Tíminn - 12.09.1978, Blaðsíða 10

10
Wmkm
r
Framtíöin mun skera úr
um varnaðarorð okkar
Orkumál og stóriöja hafa
veriö mjög til umræöu hin siö-
ustu misserinoger það að von-
um, svo mjög sem þau mál
snerta heill og afkomu þjóðar-
innar i nútiö og framtiö. Um
þessimál erudeildar meiningar
milli manna og flokka. Flestir
munu telja, aö stórfelld mistök
hafi átt sér staö i orkumálumog
sambandi við erlenda stóriöju á
islenzkri grund.
Innan Framsóknarflokks eru
menn ekki á einu máli I þessum
efnum, enda er flokkurinn rúm-
ur ogekkieölilegt aö menn skipi
sér i flokka út af einu ákveöju
máii eöa málum. A flokksþingi
Framsóknarflokksins, sem
haldiö var í marz s.l., flutti ég
svofelldatillögu semsamþykkt
var nær einróma: „Þingiö lýsir
sig andvígt þeirri stefnu aö
hleypa erlendum auöhringum
inn i atvinnulif Islendinga og
veita þeim forréttindi og iviln-
ananir fram yfir islenzka at-
vinnuvegi.
Þingið varar viö rekstri þeirr-
ar stóriðju, sem kann aö vera
hættuleg heilsu og umhverfi
manna og valda óeölilegri fé-
lagslegri og líffræöilegri rösk-
un. Telur þingiö, aö mengunar-
valdandi stóriöja samrýmist
ekki islenzkum aöstæöum og sé
andstæö óskum fólksins i land-
inu".
Þar sem ég haföi frumkvæöi
aö þessari tillögu og stefnumót-
un I þessum mdlum á flokks-
þingi Framsóknarflokksins og
hef áöur lýstandstööu minni viö
jarnblendiverksmiöjuna og er-
lenda stdriöju yfirleitt, þykir
mér rétt aö verða viö tilmælum
nokkurraskoöanabræöra minna
um aö gera nánari grein fyrir
afstöðu minni, bæöi til járn-
blendiverksmiöjunnar og ann-
arrar erlendrar stóriöju á Is-
landi. Hér er þó um svo yfir-
gripsmikið mál aö ræða, aö þvi
veröaekki gerö nein viöhlitandi
skil í blaöagrein. Ekki veröur þó
komizt hjá þvi að rifja upp
nokkrar staöreyndir f þessum
efnum og gera grein fyrir þvi,
hvaöa menn og flokkar hafa
einkum ráöiö stóriöjustefnunni
og framvindu i orkumálum á Is-
landi.
Stóriðjustefnan
í tið viðreisnar-
stjórnarinnar
A dögum viöreisnarstjórnar-
innar svonefndu, sem var viö
völd á Islandi á árunum
1959-1971, var undir forystu
Sjálfstæöisflokksins mörkuö ör-
lagarik stefna i stóriöju- og
orkumálum. Sú stefna mótaðist
af vanmati og vantrausti á is-
lenzku framtaki og islenzkum
atvinnuvegum, tillitsleysi viö
islenzka ndttúru og islenzkt um-
hverfi, en auösveipni og undir-
gefni viö erlenda auöhringi og
erlent peningavald.
St^fna viðrienarstjórnarinnar
var 1 stuttu máli sú, aö eina leið-
in til aö koma orku islenzkra
fallvatna i peninga væri fólgin I
þvi, aö i sambandi viö hverja
stórvirkjun væri geröur fyrir-
fram samningur um raforku-
sölu til erlendra auöhringa, er
skyldu fd dýrmæta islenzka
orku fyrir margfalt lægra verö
heldur en landsmenn sjálfir. Er
álveriö i Straumsvik talandi
tákn um þessa stefnu f reynd,
sem aöeins átti að vera fyrsta
skrefiö á langri braut álverk-
smiöja á tslandi.
Alsamningurinn var geröur
og undirritaöur, áöur en Alþingi
fékk að fjalia um máliö. Hlýtur
slik málsmeöferö aö teljast
mjög ámælisverö i lýöræöis- og
þingræöisriki, enda voru þing-
menn viökomandi stjðrnar-
flokka meö þessum hætti
Landbúnaður ofar stóríðju —
fyrri grein
bundnir málinu fyrir fram og
höföu þvi tæplega frjálsar hend-
ur viö umfjöllun þess og af-
greiðslu.
Gegn álsamningnum og stór-
iöjustefnu viöreisnarinnar börö-
ust Framsóknarmenn hart og
drengilega og báru meöal ann-
ars fram á Alþingi vantrausts-
tillögu á þáverandi rikisstjórn
vegna þessa máls. Töldu þeir
réttilega, aö ,,ef haidiö væri
áfram á braut slíkra samninga,
gætu Islendingar veriö orönir
annars flokks þjóö I landi sfnu,
áöur en þeir vissu af. Hér þyrfti
þvi aö stinga fast viö fæti og
þjóöin aö sýna vel i verki, aö
hún vilji ekki slika samninga-
gerö. ”
Þjóðin gaf
skýrt svar
Þannig vöruöu Framsóknar-
menn eindregið viö þessari
stefnu og töldu, aö þáverandi
stóriöjuframkvæmdir „bæru
vitni um háskalega vantrú vald-
hafanna á höfuöatvinnuvegum
þjóöarinnar”, svo aö vitnaö sé
til ályktunar miöstjórnar um
máliö.
Jóhann Hafstein, fyrrverandi
formaður Sjálfstæöisflokksins,
var forsætis- og iðnaöar-
ráöherra, er viöreisnarstjórnin
rann sitt skeið fyrir sjö árum. I
Greinsú, sem hér birtist var
upplaflega rituö snemma I mai
s.l. til birtingar i blaöinu
Magna, „málgagni Fram-
sóknarmanna á Vesturlandi”.
Tilefniö var grein i Magna,
þar sem járnblendiverksmiöj-
an var mjög lofuö og ráöizt
meö hnýfilyröum aö andstæö-
ingum erlendrar stdriöju á Is-
landi. Jafnframt var ,,ál-
samningurinn” svonefndu
mjög lofaöur og talinn mikill
búhnykkur. Grein min þótti
ekki hæf til birtingar i Magna,
enda haföi ég leyft mér að
gagnrýna lítillega, aö sumir
forystumenn Framsöknar-
flokksins áVesturlandi skyldu
gerast sporgöngu- og baráttu-
menn erlendrar stóriöju I svo
góöu landbúnaöarhéraöi sem
Borgarfjöröur er. Mun greinin
hafa veriö fengiö a.m.k. ein-
um ráöherra Framsóknar-
flokksins til skoöunar og yfir-
lesturs.
Eftir langar og ýtarlegar
viöræöur ritstjóra Magna við
mig, féllst ég á aö skrifa
greinina að mestu leyti upp að
nýju. Var hún þannig búin og
eins og hún nu birtist afhent
ritstjóranum. En þrátt fyrir
þaö, fékkst hún ekki birt I
„málgagni Framsóknar-
manna á Vesturlandi”.
Nokkru fyrir kosningar
haföi ég spurnir af þvi, aö
greinin heföi Verið afhent
Timanum til birtingar og
fengin Þórarni ritstjóra i
hendur. Hefur ritstjóri Magna
nú nýlega staöfest viö mig, aö
svo hafi verið. Staöreyndin er
hins vegar sú, aö greinin
fékkst ekki birt i Magna og
hefur ekki fengizt birt i Tim-
anum fyrr en nú, eftir aö ég
haföi rætt máliö til Jón Sig-
urösson ritstjóra, sem reynd-
ar haföi á s.l. vetri beöiö mig
aö skrifa um þessi mál i blaö-
iö. Ber aö þakka Jóni þær
miklu og góöu breytingar sem
oröiö hafa á Timanum það
stutta skeiö er hann hefur haft
ritstjórn á hendi. I hans hönd-
um hefurblaðiö oröiö opnaöra
og viösýnna og er þaö vel.
Margir vinir minir og skoö-
anabræöur hafa mælzt til
þess, aö grein þessi mætti
koma fyrir almenningssjónir.
Nú ber þessað gæta, aö grein-
inni var ætlaö aö birtast fyrir
kosningar og vera má, aö sum
atriöi hennar séu þegar úrelt.
Þvi ber aö fagna, aö hin nýja
ríkisstjórn boöar breytta
stefnu I orkumálum og að
horfiö veröur frá frekari stór-
iðjuframkvæmdum i sam-
vinnu viö erlenda auöhringi.
Skulu forystumönnum stjórn-
arflokkanna færöar ham-
ingjuóskir meö nýja og
breytta stefnu i orkumálum,
sem þeim tekst ‘vonandi aö
framkvæma til sem mestra
hagsbóta fyrir land og lýö.
Jón Einarsson.
áramótagrein sinni viö árslokin
1970 miklaöist hann af þvi, aö
álveriö heföi veriö tekiö i notk-
un og talaöi um opnun þess sem
sérstaka „stórhátiöá íslandi”. I
áramótagreininni segir hann
m.a. svo um þessa storiöju-
stefnu: „Afram veröur haldiö.
Hversu hratt þaö veröur, fer
eftir atvikum, vorum eigin vilja
og þeim möguleikum, sem vér
fáum skapaö i samningum og
samstarfi viö aöra um nýja
stjóriöju á Islandi. Eru Islend-
ingar i dag hræddir viö nýja
stóriöju, nýjar álbræöslur, nýj-
an efnaiðnaö i landinu i sam-
vinnu viö erlenda? Vill fólkið, aö
vér, sem erum umboösmenn
þess á Alþingi og i rikisstjórn,
nemum staöar eöa höldum
áfram á sömu braut og nú hefur
veriö mörkuö. Hér er unnt aö
stööva á aö ósi. En hverer sá,er
þaö vill?
Þannig spuröi Jóhann Haf-
stein. Svarið fékk hann i kosn-
ingunum 1971. Þjóöin vildi ekki
halda áfram á álverabraut.
Islendingar vildu „stööva á aö
ósi” 1971 og vilja margir enn,
ekki vegna afturhaldssemi og
hræöslu viö framfarir og nýj-
ungar I atvinnurekstri, eins og
sumir halda fram, heldur sakir
þessaö þeir telja, aö álbræðslur
og önnur mengunarvaldandi er-
lendstóriöja samrýmist ekki is-
lenzkum aöstæðum og aö sönn-
um framförum og hagsbótum
megi ná eftir öörum leiöum.
Þeir eru andvigir hvers konar
undirlægjuhætti viö erlent vald
og vilja ekki, aö erlendir auð-
hringir njóti hlunninda og iviln-
ana fram yfir landsmenn sjálfa.
En umfram allt vilja þeir
standa vöröum rétt og frelsi Is-
lands og leggja sig fram um aö
varöveita fegurð og heilbrigöi
lands og lifs.
Nokkrir þættlr úr
sögu járnblendi-
verksmiðjunnar
Er vinstri stjórnin haföi tekiö
viö völdum sumriö 1971 og
Magnús Kjartansson var orðinn
iönaöarráöherra, töldu flestir,
að nú yröi numiö staöar á stór-
iöjubrautinni og ekki geröir nýir
samningar viö erlenda auö-
hringi um sölu á raforku fyrir
smánarveröi þvi skyni aö reisa
hér verksmiöjur þeirrar geröar,
er aörar þjóöir eru aö reyna aö
losa sig viö sakir óhollustu fyrir
mannlif og umhverfi.
Þetta fór þó á aöra leiö. Svo
undarlega sem þaö kann aö
hljóma, þá virtist Magnús
Kjartansson og flokkur hans
taka í arf stóriðjustefnu Jó-
hanns Hafsteins og annarra ál-
manna. Staðreynd er, aö iðn-
aöarráöherra Álþyðubanda-
lagsins lagöi i þaö orku sina og
stjórnvizku aö halda áfram
stóriðjustefnunni, undirbúa
stofnun járnblendiverksmiðju á
tslandi og velja henni staö viö
einnfegursta fjörö þessa lands.
Til þess mun hann hafa notið
fulltingis flokksbræöra sinna.
Meöal annars var fyrrverandi
frambjóöandi Alþýöubanda-
lagsins á Vesturlandi einn aöal-
ráögjafi ráöherrans i stóriöju-
málum.
Nú var reyndar sá munur á,
aö islenzka rikiö skyldi eiga
meirihluta i fyrirhugabri verk-
smiöju, orkuverö yröi endur-
skobaö meö vissu árabili og
verksmibjan átti aö lúta is-
lenzkum lögum. Hér var vissu-
lega mjög breytt um til hins
betra frá álsamningnum, en
stóriðjustefnunni skyldi þó fram
haldið undir forystu Alþýöu-
bandalagsins.
Vert er aö vekja á þvi athygli,
aö Alþýðubandalagið og Sjálf-
stæðisflokkurinn hafa farið meö
stjórn og forystu orku- og iön-
aöarmála á Islandi um langt
árabil. Þessir flokkar bera höf-
uðábyrgö á þessi steínu, sem
mörkuð hefur veriö i orkumál-
um ogþeim mistökum sem þar
hafa átt sér staö, þar á meöal
bæöi Kröfu og Grundartanga.
Meðan Magnús Kjartansson
var iðnaöarráðherra mun und-
irbúningur aö stofnun járn-
blendiverksmiðjunnar aö mestu
leyti hafa fariö fram á bak viö
luktar dyr og án þess að al-
menningi væri kynnt máliö eba
SR. JÓN
EINARSSON
— Saurbæ á
Hvalfjaröarströnd
Þriöjudagur 12. september 1978
gefinn kostur á aö fylgjast meö
þvi. Ráöherrann og flokkur
hans brugöust gjörsamlega
þeirri siöferöilegu og félagslegu
skyldu sinni aö kynna máliö til
dæmis meöal fólksins i gramd
viö Grundartanga, hvaö þá aö
okkur gæfist i öndveröu nokkur
kostur aö taka þátt i ákvörðun-
um um þetta örlagarika mál,
sem kann aö hafa ófyrirsjáan-
leg áhrif á framvindu lifs og
framtiö landbúnaöar i þessum
sveitum.
Jámblendijöfrum
gekk illa
að sannfæra
Þaö var loks hinn 4. desember
1974, að stjórnvöld efndu til
fundar að Heiðarborg i Leirár-
sveit til að kynna heimamönn-
um fyrirhugaöa járnblendi-
verksmiðju. Þá var málið i
rauninni löngu ákveöiö bak viö
tjöldin, nýr iðnaöarráöherra
Sjálfstæöisflo.kksins hafði tekiö
við málinu úr höndum Alþýðu-
bandalagsins og var ekki siöur
ötull en fyrirrennari hans viö
stóriðjuáformin.
Fundurinn i Heiðarborg sætti
miklum tiðindum og til hans
mun lengi veröa vitnað, enda
lengsti og fjölmennasti fundur,
sem I þessum byggðum hefur
veri haldinn i manna minnum.
Fundurinn veröur ekki rakinn
hér efnislega, enda mörgum
kunnur. En niöurstaöa fundar-
ins var sú, aö heimamenn voru
mjög tortryggnir gagnvart þvi
aö það járnblendibarn sem þeir
Magnús og Gunnar höföu getið
af sér fyrir atbeina erlendra
auðhringa, yrði þessari byggö
og landbúnaði hér til blessunar
og heilla á komandi tiö og aö
réttmætt væriaðseljasem mest
af Islenzkri orku til þessarar
iðju fyrir litið verö.
Þannig gekk járnblendijöfr-
um illa aö sannfæra okkur
sveitamennina um ágæti, hag-
kvæmni og blessun erlendrar
stóriðju, sem nú skyldi nema
land I þessari fallegu og blóm-
legu byggö, þessu góöa land-
búnaðarhéraði, þar sem forfeð-
ur okkur höföu I ellefu hundruö
ár lifað á þvi, sem landið gaf,
lifaö I sátt og friöi viö landiö og
hlúö aö hinni sifrjóu og gjöfulu
móðurmold, sem aö visu haföi
reynzt börnumsinum bæöi mild
oghörö, en enginn haföi fram aö
þessu látið sér detta i hug aö
sýna vantrú eða vantraust, hvaö
þá aö fórna henni fýrir stóriöju
og yfirvofandi mengun.
Framtiöin mun skera úr þvl,
hvort tortryggni og varnaöarorö
okkar sveitafóksins voru
ástæöulaus eöa á rökum reist.
Þrátt iýrir allt haföi fundur-
inn á Heiðarborg meiri og já-
kvæðari áhrif en margan grun-
ar. Meðal annars var eftir fund-
inn farið að huga betur aö um-
hverfismálum og tillit tekiö til
almennrar kröfu um vistfræöi-
legar rannsóknir á lifrfki Hval-
fjarðar.