Tíminn - 03.10.1978, Síða 7

Þri&judagur 3. október 1978
7
Guðmundur G.
Þórarínsson
í fréttum nýlega var greint
frá miklu flugslysi I Bandarikj-
unum. Litil tveggja sæta flugvél
rakst á Boeing 727 farþegaþotu,
og vélarnar hröpuðu til jaröar i
San Diego. Hátt á annað hundr-
að manns fórust.
Fréttinni fylgdi sú athuga-
semd, að fjöldi fólks heföi tafiö
björgunarstarf og hindrað lög-
reglu I starfi sinu. 22 voruhand-
teknirvegna ránstog gripdeilda.
Þessi frétt varð kveikjan að
þeim hugleiðingum, sem hér
fara á eftir.
Glöggt er gests augað.
1 hinni frægu Harvardræöu
sinni i sumar gerði Solshenitsyn
grein fyrir þeim áhrifum, sem
þjóðskipulag Vesturlanda hefði
á hann. Kjarninn i máli hans er
að minu viti eitthvaö á þessa
leið: „Sem útlagi hefi ég neyöst
til þess að búa á Vesturlöndum
siðastliðin 4ár. Ég kem frá hin-
um fátæku og lagalausu Sovét-
rikjum. A Vesturlöndum búa
menn viö meiri efnahagsleg
gæöi og meira frelsi til orðs og
æðis en við þekkjum i Sovétrikj-
unum. En ég mundi ekki ráö-
leggja þjóð minni að taka upp
þjóðskipulag ykkar, er hún
breytir frá þvi óviöunandi þjóð-
skipulagi, sem hjá henni rikir
nú.
Andlit ykkar eru mörkuð
áhyggjum vegnahinnar sifelldu
baráttu eftir að eignast meira
og hafa það betra.
FrelsiVesturlanda hefur fyrst
og fremst oröið frelsi til þess að
auka efnisleg gæði sin, eigur
sinar og lifskjör.
Þroski mannsins, hin háleit-
ari markmið mannli'fsins, ná-
ungakærleikur og fórnfýsi hafa
orðiðundir i kapphlaupinu fyrir
meiri efnislegum gæðum.
Þegar rafmagniö fór af New
York borg eina nótt, þusti fólkið
út á strætinmeð ránum og dráp-
um, þrátt fyrirallt frelsiö oggóð
lifskjör”.
Hér er égraunar aö túlka með
eigin orðum það, sem ég tel
kjarnann i ræðu Solshenitsyns,
en í langri ræðu sinni gerir hann
ýmsa aðra þætti að aðalatriöi.
Erum við á villigötum?
Hinir miklu hugsuðir, John
Stuart Mill, John Locke o.f.,
sem lögðu ævistarf sitt i að gera
mannkyninu grein fyrir gildi
frelsisins hafa vafalaust ekki
séð fyrir þessa þróun.
Frelsi mannsins til þess aö
hugsa og skrifa, lifa og starfa er
að okkar mati fjöregg mann-
kynsins. Og menn hafa þóttst
sjá framtiöarheiminn i fjarska i
bjarma frá kyndli frelsisins.
Engum vafa er þó undirorpið,
aö almennt hafa menn ekki not-
aðfrelsiðog frjálst þjóðskipulag
sem skyldi til þess að auka
þroska sinn og höndla hin há-
leitari markmið lifsins. Menn
leita þess i stað hamingjunnar i
meiri efiiislegum gæöum og
óþol samkeppninnar og beiskja
allan heiminn, ef hann biöur
tjón á sálu sinni?”
Gildi lifsins.
Vafalaust hættir okkur öllum
við aö láta annir og þreytu
birgja okkur svo útsýn, að viö
missum sjónar á ævintýri lffs-
ins.
Immanuel Kant, hinn mikli
heimspekingur, segir einhvers
staðar, að tvennt hafi vakið
mesta lotningu sina i lifinu.
Annars vegar hinn alstirndi
næturhiminn með óendanleika
sinum og dulargátum og hins
vegar siðgæðisvitundin i brjósti
sér. Tveir heimar, sem enginn
sameiginlegur mælikvarði nær
yfir.
Sigurður Nordal reynir i bók
sinni Afangar aö vekja menn til
umhugsunar um gildi lifsins.
Hugsaðu þér, að þér væri til-
kynnt, að á morgun yröir þú
blindur. Auövitað yrði þér
hverft við fyrst, en siðan færir
þú að lita i kringum þig og
óvænt sæir þú margt, sem þú
hefur ekki tekið eftir áður.
Ævintýri lifsins blasir hvar-
vetnavið. Grasiö, sem grær ut-
an viö veginn, blööin á trjánum,
sólargeislarnir, sem lokka
lambagrasið upp úr hrjóstrug-
um melunum á vorin mosa-
þemba i haustrigningunni, dýr-
in og maöurinn sjálfur.
Ætli þér fyndist ekki skyndi-
lega, að þú hefðir hingað til
gengið blindur fram hjá öllum
þessum undrum.
Hvort sem menn vilja trúa
þvf, aö lifiö hafi i upphafi oröið
til fýrir einhverja undarlega til-
viljun, þegar eldingu laust niöur
isjóinnogsálinsé ekki annaðen
blaktandi logi á skari, sem senn
slokkni eða mannlifið eigi sér
háleitari tilgang. felst i þvi
mikil hamingja aö taka þátt i
þvi mikla ævintýri, sem er að
gerast i kringum okkur.
Vertu glaður.
Sjálfsagt þykir mörgum, sem
ég sé nú farinn að predika og
það um hluti, sem ég hafi ekkert
vit á. Vel má það vera.
En er það ekki umhugsunar-
efiii, þiegar hörmulegt flugslys
verður i landi frelsis og alls-
nægta, aö lögreglan skuli verða
að handtaka 22 vegna rána og
gripdeilda? Hvert hefur frelsið
og allsnægtirnar þá leitt menn?
Solshenitsyn segir i lok ræöu
sinnar, að mannkynið eigi ekki
nema eina leið, — og hún sé upp
á við.
Ég held aö i þvi sé mikill
sannleikur.
Menn eru svo uppteknir \iö
vandamál sin, oft litil, aö þeir
ge£a sér ekki tima til þess aö
gleöjast, undrastog spyrja. Um
daginn gekk ég i þungum þönk-
um á götu hér i borg, áhyggju-
fullur með skyndilæti heimsins i
huga, þegar kunningi minn einn
klappaöi ábakið á mér ogsagði
þessiathyglisverðuorð: „Vertu
glaður, það er áliönara en þú
hyggur”.
rigsins setja meira og meira
mark sitt á lífið.
Afram, áfram, hraðar, hraðar
til þess aðeignast meira oghafa
þaö enn betra.
Þegar frelsi mannsandans
verður i hugum fólksins fyrst og
fremst frelsi til þess að eignast
meira og hafa það enn betra,
birtist óvæntur skyldleiki frjáls-
ræðisins og efnishyggju
kommúnismans.
Háleitari hugsjónir, fórnfýsi
og kærleikur falla i skuggann.
Osjálfrátt koma i hugann orð
trésmiösins frá Nasaret, sem
sagði: „Hvað gagnar það
manninum, þótt hann eignist
22 voru
handteknir
vegna
ráns og
gripdeilda
r
Hundaskammtur
Þeim sem lesa greinarkorn
þetta mun kannski finnast fyrir-
sögnin einkennileg. En þessu
orði skaut upp i hug minn i
sambandi við visst mál.
Þegar ég var aö alast upp var
orö þetta töluvert notað og all-
algengt. Þegar menn greiddu
eitthvað minna en hæfilegt
þótti, þá var sagt: — Þetta er nú
meiri hundaskammturinn.
^Eiginlega kom mér þetta orð 1
hug i sambandi viö siöustu
kjarasamninga opinberra
starfsmanna og þó sérstaklega i
sambandi við eitt atriöi þeirra
samninga. Þetta er i sjálfu sér
ekki neitt stórmál, en þó að
minu áliti vel þess virði að þvi
sé gaumur gefinn, sérstaklega
þó af vissum hópi manna, þaö er
að segja okkur sem hættir erum
störfum — orönir lifeyrisþegar.
í kjarasamningum var
ákvæði uip þaö að allir starfandi
meölimir sambandsins skildu fá
örlitla þóknun, svonefndan jóla-
glaöning kr. 40.000,- Skal þessi
þóknun greiöast árlega. Mér
fannst þetta strax dálitið ein-
kennilegt. — Hvers vegna ekki
að hækka hiö almenna kaup sem
þessu svaraði? Jæja, hugsaöi
ég, þaö er nokkurnveginn sama
kjarabætur fást.
En málið var ekki eins einfalt
og ég i einfeldni minni hélt.
Þetta hefði verið hugsað á ann-
an veg en ég hugði. Ekki datt
mér I hug annaö en lifeyrisþeg-
ar nytu einhvers af þessum jóla-
glaöningi og þá I hlutfalli viö
sina eftirlaunaupphæö. En svo
var ekki. Þeir fengu ekki neitt
og til þess var leikurinn geröur.
Þessi hundaskammtur var tek-
inn út úr hinum almennu samn-
ingum til þess aö útiloka okkur
sem hættir eru störfum.
Óskemmtilegt hugar-
far
Nú skal það tekið fram að það
skiptir okkur sáralitlu máli
fjárhagslega þótt við hefðum
fengiö, segjum 60% af 40.000,-
Við sem eldri erum höfum
lengst af oröið aö lifa af litlu, —
já,af smánarlaunum. En það er
annað sem kemur meira við
okkur. Það er út af fyrir sig þó
við töpum þessum krónum. En
hugarfarið sem á bak við svona
ráösmennsku stendur er ekki
beinlinis skemmtilegt.
Það er verið aö sniðganga þá
umkomuminnstu, þá sem búnir
eru að slita sér út við kröpp
kjör, langa starfsævi. Ég kalla
þetta lágkúru og ekki stórmann-
legt hjá rikisvaldinu. Þetta eru
kaldal kveðjur.
Forráðamenn B.S.R.B. sögöu
reyndar að þeir hefðu gert allt,
sem þeir gátu aö þóknun þessi
næði einnig til lifeyrisþega. En
þaö heföi verið eins og berja I
steininn. Við það heföi ekki
verið komandi. Ekki skal ég
væna þá um nein ósannindi I
þessu sambandi. Ég get þó ekki
að þvi gert að mér fannst afsök-
un þeirra ákaflega hógvær og
ekki rishá. Skal svo ekki rætt
meira um þeirra hlut. Þaö verð-
ur kannski gert á öðrum vett-
vangi, ef tækifæri gefst.
Viðsjál og hættuleg
braut?
En mér er spurn: Megum viö
kannski eiga von á þvi á næst-
unni aö stór hluti launanna verði
greiddur sem þóknun? Kannski
verður nýár, páskar og hvita-
sunna á dagskrá. Megum við
eiga von á þvi að hunda-
AGÚST
VIGFÚSS0N
skömmtunum fjölgi, og þess
vandlega gætt að þeir komi ekki
inn i hina almennu launasamn-
inga, svo hægra sé að sniöganga
gamalmennin? Er þetta ekki
viösjál og hættuleg braut, sem
farið er hér út á? Mér finnst að
B.S.R.B. ætti að gera sem
minnst aö þessum hunda-
skammtskjarabótum.
Gamall starfsfélagi minn
sagði við mig nýlega: ,,Ég sé
ekki betur en aö við hinir eldri
veröum að fara aö stofna félag
svo við veröum ekki hlunnfarn-
ir”.
Þar verður haf á milli
Hinir eldri vilja stundum
gleymast, þegar ekki er lengur
hægt aö nota þá til neins. Ég
heyröi nýlega stöku sem vikur
aö þessu. Hún er svona:
Gleymist notuð nytjaflik,
Nýrri vinnur hylli.
Þar sem skildi vini vlk
veröur haf á milli.
Þegar ég var unglingur og var
sendur á næstu bæi var oft sagt
við mig: „Fékkstu nokkuð
gott?” Og ef svo var, var ég
spurður: „Gleymdirðu ekki aö
þakka fyrir þig?” Þetta var að-
ferö gamla fólksins til aö reyna
aö kenna okkur mannasiöi.
Þaö ætti ekki aö standa á okk-
ur, hinum öldruöu að kunna að
þakka fyrir okkur, og þá ekki
sist er viö finnum á svona ótvi-
ræðan hátt hvers viö erum
metnir. Þessu þakklæti er hér
með komið á framfæri. Hitt á
eftir aö sýna sig hvort skammt-
inum verður réttlátar dreift hjá
hinum nýju valdhöfum.