna- jökuls. Á sérstökum umræöufundi flutti Jakob Jakobsson fiski- fræðingur afar fróölegt erindi um nýtingu og verndun fiskistofna og var þaö m.a. sótt af allmörgum útgeröarmönnum og sjómönnum. Jakob gerði m.a. grein fyrir þvi aö þörungagróður og átuskilyrði á islenska hafsvæöinu heföu farið batnandi á undanförnum árum eftir hrörnun á köldu árunum upp úr 1965 og væri nú langt frá þvi að „beitarþol” fiskimiða viö landiö væri fullnýtt vegna ofveiöi ýmissa fiskistofna. Einnig gagn- rýndi hann hversu lítið væri hugs- að um hagkvæmni við veiöar á heildina litið og meöferö afla. Umræður um sjávarútvegs- og fiskverndarmál hérlendis snerust mestan part um aukaatriöi og verndaraðgerðir gagnvart þorsk- stofninum væru kák eitt. Aö- spurður taldi hann að stjórnun á löndun þorskafla svipað og tiðk- ast varöandi loðnu gæti verið til bóta og eins að hverfa að þvi ráöi að skipta þorskaflanum milli skipa. 1 skýrslu stjórnar NAUST kom fram aö eitt aðalverkefni sam- takanna á liðnu starfsári var öfl- un upplýsinga og tillögur til Náttúruverndarráðs um náttúru- minjar á Austurlandi og tók ráðið vel undir þær við endurútgáfu náttúruminjaskrár sl. vor, en 23 svæðum I fjórðungnum var bætt á skrána, sumum viðlendum. Aöalfundurinn samþykkti 4 ályktanir: 1. Um mengun frá fiskmjölsverk- smiðjum. 2. Um röskun á fuglalif i vegna úr- gangs. 3. Um gróöurvernd og útivistar- svæði við þéttbýli. 4. Um lagaákvæöi varöandi lönd undir sumarbústaði. 1 stjórn NAUST voru kjörin: Formaður Hjörleifur Guttorms- son Neskaupstaö, Anna Þor- steinsdóttir Eydölum, Ari Guð- jónsson Djúpavogi, Egill Guð- laugsson Fáskrúösfiröi og Sigriö- ur Kristinsdóttir Eskifirði. 1 varastjórn eru : Benedikt Þor- steinsson Höfn, Jón Einarsson Neskaupstað og Magnús Hjálmarsson Egilsstöðum. í tengslum við aðalfundinn var farin skoðunarferð frá Egilsstöö- um um Skriðdal, Breiödal og Stöðvarfjörð til Fáskrúðsfjaröar undir leiðsögn Kristjáns Sæ- mundssonar jaröfræðings. Veöur var óhagstætt, en ferðin þó ánægjuleg, m.a. var gengið inn i Hjálpleysu og skoðaö hið f.jöl- lljörleifur GuUornisson. þætta steinasafn Petru Sveins- dóttur á Stöövarfirði.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.