Tíminn - 24.09.1978, Side 7

Sunnudagur 24. september 1978
7
É Þórarínn Þórarinsson:
i
i
I
i
Hafréttarráðstefnan hefur
þegar borið mikinn árangur
1
Hinn 3. desember næstkomandi verða liðin fimm ár
frá því að hafréttarráðstefna Sameinuðu þjóðanna
var sett í New York. Hún hélt þá aðeins stuttan fund
en síðan hafa verið haldnir sex lengri fundir einn i
CaracaS/ tveir í Genf og þrír í New York. Síðasta fundi
hennar sem var sá sjöundi i röðinni, var skipt í tvennt,
fyrri og lengri hlutinn var haldinn i Genf en síðari
hlutinn í New York.
ekki koma til atkvæðagreiðslu
um einstök ágreiningsmál,
heldur reyna að ná um þau fullu
samkomulagi. t upphafi haf-
réttarráðstefnunnar voru henni
sett fundarsköp, þar sem
ákveðið var að reyna til þrautar
að ná samkomulagi um öll
ágreiningsefni og gripa ekki til
atkvæðagreiðslu um þau fyrr en
i allra siðustu lög. Þetta hefur.
að sjálfsögðu gert og gerir störf
ráðstefnunnar miklu tafsamari
en ella. Hins vegar er þetta auk-
in trygging fyrir þvi að fleiri
þjóðir get-ist aðilar að hafréttar-
sáttmálanum en ella eftir að
hafréttarráðstefnan hefur
gengið frá honum. Margir al-
þjóðasáttmálar hafa ekki náð
gildi fyrr en seint og um siðir
vegna þess, að ekki hafa fengizt
nógu margar þjóðir til að
staðfesta þá sökum ágreinings
um viss atriði þeirra.
Mikilvægur
árangur
Von er að menn spyrji hver sé
orðinn árangurinn af þessu
fimm ára starfi hafréttar-
ráðstefnunnar. Óhætt er að
segja, að hann sé orðinn mikill.
Mikilvægasti og sýnilegasti
árangurinn er efnahagslögsag-
an. Störf hafréttarráðstefnunn-
ar hafi flýtt þvi máli um áratugi
og vafasamt aö það heföi komizt
i höfn án hennar. Nýr þáttur i
hafréttarmálum, sem fjallar
um varnir gegn mengun, er i
sjónmáli. Siðast, en ekki sizt
styrkjast alltaf þær vonir, að
komiö verði á fót nýrri alþjóða-
stofnun, sem að mörgu leyti
mun hafa með höndum um-
fangsmeira verkefni en nokkur
alþjóðastofnun hingað til, en
það er að stjórna nýtingu á auð-
æfum hafsbotnsins utan efna-
hagslögsögu strandrikjanna.
Gróðinn af nýtingu þessara auð-
æfa á að renna til hinna fátækari
þjóða og styrkja þær til fram-
fara og velmegunar.
Þá má segja, aö samkomulag
sé fengið i grundvallaratriðum
um þau tvö stóru ágreiningsmál
sem hafréttarráöstefnurnar
1958 og 1960 náðu ekki sam-
komulagi um, en þau fjölluðu
um viðáttu landhelgi og fisk-
veiðilögsögu. Segja má að sam-
komulag sé nú fengið um, að
landhelgin megi vera 12 milui;
og fiskveiðilögsagan 200 milur.
Undirbúnings-
nefndin
Aður en hafréttarráðstefnan
tók til starfa, hafði sérstök
nefnd unnið að undirbúningi
hennar um fimm ára skeið. Til-
drögin voru þau að á allsherjar-
þingi Sameinuðu þjóðanna 1967
flutti fulltrúi Möltu tillögu þess
efnis að auðæfi hafsbotnsins ut-
an lögsögu strandrikja tilheyrði
öllu mannkyninu og skyldu þau
nýtt sameiginlega af þvi og
hagnaðurinn látinn renna til
efnaminni þjóða. Þetta mál
hlaut góðar undirtektir og var
sérstök nefnd kosin til að undir-
búa framgang þess. A næstu
allsherjarþingum var ákveðið
að auka verkefni nefndarinnar
og fela henni að fjalla um alla
þætti hafréttarmála. Jafnframt
var fjölgað þeim þjóðum, sem
tóku þátt i störfum hennar.
Ætlunin var aö nefndin gerði
sSS drög að sérstökum hafréttar-
NS sáttmála en henni entist ekki
SS timi til þess. Hins vegar urðu
umræður þær, sem fram fóru i
Sx nefndinni og tillögur þær, sem
SS þar komu fram frá ýmsum rikj-
w um, mjög gagnlegur grundvöll-
w ur til undirbúnings slikum sátt-
w mála þótt ekki tækist að vinna
*SS sameiginleg drög úr þeim. Arið
Ss 1973 var svo komið að ekki þótti
!SS rétt að draga lengur að kalla
SS saman sérstaka hafréttar-
Sx ráðstefnu og kom hún þvi
XS saman 3. desember 1973 eins og
SSJ áður segir.
| Fundarsköpin
W Þeirri reglu hafði verið fýlgt i
undirbúningsnefndinni að láta
1

Gífurlegt
verkefni
Vafalitið hefur engin alþjóöa-
ráðstefna, fjaliað um viðtækari
setningu alþjóðalaga en haf-
réttarráðstefnan. Henni er ekki
aðeins ætlað að endurskoða öll
lög og venjur sem gilt hafa
varðandi hafréttarmál til þessa.
Hún á að setja reglur um marg-
visleg ný atriði sem komiö hafa
til sögunnar á siðari árum, t.d.
mengunarvarnir. Stækkun sú á
landhelgi, sem samkomulag
mun veröa um skapar margvis-
leg ný vandamál, t.d. varðandi
siglingar um sund. Kaflinn um
efnahagslögsöguna verður al-
veg nýr og yfirgripsmikill þátt-
ur i hinum væntanlegu haf-
réttarlögum. Siðast en ekki sizt
er svo hin sameiginlega hagnýt-
ing mannkynsins á auðæfum út-
hafsbotnsins. Þar þarf að setja
lög um nýja alþjóðastofnun sem
mun fást við flóknari og marg-
þættari verkefni en nokkur al-
þjóðastofnun önnur til þessa
dags. Þannig mætti áfram telja.
Þá flýtir það ekki fyrir að nú
eru þátttökuþjóðir á ráðstefn-
unni um 160, en um 80 þjóðir
tóku þátt i hafréttarráöstefnun-
um 1958 og 1960.
Nefndimar
Þær reglur voru settar i upp-
hafi hafréttarráöstefnunnar, að
aðalverkefnum hennar yrði
skipt milli þriggja nefnda. Hin
svokallaða fyrsta nefnd skyldi
fjalla um allt það sem lyti að
nýtingu á auðæfum úthafsbotns-
ins og væntanlegt alþjóðasam-
starf á þvi sviði. önnur nefnd
skyldi fjalla um það sem hingað
til hafa verið talin venjuleg haf-
réttarmál en inn i það bættist þó
nýtt og stórt verkefni, efnahags-
lögsagan. Þriðja nefndin skyldi
svo fjalla um mengunarvarnir
og rannsóknir, en vegna nýrrar
tækni hefur skapazt nýtt verk-
efni sem litt hafði verið. sinnt
áður.
Það er nokkurt dæmi um
hvernig störfum nefndanna
hefur verið háttað að á fundin-
um i New York 15. marz-7. mai
1976 hélt önnur nefnd 52 fundi,
þar sem fluttar voru 3700 ræður
og bornar fram rúmlega 1000
uppástungur.
Þrír textar
Eins og áöur segir voru ekki
fyrir hendi nein drög að nýjum
hafréttarsáttmála þegar haf-
réttarráðstefnan hóf störf sin
heldur sundurlausar tillögur úr
ýmsum áttum. A þriöja fundi
ráðstefnunnar, sem var haldinn
i Genf voriö 1975 var ákveöiö aö
og útiloka endurtekningar.
Þriöji textinn sem er frá
sumrinu 1977 er þvi langsam-
lega fullkomnastur og getur
orðið grundvöllur nýrra al-
þjóðalaga, þegar tekizt hefur að
jafna helztu ágreiningsatriðin
sem enn eru i honum. Þessi
textagerð veröur þvi aö teljast
mikilvægur árangur og styttir
þykir rétt aö rifja upp verkefni
þeirra hér með tilliti til þess. ^
Landluktu rikin É
Fjóðri vinnuhópur fjallaði um KS
forréttindi landluktra og af- KS
skiptra rikja til veiða innan SS
fiskveiðilögsögu strandrikja. S8
Þessi riki hafa með sér all- Sn
trausta samstöðu og eru svo §S
fjölmenn að þau geta sennilega
fellt hvaða tillögu sem er, ef til
atkvæðagreiðslu kemur en til
þess nægir þriðjungur atkvæða.
tsland hefur fengið það sér-
ákvæði inn i textann aö þessi
forréttindi skuli ekki ná til rikja
sem séu yfirgnæfandi háð fisk-
veiðum. Landluktu rikin og af-
skiptu hafa fallizt á þessa
undanþágu fyrir Island, en þó
meö þvi skilyrði að samkomu-
lag verði um önnur atriði.
1 þessum vinnuhópi þokaðist
verulega i samkomulagsátt þótt
fullt samkomulag næðist ekki.
1
Lausn deilumáia |
Fimmti vinnuhópurinn 5»
.............^....^ 1
Hans G. Andersen sendiherra hefur veriö formabur fslenzku sendi-
nefndarinnar á hafréttarráðstefnunni frá upphafi. Haft er eftir
þekktum fulitrúa þar, aö hann sé einn þeirra fjögurra manna sem
séu þar i mestu áiiti.
fela formönnum aðalnefndanna
að gera sérstök drög eða texta að
hafréttarsáttmála og skyldi
hver þeirra fjalla um þau verk-
efni sem heyrðu undir nefnd
hans. Drög þessi skyldu leitast
við að túlka sem bezt þau við-
horf, sem virtust eiga almenn-
ast fylgi. Þessu verkefni luku
nefndarmennirnir i mai 1975.
Eftir að þessi drög lágu fyrir
eða viðræðutexti (negotiating
text) varð mun auðveldara aö
ræða þessi mál en áður. Textinn
frá 1975 reyndist sérstaklega
mikilvægur fyrir Island, þvi að
þar var að finna ákvæði um 200
milna efnahagslögsögu, og var
útfærsla á fiskveiðilögsögu Is-
lands i 200 milur haustið 1975 oft
rökstudd með tilvisun til um-
rædd's texta.
Tvivegis siðan eða vorið 1976
og sumarið 1977 hafa formaður
ráðstefnunnar og nefndarfor-
mennirnir látið fara frá sér nýja
endurskoðaða texta sem hafa
byggzt á þvi að ágreiningsat-
riðum hefur heldur fækkað og
hægt hefur verið að gera
breytingar i samræmi við það.
Þá hefur verið unnið að þvi að
færa textana til betra lagamáls
vafalitið leiðina að markinu.
Þess má geta aö þriðji textinn
er nær 400 greinar og eru sumar
þeirra langar og i mörgum
liðum.
fjallaði um lausn deilumála sem
kynnu að risa vegna þess að
strandriki fullnægði ekki
skyldum sinum innan fiskveiði-
lögsögu sinnar t.d. með þvi að
leyfa ekki öðrum að veiða það
sem það gæti ekki veitt sjáift. Jíij
Mörg riki vilja láta slikar deilur S§[
ganga undir dóm en strandrikin W
eru mjög andvig þvi og hefur
lsland látiö þar verulega til sin sSS
taka. KS
Horfur viröast nú á að sættir «SS
geti náðst á þeim grundvelli, að !SS
sáttanefnd fjalli um slikar deil- XS
ur og geti fellt um þær úrskurö SS
sem verði þó ekki bindandi fyrir !S§
strandrikið. Suöur-Amerikurik- §§
in sem eru áhrifamikil i strand-
rikjahópnum, hafa hallazt að
þessari lausn og raunar allmörg
fleiri strandriki. Þau riki sem
vilja veikja sjálfsákvöröunar-
rétt strandrikjanna innan fisk-
veiðilögsögunnar, telja þetta
hins vegar ekki fullnægjandi.
Óliklegt er að strandrikin láti
meira undan en hér þarf þó að
vera vel á verði.
I
I
"H
A sjöunda fundi ráðstefnunn
ar, sem haldinn var á þessu ári
var ákveðið að snúa sér fyrst og
fremst að helztu ágreiningsefn-
unum, en láta annað mæta af-
gangi. Fyrstu nefnd var skipt i
þrjá vinnuhópa, sem öll riki
gátu tekið þátt i. Verkefni fyrsta
vinnuhóps var að fjalla um hlut-
verk og valdsvið væntanlegrar
alþjóðastofnunar, sem sæi um
nýtingu úthafsbotnsins. Verk-
efni annars vinnuhópsins var að
fjalla um fjármál stofnunarinn-
ar og greiðslur fyrir sérleyfi til
vinnslu sem hún kynni að veita.
Þriðji vinnuhópurinn fjallaði
um skipulag og stjórn stofnun-
arinnar. Annarri nefndinni var
á likan hátt skipt i vinnuhópa
sem fengu tölurnar fjóröi,
fimmti, sjötti og sjöundi vinnu-
hópur. Þar sem sérmál Islands
féllu undir þessa vinnuhópa
menn og málefni
Sjötti vinnuhópurinn fjallaöi
um morkun landgrunnsins sem
strandrikin geta tileinkað sér
samkvæmt textanum utan 200
milna efnahagslögsögu. Þessi
réttur nær eingöngu til auðæfa
hafsbotnsins. 1 textanum er það
óskýrt hvernig þessi mörk skuli
ákveðin. Hér er um mál að ræða
sem getur haft verulega
þýðingu fyrir Island ,og verður
nánar rætt um það siðar.
Sjöundi vinnuhópurinn
fjallaði um mörkun landhelgi, SSJ
efnahagslögsögu og landgrunns, S|S|
þegar lönd liggja nálægt hvert TO
öðru. Mörg riki hallast að mið-
linu en fleiri virðast hallast að
þvi að taka verði jafnframt
sanngjarnt tillit til ýmissa
ástæöna og ákveða mörkin sam- S5
kvæmt þvi. Hór er um atriði að SX
ræða sem gæti skipt Islendinga Sx
máli i sambandi við Jan Mayen. SX;
Eins og textinn er nú, myndu ^
Norðmenn ekki geta gert tilkall
til miðlinu milli Islands og Jan
Mayen jafnvel þótt réttur Jan
Mayen yrði viðurkenndur að
ööru leyti.
Auk þessa hélt önnur nefndin
sjálf fundi um atriði sem ekki
heyrðu undir vinnuhópana. M.a.
ræddi hún um þau ákvæði text-
ans, sem fjalla um réttindi eyja
og getur það skipt ísland veru-
Framhald á bls. 25
1
1