Tíminn - 03.01.1979, Blaðsíða 7

Miövikudagur 3. janúar 1979
7
Góðan dag, góBir landsmenn.
Ég óska yBur öllum gleBilegs
nýárs og þeirrar birtu og
vongleBi i huga, sem hæfir
þegar lagterupp úr áfangastaB.
Miklar hátiBir eru nú senn aB
baki, en framundan rúmhelgir
dagar. Hvort tveggja er blessaB
og gott. LiBin eru jól enn einu
sinni, hin fomhelga hátiB krist-
inna manna, fæBingarhátiB
frelsarans, hátiB friðar og sátt-
fýsi meBaí manna, hátið ljós-
anna og barnanna — og
bernskuminninganna, sem
koma ljúfar og stundum ljúfsár-
ar fram i huga þeirra sem
rosknir eru að árum. Oft er á
orBi haft aB nútimamenn kunni
sér ekki hóf i tilhaldi jólanna.
En aldarbragur á hverri tið,
tiska og efnahagur hafa reyndar
ætiB og alls staBar sett sinn svip
á ytra gervi jólanna. ÞaB er ekki
nýtt af nálinni aB húsráBendur
reyni eftir megni aB gera fólki
sinu vel til á jólum og um
áramót. ÞaB hefur veriB gert
siBan úr fornöld, þótt óliku sé
saman aB jafna um viBhöfn fyrr
ognú. Sami hugur býr aB baki.
Minna mætti sjálfsagt gagn
geranú á dögum, og skiljanlegt
er aB margur aldraöur maBur
spyrji, þegar minningar
bernskunnar vitja hans: Var
þetta ekki allt betra fyrr á tiB?
Gegnum fágaBan hátiBleik 1
söngvum og máli sjónvarps og
útvarps heyrir hann ef til vill
inni i hugskoti sinu rödd föður
sins lesa jólalesturinn i fáskrúB-
ugri baðstofu, eða honum er
sem hann sjái á bak viB gulli-
búiB grenitré litið heimasmiBaö
tré meölynghrislum og fáeinum
mislitum kertum, og hann hugs-
ar: Var þetta ekki allt sannara i
einfaldleik sinum, eins og þegar
Matthias sat barn með rauöan
vasaklút i Skógum og skildi bet-
ur jólaboBskapinn en nokkurn
tima siöar á ævinni? EBa
gamlárskvöld, hin forna töfrum
bundna merkisstundá ferli tim-
ans, sem er rétt gengin um
garða að þessu sinni meB mikl-
um ljósagangi og ýmislegum
hávaöa. Ef til vill hefur einhver
af eldri kynslóðinni, kannski ég,
kannski einhver annar, ööru
fremur lagt viö hlustir viö þeim
ómi sem kveður við i minning-
unni, ef til vill hjóminum sem
litlar kirkjuklukkur sendu út i
niBamyrkrið þegar hringt var
langalengi á miðnætti til þess aö
kveðja gamla áriB og bjóBa hiö
nýja velkomið. Og enn er spurt,
hvort áramótahátiö hafi ekki
einnig veriö innilegri og sannari
áöur fyrri en i ljósadýrö og
glaumi vorrar tiöar.
Minningar bernskunnar eru
raunveruleiki i sjálfum sér, þótt
i hillingum sé, og sist vildi ég
varpa skugga á þær fyrir einum
eða neinum. En þegar talaö er
um aö innihald jólanna og
upprunaleg merking séaBkafna
i veraldarumstangi og ofgnægt-
um, sakar ekki aö minnast þess
aö einnig fyrr á tiB voru jólin
öörum þræöi veraldleg hátiB.
Menn biöu meö óþreyju eftir
jólamatnum, sem oft var meiri
en menn gátusér aö meinalausu
torgaB i einu og sumir lumuöu á
fram yfir áramót. 1 fyrndinni
töluöu menn um aö drekka jól
og jafnvel á sIBustu öld máttú
margir ekki til þess hugsa aö fá
ekki á jólakútinn sinn. Eftir þvi
sem séra Jónas frá Hrafnagili
segir brutust sumir i ófærB og
illviðrum i aörar sýslur til aBná
i brennivin til jólanna. Varla
hafa allir kunnaö meö aö fara
þá fremur en nú, og á helgum
jólum er enginn vágestur verri
en brennivin. Þegar á allt er
litiö er vafamál, hvort heimsins
lystisemdir skyggja aö ráBi
meira á helgi jóla- og nýjárs-
hátíöar nú en oft á fyrri tiö,
þegar rétt tillit er tekiB til þess
sem þá var kallaöur veraldleg-
ur munaBur og þess sem nú
kallast svo. Oft eru me.nn aB
hrósa lifi fortiöar á kostnaö
samtimans. Hitt heyrist og eigi
sjaldan aö menn guma af þvi
þjóBfélagi sem vér' búum nú i,
en fara aö sama skapi niörandi
oröum um þaö lif sem forfeöur
vorir liföu. Hvort tveggja er
álika ranglátt. Timarnir breyt-
ast. Margt var gott og göfugt
fyrrum sem nú lætur minna að
sér kveBa. En núttminn skarar á
svo mörgum sviöum menningar
og mannúöar fram úr fyrri
fátæktaröldum, aB nægir til aö
jafna metin og vel þaö.
A vorum dögum eru jólin oft
kölluö hátiö barnanna og eru
þaö lika, i góöu samræmi viö
það aö þau eru haldin til minn-
ingar um fæöingu barns sem
lagt var i jötu. En satt aö segja
er ég ekkert viss um aB jólin
hafi veriö nein sérstök barna-
háti'Bframanaf öldumenda var
réttur barna löngum harla litill
og er þess skammt aö minnast.
Og jól eru aöeins haldin meö
kristnum þjóöum, og þær eru
ekki meirihluti mannkyns. En á
voru menningarsvæöi hafa jól
nógu lengi veriö barnahátiö til
þess aö vér litum á þaö sem
mæli. Þetta er eitt þeirra, og
mér er ljúft aö færa þaö I tal hér
og nú.
Stundum hvarflar þaö aB
manni aö vér íslendingar séum
ekki ýkja þakklát þjóö fyrir vort
hlutskipti. Þaöervafamál hvort
vér kunnum aö meta sem skyldi
aö vér höfum á stuttum tima
hafist úr fátækt til góöra bjarg-
álna, lifum i mannúölegu sam-
hjálparþjóöfélagi og njótum
ýmissa mannréttinda sem fólki
i allt of mörgum löndum heims
eru fyrirmunuö. ÞaB er sjálf-
sagt og reyndar þjóöleg
nauösyn aö kappkosta aö halda
til jafns um lifskjör og menn-
ingu viö þær þjóöir sem lengst
hafa náö i þeim efnum, og er
nærtækast aö bera sig saman
viö grannþjóöir vorar á Noröur-
löndum. En ástæöulaust er aö
fyllast beiskju þótt þaö takist
ekki til fulls alltaf og á öllum
sviBum. Vér höfum haft styttri
tima en þær til aö ná þeim
þjóöfélagslegu markmiöum
sem vér keppum aö, og atvinnu-
hér sé ekkert gert til stuBnings
almennum mannréttinda- og
mannúöarmálum. Sliki væri
mjög fjarri sanni. Ég minni aö-
eins á aö vér gætum betur gert,
bæbi heima og heiman, þaö er 1
lófa lagiB.
Forseti íslands, dr. Kristján Eldjárn:
Áramótaávarp
1. jan. 1979
sjálfsagöan hlut. Og I öllum
stakkaskiptum timanna er eitt
sem ekki breytist, og þaB er
blikiö i augum barnanna á jól-
unum. AB þessu sinni hefur
þetta blik vonandi minnt oss á
aö árið sem nú er byrjaB á aö
vera helgaB velferöarmálum
barna um allan heim. Alþjóöaár
barnsins 1979. Þetta er sam-
kvæmt ákvöröun Sameinuöu
þjóðanna, sem gefiB hafa út
yfirlýsingu um þaB málefni og
jafnframt áskorun til allra
aðildarrikjanna aö bregBast vel
og mannslega viö. Vér Islend-
ingar eigunrþvi láni aöfagna aö
búa I einu þvi landi þar sem nú
oröiö rikir góöur skilningur og
vaxandi á rétti og þörfum
barna, enda ættum vér aö hafa
einhver hin ákjósanlegustu skil-
yröi sem nokkur þjóö getur haft.
Ég efast ekki um aö þeim mál-
um öllum verBi sérstakur
gaumur gefinn á þessu ári meB
þaBfyrir augum aö áhrifin verði
varanleg
En Alþjóðaár barnsins 1979 er
ekki fyrst og fremst helgaö
börnum i þeim löndum láns og
lukku þar sem Island fyllir
flokk, heldur þeim hjábörnum
veraldar sem einskis njóta til
likama eöa sálar af öllu þvi sem
vér getum veitt börnum vorum,
engrar mannlegrar umhyggju,
heldur lifa eins og dýr merk-
urinnar og deyja umhiröu- og
yfirsöngvalaust hundruBum
þúsunda eöa milljónum saman
áhverju ári. Þaö er til aB rétta
þessum mannsbörnum hjálp-
andi hönd sem hin göfugu al-
heimssamtök þjóbanna hafa
efnt til AlþjóBaárs barnsins
1979. Rikisstjórn Islands hefur
þegar fyrir nokkru skipaö nefnd
valinkunnra manna til þess aö
hafa á hendi alla forustu þessa
máls hér á landi. Sú nefnd hefur
þegar hafist handa skörulega,
og er nú eftir vor allra hlutur.
Vonandi heyrast ekki margar
úrtöluraddir I þá veru aö vér sé-
um smáþjóö og litiö dragi vort
framlag. Vér segjum stundum
meö nokkru stærilæti aB vér sé-
um aö visu smáþjóö, en vel aö
merkja stór smáþjóö. Vér höf-
um mörg tækifæri til aö láta
þessa þversögn veröa aö sann-
— flutt í
útvarp og
sjónvarp
vegir vorir eru óstööugri en
þeirra. Vér megum búast viö
peim timum ööru hverju aö lltiö
sem ekki miöi áfram, jafnvel aö
afturkippur veröi, en vér verö-
um aö læra aö þola slikt æBru-
laust, enda engin vorkunn ef
ekki ber af réttri leiB. Ég minnt-
ist á mannúöarmál sem Sam-
einuöu þjóöirnar beita sér nú
fyrir, aöbúnaö barna um viBa
veröld. En þaö veit heilög ham-
ingjan aö fleiri eru mannrétt-
indamálin sem aB þarf aB
hyggja, ogiþeim efnum þurfum
vér ekki aö vera eftirbátar eins
eöa neins og enga afturkippi aö
þola. Vér getum I oröi og verki
stutt alla alþjóBlega viBleitni,
meöal annars i viöurkenningu
þess aö vér búum sjálf viö full
mannréttindi og sæmilega vel-
megun. Utanrikisráöherra lét
rödd vora heyrast fyrir
skemmstu á 30 ára afmæli
Mannréttindayfirlýsingar Sam-
einuöu þjóBanna, og þess er gott
aö minnast. En tækifærin eru
mörg og vér gætum notaö þau
betur en vér gerum. Vér gætum
tekiö hressilegar undir hvatn-
ingu þeirra alheimssamtaka
sem berjast fyrir rétti þeirra
sem ofsóttir eru, pyntaöir og
sviptir frelsi vegna skoöana
sinna. Vér gætum fordæmt
dauöarefsingar. Ég sá fyrir
skömmu kort af veröldinni allri,
þar sem til aögreiningar var
lagöur sérstakur einkennislitur
á þau landsvæöi jarBar þar sem
liflátsdómar og aftökur eru i
lögum, en annar ljósari litur þar
sem dauöadómar hafa veriö úr
lögum numdir. ÞaB var grátlegt
aö sjá þá litlu ljósu bletti eins og
eyjar og sker I viöáttu hafsins.
Þessi löghelgaöa villimennska,
dauBarefsingin, er kölluB innan-
rikismál þeirra sem henni beita,
en vér ættum eigi aö slöur aB
nota hvert tækifæri til aö sýna
samstööu vora meö þeim sem
vilja afmá þann smánarblett af
mannkyninu.
Engin skilji orB min svo aö
Vér erum stolt af íslensku
börnunum, fallegum og
mannvænlegum, og viljum
vernda þau, og meBal annars
sjá tíl þess aö þau liöi sem
minnst fyrir sifelldar breyting-
ar þjóðfélagsháttanna. Aöur en
varir eru börnin orðin aö full-
vaxta ungu fólki. Hjá oss ber
nokkuö á þvi meöal þeirra sem
eldri eru aö efast um manngildi
unga fólksins, æskunnar í land-
inu. Engu likara en mönnum
finnist efnileg börn breytast á
skömmum tima i óefhilegan
æskulýð, frekan og gjálifan, og
gjarnan á að gera miklar kröfur
til annarra en miöur til sjálfs
sin. En er þetta ekki sama
gamla glámskyggnin sem loöir
viö oss eins og erföasyndin? Er
ekki þetta land fullt af bráö-
efnilegu og hörkuduglegu ungu
fólki, sem hver þjóö mætti vera
stolt og fullsæmd af? Myndir
koma fram 1 hugann. Ég sé i
sjónvarpi hlaðiö loönuskip
koma til hafnar utan úr vetrar-
svörtum og viösjálum noröur-
höfum, noröan úr Dumbshafi.
Og hver stendur þar i brúnni
nema kornungur vörpulegur
skipstjórnarmaöur, sæbarinn
og meö bros á vör, og aö baki
honum á dekki tugur álika garp-
legra gulstakkaöra jafnaldra
hans. Ellegar ég sé hámenntaö-
an og prúðan ungan mann þar
sem hann er aö taka viö vanda-
samri ábyrgöarstööu i þágu
þjóöfélagsins. Þannig mætti
telja I allan dag, en þaö er óhætt
aö láta þessa tvo vera fulltrúa
fyrir þúsundir islenskra æsku-
manna, sem koma tii starfa á
ári hverju, færir i allan sjó.
Unga kynslóöin i landinu hefur
aö visu alist upp viö gott atlæti
og betra en nokkru sinni fyrr, og
þaö er eins gott hún viti þaö. En
hún hefur einnig alist upp viö
ýmsar óheillaspár þess efnis aö
einskonar dómsdagur sé i nánd,
offjölgun mannkyns hljóti aö
enda meö skelfingu, jafnvel
heimsstyrjöld, jörðin sé á góöri
leiö með aö veröa óbyggileg
sökum yfirvofandi allsherjar-
þrota á lifgefandi gæöum henn-
ar. Ég segi ekki aö þessisónn sé
eintómt svartagallsraus. En vér
megum þakka fyrir aö ungt fólk
viröist ekki hafa skemmst tíl
muna i þvi andrúmslofti sem
honum fylgir, heldur gengur til
móts viö lifiö meö hug og dug.
Þaö erfir þetta gamla góöa land
og þaö er góö arfleifö sem eng-
inn þarf aö æskja sér betri. Þaö
tekur viö þvi sem einu nafni
kallast islensk menningararf-
leifð, og einnig þaö er gott hlut-
skipti. Þaö tekur viö þjóöfélagi
sem aö visu er ekki fullkomiö
frekar en hjá öörum, en er þó
manneskjulegt og frjálst og vel-
viljaö og ber i sér frækorn
flestra þeirra skilyröa sem
nauðsynleg eru til þess aö hver
maður geti náö eölilegum
þroska. En ungu mennirnir,
sem jafnt ogþétt koma fullbúnir
til starfa, taka einnig viö þeim
miklu erfiöleikum i efna-
hagsmálum þjóöarinnar sem nú
er viö aö striöa og hefur veriö
um sinn. Þær þrengingar
bregöa óneitanlega skugga yfir
allt þjóölifiö, spilla lifsgleöinni
og taka til sin óeðlilega mikinn
hlut af samanlagöri orku
þjóöarinnar. Þetta er öröug
gllma, þar sem hvert manns-
barn er á sinn hátt þátttakandi,
þótt þaö komi i hlut stjórnmála-
manna aö standa á sjálfum
glimuvellinum. Hér á landi er
sú iöja stunduö langt úr hófi
fram að brúka heldur ófagran
munnsöfnuö um stjórnmála-
menn, einkum alþingismenn og
ráöherra. Þetta er þjóðarósiöur,
leiöinglegur og alls ekki hættu-
laus fyrir lýöræöi og þingræði.
Enda eru þetta allt staölausir
stafir. I störfum og samskiptum
stjórnmálamanna leikast
þjóöfélagsöflin á i öUum mynd-
um, ýmislega og óhjákvæmi-
lega, svo er fyrir að þakka, þvi
að þaö er lýöræöi. Og vér meg-
um fagna þvi, að mennirnir
sjálfir, forustumenn þjóöarinn-
ar, eru og hafa löngum veriö,
hæfir oggóöviljaðir menn, og ég
sé enga ástæöu til aö vantreysta
þeim og geri þar ekki mun á,
hverjir sitja viö stjórnartauma
hverju sinni eöa hverjir kallast
stjórnarsinnar eöa stjórnarand-
stæöingar, þær nafngiftir eru
hvort eö er á hverfanda hveli.
Sú stund hlýtur aö koma aö for-
ustumenn vorir ná yfirlýstu
markmiði þeirra allra að leiöa
þjóöina út úr völundarhúsi
verðbólgunnar, en hana má
kalla samnefnara fyrir þaö sem
nú þrengir svo mjög aö þjóö
vorri. Þar er viö ramman reip
aö draga, en sá er eldur heitast-
ur sem brennur á manni hverju
sinni, og það er engin léttúö þótt
minnst sé á aö oft hefur áöur
syrt i álinn en siöan skiniö upp
og vel ræst úr. Vera má að nú
reyni meira en oft áöur á
þolinmæöi, þrek og góövild
stjórnmálamanna vorra og um
leiö þjóðarinnaraUrar, en þá er
aö neyta þeirra eiginleika af
öllu afli, og mun vel fara.
Góöir áheyrendur. Ariö sem
leiö var á ýmsan hátt ár mikilla
tiöinda hér á landi, gleöitiöinda
en einnig mikilla sorgartiöinda.
Hugur vor leitar i samúö tíl
þeirra sem um sárt eiga aö
binda vegna ástvinamissis af
slysförum og öörum ótimabær-
um sökum. Og ekki gistir ham-
ingjan hvert hús og heimUi um
þessi áramót fremur en endra-
nær. Megiþó hækkandi sóJL.vera
tákn þess og áminning aö aftur
getur birt þar sem dimmt er 1
ranni. Mætti einnig þeim meö-
bræörum vorum leggjast Ukn
meö þraut, sem sakir elli-
vanmáttar, sjúkleika eöa
fangavistar fá ekki notiö þeirrar
náöar aö mega ganga tU verka á
komandi degi, þvi aö sú er lifs-
fylling mannanna mest. Ég
óska yöur öllum, góöir lands-
menn, eftir þvi sem auöið má
verða, góörar heilsu, lifsgleöi og
sálarfriöar.
GleöUegt nýár.