Tíminn - 03.01.1979, Blaðsíða 17

Miðvikudagur 3. janúar 1979
17
ilM'li'IÍ
Sveinn Skorri Höskuldsson:
Skerpa sjónarinn-
ar og þor hugans
Ræða við veitingu styrks úr Rithöfundasjóði Rikisútvarpsins
31. desember 1978
Góðir gestir.
Hér mun nú fara fram I 23. sinn
árleg veiting styrks úr Rit-
höfundarsjóði Ríkisútvarpsins.
Ég vil i upphafi máls mins færa
þakkir þremur aðiljum, sem
þakka ber þann brag, er þessi at-
höfn hefur.
Forseta íslands, dr. Kristjáni
Eldjárn, fyrsta formanni
sjóðstjórnarinnar, þakka ég þá
sæmd, er hann sýnir styrkþega og
okkur öllum með þvi aö vera hér
á meöal okkar.
Menntamálaráðherra, Ragnari
Arnalds, þakka ég þær góðgerðir,
er verða fram bornar á eftir, og
þjóðminjaveröi, Þór Magnússyni,
þakka ég fyrir að veita okkur
samastað undir þaki þeirrar
stofnunar, er hann veitir forstööu
en hér i Þjóöminjasafni hefur
styrkúthlutun farið fram á gaml-
ársdegi hvers árs siðan 1956.
Það er forn siöur norrænna
þjóða að gera sér dagamun viö
vetrarsólhvörf, fagna þvi, sem
Jónas kvað um, að „sólin heim úr
suöri snýr.” Við það tækifæri hafa
menn og lengi tiðkað að færa vin-
um sinum gjafir, hver eftir efnum
og ástæöum.
Svo skemmtilega vill til að elsta
heimild um jólagjöf til islensks
manns er tengd nafni mikil
skálds, en i Sögu Egils Skalla-
Grimssonar segir:
„Arinbjörn hafði jólaboð mikið,
bauð til sin vinum sinum og
héraðsbóndum: var þar fjöl-
menni mikfö og veisla góð: hann
gaf Agli aö jólagjöf slæður,
görvar af silki og gullsaumaðar
mjög, settar fyrir allt gullknöpp-
um i gegnum niður: Arinbjörn
haföi látið gera klæði þaö við vöxt
Egils”.
Þegar viö komum nú hér
saman á sjöunda degi jóla er það
stjórn Rithöfundasjóös Rikisút-
varpsins sæmd aö standa i spor-
um Arinbjarnar hersis og geta
veitt skáldi — ekki gjöf, heldur
styrk, sem likt og slæöur Egils er
við vöxt mikilsháttar höfundar.
Að þessu sinni koma til út-
hlutunar úr sjóðnum kr. 1.500.000
— og sjóöstjórn hefur ákveðiið að
veita þennan styrk allan einum
rithöfundi — Guöbergi Bergssyni.
1 skipulagsskrá Rithöfunda-
sjóðs Rikisútvarpsins segir svo:
„Tilgangur sjóðsins er að veita
Islenskum rithöfundum styrki til
ritstarfa eða undirbúnings undir
þau....”
Þessi orð mættu leiöa hugann
að hlutverki og tilgangi skáld-
skapar — að hlutverki og tilgangi
skálda og rithöfunda — jafnvel að
hlutverki og tilgangi þeirra, sem
sjóðum ráöa og með völd fara i
hverju samfélagi.
Um hlutverk og tilgang skáld-
skapar og skálda hefur fleira ver-
ið ritað en hér verði rakiö. Ég
skal aðeins nefna dæmi um
skoðanir tveggja andstæðra
skauta.
Griski heimspekingurinn
Platon fjallar um þetta efni i
ritum sinum, t.a.m. i Lögunum og
Lýöveldinu. Hann lætur ekki all-
tént I ljós háar hugmyndir um
skáld. Hann sakar þau um að
vökva og ala ástriöurnar. Jafnvel
sjálfur Hómer hlaut ekki náö fyr-
iraugum hans, né heldur leikrita-
skáldin grisku. í stað þess að sýna
okkur guðina sem góð aog upp-
sprettu alls góös sýna skáldin
okkur tiðum hversu illir menn
upphefjast og góöir menn niður-
lægjast.
1 Lögum ræðir hann þó á ein-
um stað um hið æskilega skáld, en
það er skáld, sem hefur borgara-
lega ábyrgðartilfinningu, er kom-
ið vfir fimmtugt og treysta má til
að yrkja ættjarðarkvæði.
Er ekki þvi likt sem við höfum
heyrt svipaöar skoðanir á okkar
tið? Skáldskapurinn a aö þjóna
rikinu, valdinu og þvi, sem vald-
hafar telja almannaheill.
Þvi skal ekki neitað aö
þjónustulist i þágu mikilla vald-
stofnana geti verið mikilháttar.
Vildum við missa alla hina miklu
myndlist sem sköpuð hefur veriö i
þjónustu krikjunnar? Eru ekki
Passiusálmarnir þjónustulist við
hugmyndafræöi voldugrar stofn-
unar? Jafnvel sjálfur Moliere
gætti þess vist jafnan að upphefja
fremur en styggja einvaldan kon-
ung, þótt hann sendi annarri
valdastofnun, kirkjunni, svo
hvöss skeyti, að hann fékk ekki
leg i vigðri mold nema jarðar-
förin færi fram að næturþeli.
Það hafa þó lika verið uppi and-
stæðar hugmyndir um hlutverk
og tilgang skáldskapar.
Fyrir rúmri öld taldi danski
bókmenntafræöingurinn Georg
Brandes það megineinkenni
lifandi bókmennta, að þær tækju
vandamál til umræöu — og rakti
síöan efni, sem nú myndu einu
nafni nefnd þjóðfélagsleg vanda-
mál.
Islenskur lærisveinn Brandes-
ar, Gestur Pálsson, gerði þá kröfu
til skálda, að þau væru læknar —
læknar mannfélagsmeina — og
hann taldi þann höfund mundu
verða þarfastan, er gæti sýnt
þjóðinni sjálfa sig i spegli.
A okkar tiö hefur ungverski
bókmenntafræöingurin Georg
Lukács gert raunsæi aö höfuö-
kröfu, er gera beri til skáldskap-
ar, og I þeirri kröfu hans felst
m.a., að skáldverk endurspegli og
afhjúpi hugmyndafræöi samtiöar
sinnar.
Guðbergur Bergsson er að
minu mati þvilíkur höfundur. 1
öllum helstu verkum sinum hefur
hann krufið og afhjúpað islenskt
samfélag okkar tima, sýnt okkur
framan i sjálf okkur og einatt þá
drætti I ásýnd okkar, sem við sist
flikum.
Guöbergur Bergsson veitir
styrknum viðtöku úr hendi Sveins
Skorra Höskuldssonar.
Timamynd GE
Þetta er ekki hlutskipti, sem er
liklegt til að afla skáldi vinsælda.
Slikir höfundar hafa þó veriö
uppi á öllum öldum. í riti , sem
kennt er við Matteus guöspjalla-
mann, segir frá þvi, er maður,
sem titt hefur veriö vitnaö til á
siðustu dögum, Jesús Kristur, af-
hjúpaði valdastétt sinnar samtið-
ar með svofelldum orðum:
„Vei yður, fræöimenn og
Farisear, þér hræsnarar! Þér
likist kölkuðum gröfum, sem að
utan lita fagurlega út, en eru aö
innan fullar af dauöra manna
beinum og hvers konar óhreinind-
um. Þannig sýnist þér og hiö ytra
réttlátir fyrir mönnum, en hið
innra eruð þér fullir af hræsni og
lögmálsbrotum”.
Samkvæmt sama riti var sá
höfundur, er svo afhjúpaöi sina
samtið, festur á kross, og á okk-
ar dögum berast af þvi fegnir úr
löndum á evrópsku menninnagr-
svæði, að afhjúpandi rithöfundar
séu læstir inni i geðsjúkrahús.
Jafnvel á okkar litla landi hefur
nýlega mátt heyra löggjafa og
lögmálslæröa veifa svipu
hegningarlaga vegna útgáfu á
vanþóknanlegum bókum.
Af þessum sökum er okkur nú
þörf á höfundum eins og Guðbergi
Bergssyni, sem i senn hafa
skerpu sjónarinnar og þor hugans
til aö sýna okkur inn í kalkaðar
grafir okkar sjálfra.
Skáldskapur er iðkun máls.
Málið er I senn efniviður og
vinnutæki skálda. Ekki verður
svo minnst á Guðberg Bergsson
að láta þess ógetið að hann ræöur
yfir máttugra og blæbrigðarikara
máli islensku en flestir samtima
höfundar okkar. 1 þessu máli flyt-
ur hann okkur ekki aöeins marg-
þættan skáldskap sjálfs sin,
stuttar sögur og langar, ljóð og
ritgeröir, en gefur okkur einnig
þýðingar sinar á nokkrum
merkustu skáldverkum heims-
bókmenntanna.
Hlutverk þeirra. er sióöum
ráöa eöa með völd fara gagnvart
skáldum, er ekki það að loka þau
inni eða þagga niður í þeim meö
lagagreinum, heldur hitt sem
Maó formaður kallaði aö láta
þúsund blóm gróa.
1 þeirri von, Guðbergur, að
þessar krónur úr Rithöfundasjóði
Rikisútvarpsins geri þér unnt aö
helga þig um sinn þeirri iþrótt, er
kollega þinn, Egill Skalla-Grims-
son, nefndi „vammi firrða”, svo
að við, lesendur þinir, megum sjá
ný blóm vaxa, bið ég þig nú að
koma hér og taka við skjali, er
staðfestir styrkveitinguna.
Njóttu heill.