Tíminn - 03.01.1979, Side 10

10
Mi&vikudagur 3. janúar 1979
VIÐ ÁRAMÓT
Jólin og
fjölmiðlarnir
ÞaÐ þarf ekki aö fara mjög
mörg ár aftur i tlmann til aö bera
niöur á þeim staö i tiiverunni, aö
jólablööin voru einkar mikilvæg-
ur þáttur I jóiahaidinu. Dagblööin
voru þá öll meö ábúöarfullar út-
gáfur jólabiaöa, og þaö var dekur
viö sjálfiö aö geyma þau, ólesin til
jólanna, og helst átti maöur ekki
aö kynna sér efni þeirra neitt,
heldur bföa þess spenntur aö jólin
væru gengin i garö. Efniö átti aö
koma á óvart og þetta voru mikil
og skemmtileg blöö.
Ef rétt er munaö, komu jóla-
blöö dagblaöanna rétt fyrir jólin,
örfáum dögum fyrir jól, og auk
dagblaöanna voru Vikan, Fálkinn
og barnablaöið Æskan meö þver-
handarþykkar útgáfur jólablaöa,
og öll þessi ágætu blöö voru
þáttur I hátiö heimilanna, ásamt
útvarpinu, sem var meö vandaöa
og „jólalega” (vont orö) dagskrá.
Maður sleit sig naumast frá
tækinu.
En það fer þarna eins og víöast
hvar annars staöar í ofgnóttinni
aö þaö reynist öröugt aö finna
nýjan munað. Sjónvarpið, 600
titla bókaútgáfa, Kanarlferðir og
takmarkalaus aögangur aö blá-
fjöllum, ölpum og félagsstofn-
unum, hafa ruglaö hugi vora.
Allt hiö forna hefur glataö gildi
sinu. Rauöi vasaklúturinn, kertin
og spilin voru reyndar horfin sem
táknmál æösta munaöar fyrir
löngu, en nú viröast jólablööin
alveg vera aö pissa út, ásamt
hringdansi og sálmasöng á jól-
unum. Fjölskyldurnar eru líka
orönar svo litlar aö þær ná ekki
utanum jólatré þeirrar stæröar-
gráöu (hagfræöimál) er almenn-
ingur kaupir, og þvi setja menn
bara silfurkórinn á plötu og láta
syngja fyrir sig og loka stofunni
svo að börnin geti haldiö áfram aö
horfa á sjónvarpiö.
Aö visu er það ofsagt, aö jóla-
blööin séu hætt aö koma út. tJt-
gáfan hefur þó breytzt, bæöi af
prenttæknilegum og félagslegum
ástæöum. Blöðunum hefur ýmist
veriö skipt eöa þau minnkuö, en
annað efni er síöan fært inn i hina
daglegu útgáfu sjálfa, hvundags-
blööin sem fyrir jólín eru með
stóra fjölskyldu inn á sér, þ.e.
auglýsingarnar, sem hafa aö þvi
er viröist algjöran forgang, rétt
eins og prósentureikningur sé
ekki lengur til. Fjárskortur dag-
blaöanna á þarna lfka stóran hlut,
en blööin hafa fengið dræmar
hækkanir.
Viku- og mánaðarblöðin halda
hins vegar sinu striki — að mestu.
Ég hygg aö þaö sé töluverö
eftirsjá aö hinum ábúöarfullu
jólablööum eftirstriösáranna og
fyrirstriösáranna. Þar komu oft
fram höfundar sem annars skrifa
ekki i blöð, kvæöi voru birt og
þjóðieg fræöi komu hvít fyrir
hrærum inn i stofuna manns meö
unaö liöinna alda I fanginu og
miklir atburðir geröust.
Ég hygg að blaöaútgefendur
ættu aö hugleiöa hvort ekl^i sé rétt
aðendurvekja dýrö jólablaöanna,
eöa þá sleppa útgáfu þeirra
meö öllu.
Sjónvarpið ræður sex rit-
höfunda.
Sjónvarpið er jólalegasti fjöl-
miöillinn. Viö hann er vont aö
keppa.
Þar gerast ennþá undur. Þrátt
fyrir tugmilljóna Silfurtúngl,
var þaö nú biskup Islands, herra
Sigurbjörn Einarsson, sem stal
senunni. Stórkostlegri jólaræöu
hefur undirritaöur ekki heyrt og
er þó skammt undan aö full-
munuö séu fimmtlu jól. Otvarps-
stjóri var líka góöur og eftir ræöu
hans er þess aö minnast aö ekki
er nú arnsúgur yfir öllu sem flutt
er I rikisfjölmiðlana. Heimspeki-
legar vangaveltur eru fáar, þvi
fullyröingar sitja gjarnan I fyrir-
rúmi.
Jólaleikrit Sjónvarpsins var aö
þessi sinni Silfurtúngliö. Um þaö
hefur veriö fjallaö rækilega hér I
blaöinu og mun þaö ekki endur-
tekiö, nema á meiru mun von úr
sömu átt, þvi sagt er aö eitt slö-
asta verk fráfarandi útvarpsráös
hafi verið það aö fela höfundum
Silfurtúnglsins, (þó ekki Halldóri
Laxness) að velja sex rithöfunda
til skólagöngu, hjá Sjónvarpinu,
þar sem þeir eiga aö skrifa undir
handleiöslu sérfræöinga. Meö
þessu gerir fráfarandi útvarpsráð
tvennt, þaö gerir tilraun til að lifa
sjálft sig, og bindur hiö nýkjörna
ráö á höndum og fótum, hvaö
kvikmyndagerö snertir og allt út-
lit er fyrir að úr þessu veröi I fyll-
ingu timans, sex stórmyndir i
anda Silfurtúnglsins.
Þaö er aö segja ef það tekur
jafn langan tima og gerö Silfur-
túnglsins tók. Má reikna meö aö
verkiö bindi stjórnendur og gjald-
kera Sjónvarpsins næstu átta árin
meö sama áframhaldi.
Þeir sem standa eiga yfir
öxlum rithöfundanna eru Hrafn
Gunnlaugsson, dramatúrg Sjón-
Ólafur Jóhannesson, forsætisráö-
herra
segja að eftirhermur séu nú dá-
litiö útgengin listgrein, en þetta
var betur samiö, betur gert (þaö
sem ég heyröi).
Auðvitað fyrirgefum viö að-
standendum þennan lélega
árangur þvl svona þættir eru
hættuspil, bæði fyrir stjórnanda
og leikendur. En þaö er ekki aftur
snúiö, og þvi ekki ástæöa til þess
aö vera aö erfa hlutina. Vonandi
kemur nýtt ár, og þá verður allt
gleymt. Þá er tlmi til aö leita
nýrra fanga.
A sama tíma að ári?
Aö einu atriöi viröist þó vera
ástæöa til aö finna, en þaö er
sambandsleysiö sem viröist vera
milli stofnana.
Gisli Halldórsson
Svibsmynd úr Máttarstólpunum, sem Þjóöleikhúsiö frumsýndi um jól-
in undir stjórn Baldvins Halldórssonar
varpsins, og Egill Eövaldsson,
upptökustjóri.
Ekki mun lokiö viö aö velja
bandingjana á flekann, sem
fleyta á kvikmyndastil LSD
deildarinnar næstu árin, en þó
munu samtök rithöfunda ekki
hafa sagt sitt slðasta orö um
vinnubúöirnar.
Myndlistarmenn risu upp og
mótmæltu harölega aöferöum
Reykjavlkurborgar varðandi
Kjarvalsstaöi, og voru þaö þó
kjörnir fulltrúar fólksins sem áttu
aö ráöa, en ekki embættismenn
sem áttu aö ..hjálpa” mönnum aö
mála.
Þess skal aö lokum getiö, aö fv.
formaöur útvarpsráös ljáöi þess-
um aöferöum ekki samþykki sitt.
En nóg um þaö.
Áramótaskaupið mistókst
Aramótaskaup Sjónvarpsins
var meö lélegasta móti, plnlegt.
Ógæfa höfunda og stjórnenda er
liklega sú, að halda að stjórn-
málamenn og stjórnmálabarátt-
an séu kjöriö efni til þess aö
standa undir skemmtiþætti. Þaö
er reginmisskilningur, og aö-
stæður llklega þannig núna I póli-
tikinni, að sá flokkurinn sem
einna helst gæfi tilefni til
skemmtilegra athugasemda,
leggur til nær allt starfsliö
skemmtiþáttarins.
Eitt var þó athyglisvert, aö her-
ínn er hérna ennþá, þvi var
maður nú búinn aö gleyma.
Þaö skal fúslega viöurkennt hé’r
og nú, að þaö er alls ekki auövelt
aö vera skemmtilegur á prófasts-
launum fyrir ákveöinn dag og þvi
er skaupurum vandi á höndum,
en líklega er þaö farsælla aö nota
meira alvöru skemmtikrafta, eöa
færa skaupin meira yfir á
kabarett linuna, en þarna er gert.
Halli og Laddi eru góð dæmi um
þaö, en þeirra atriöi bar af ööru.
Skaup gamla gufuradlósins var
mun betra. Þar voru sungnar
gamanvlsur og fl. Aö visu má
Heims um ból.
Silfurtúngliö var frumsýnt á
sama tima og Máttarstólpar
þjóöfélagsins I Þjóöleikhúsinu.
Jólaleikrit rikisútvarpsins eftir
Nordahl Grieg var svo flutt á
sama tima og Þjóðleikhúsiö
frumsýndi Heims um ból eftir
Harald Mueller.
Afl vort og æra, eöa Vald vort
og æra, eins og margir kjósa aö
nefna leikinn, var flutt I snjallri
þýðingu Jóhannesar Helga og
tókst meö ágætum, aö sögn
manna. Vonandi verður þetta
endurtekið.
Nordahl Grieg er ekki heims-
frægt skáld, en á visa lesendur og
Forseti lsiands dr. Kristján Eld-
járn.
hlustendur á Islandi, en hér á
landi nýtur skáldið alveg sér-
stakrar hylli. Bæði kvæöi hans og
leikrit og hann sjálfur höfða til
okkar á alveg sérstakan hátt.
Bæði sem skáld og frjálsborinn
maður sem skotinn var niöur I
þykku myrkri yfir Berlín.
1 leikritinu koma lika fram
margir af okkar bestu útvarps-
leikurum undir stjórn Gisla
Halldórssonar.
Annað efni sjónvarpsins var
meö besta móti. Jólaævintýri
Dickens bar þar hæst. Þaö er
sigilt verk, sem maöur getur
horft á aftur og aftur (meö hæfi-
legu millibili). Óperan Carmen
var lika stórkostleg.
Þá haföi ég mjög gaman af
myndinni Borin frjáls, sem byggð
er á bók Joy Adamsons um ljóns-
ungann Elsu. Barnaefni var llka
áhugavert, einkum var gaman aö
þættinum um gömul leikföng og
jólatrésskemmtun i Sjónvarpssal
geröi lukku hjá börnunum.
Jólamyndin frá Moskvu var
einkennileg. Rússar halda ekki
jól á sama hátt og viö, og maöur
spyr hvort ekki sé reynandi að fá
jólamyndir frá iöndum þar sem
jólin eru haldin.
Aö lokum vil ég svo minnast á
Kládius, þar sem fjallaö var um
ógnarstjórn á valdaferli Tiberi-
usar. Þessir þættir eru með þvi
besta sem sjónvarpið hefur flutt
um söguleg efni.
Áramótahugvekjur
Sá siöur að fá forsætisráöherra
og forseta til aö flytja sérstök
ávörp viö áramót er liklega orö-
inn gamall. Viö tilkomu Sjón-
varpsins hafa þessir leiötogar —
hver á sinu sviði— færst nær þjóö-
inni meö sérstökum hætti.
Dr. Kristján Eldjárn og Ólafur
Jóhannesson notuðu tækifæriö til
þess aö segja þjóðinni nokkuö til
syndanna, hóflega samt, og þeir
drógu upp myndir af stööu okkar
og högum.
I ræöu Ólafs Jóhannessonar
fannst mér þaö athyglisveröast
sem hann sagöi um atvinnuleysiö,
sem er þjóðárböl I nágrannalönd-
um okkar.
tslendingar þekkja ekki lengur
böl atvinnuleysis, og kunna þvi
ekki aö meta fulla atvinnu, sem
vert er. 1 huga minn koma
gamlar myndir og nýjar. Mér er
það t.d. minnisstætt þegar ég var
aö byrja aö stunda eyrarvinnu
um miöbik og á siöari hluta
fimmta áratugarins, en þá voru
erfiöir tlmar á Islandi. Þá voru
hundruö manna viö höfnina hvern
dag, en vinna var takmörkuö, og
margir uröu frá að hverfa, dag
eftir dag.
Eins og fiskitorfa eltu menn Jón
Rögnv^ldsson, yfirverkstjóra
Eimskipafélagsins, dag eftir
dag, viku eftir viku, en þaö var
auövitaö takmarkaö sem unnt
var aö taka af mönnum til vinnu.
Enn verri dæmi er aö finna aftar i
sögunni, frá kreppuárunum, og
hefur þeim hluta sögunnar veriö
gerö nokkur skil i bókmennt-
unum.
Síöar eftir aö ég hóf sjó-
mennsku, sá ég svipaöar aöstæö-
ur i hafnarborgum erlendis.
Minnist ég fjölda járnsmiöa og
verkamanna fyrir utan port
skipasmiöastöövarinnar Alborg
Værft I Alaborg, en hundruð at-
vinnuleysingja leituöu þangaö
hvern morgun i von um vinnu, og
þaö sama sá ég nokkru siöar i
stórri skipakví I Hamborg.
Munurinn er aöeins sá, aö þetta
er liöin tiö hér á landi (aö mestu)
meöan grimmt atvinnuleysi er
enn rikjandi á Vesturlöndum.
Sigurbjörn Einarsson, biskup
Atvinnuleysi þessara þjóða
hefur þó tekiö á sig nýja mynd.
Hinir atvinnulausu eru ekki látnir
svelta, en eigi aö siöur er þetta
mikið böl, þvi það versta sem
fyrir einn mann getur komiö er ef
engin þörf er fyrir hann til at-
hafna og verka. Honum er. i
blóma lifsins ýtt frá öllu starfi og
fengnar i staðinn einhverjar bæt-
ur. Þúsundum saman eigra þeir
um, atvinnuleysingjarnir, og
vonleysiö I augum þeirra er þaö
sama og vonleysiö i augum reyk-
viskra hafnarverkamanna,
danskra og þýskra skipasmiða.
Þótt atvinnuleysisstyrkurinn
bægi frá þeim hungri.visar hann
ekki vonleysinu sjálfu á bug, sem
fylgir hinu fordæmdu.
Ég hygg að menn ættu aö gefa
oröum ólafs Jóhannessonar
gaum, þvl þótt islenska þjóöin
geti vafalaust greitt atvinnuleys-
ingjum einhverjar bætur, stoöar
það lltið ef stór hluti vinnandi
manna bíður þess aldrei bætur,
vegna þess að honum er úthýst
meira eða minna úr glööum
starfsstöövum þessa lands.
Stjórnmálamenn okkar eiga viö
vanda aö etja, og þeim hefur
mistekist margt, en það að tekist
hefur , þrátt fyrir allt, að halda
uppi fullri vinnu er mikilsverður
sigur, eöa varnarsigur þeirra
sem meö völd hafa farið hér á
landi á siöari árum.
Barnaár. Hver er barn?
Forseti vor geröi barnaáriö
einkum aö umtalsefni, en
Sameinuðu þjóöirnar helga áriö
1979 barninu.
Ég vil ekki fjölyröa mikiö um
þaö, enda augljóst aö framkoma
heimsins gagnvart börnum og
smælingjum hefur ekki verið
vansalaus.
Börn hafa ekki heimtaö aö
fæöast. Þvi eiga þau þann rétt aö
um þau sé séö á sómasamlegan
hátt. Hvatning dr. Kristjáns Eld-
járns til þjóöarinnar að taka af-
gerandi þátt l barnaári hinna
Sameinuöu þjóöa er þvi timabær.
Við hana er líklega þvl einu að
bæta, að manni ér það til efs aö
aldur einn skeri þarna úr. Smæl-
ingjum hefur ekki einasta fjölgaö
I þróunarlöndunum. Hin betur
megandi lönd hafa einnig alið upp
nýja kynslóö, sem á vissan hátt
telst til barna.
Við lifum i þjóöfélagi verka-
skiptingar. Hinir greindari og
sem betur er hlúð aö, ganga
menntaveginn til fundar viö met-
orö, vísindi og listir. Eftir sitja i
frystihúsunum og við „óæöri”
störf þeir sem minna reiöa I þver-
pokunum.
Fyrir örfáum áratugum var
stétt vinnandi manna, daglauna-
manna og sjómanna, samansett
af alls konar fólki, sem kunni til
hlutanna og rökræöuna alla.
Menn sem ég var með á tog-
urum fyrir 30 árum höföu allan
marktækan kveöskap á hrað-
bergi. Þeir ruddu upp úr sér reip-
rennandi heilum köflum úr fórn-
ritum og stjórnarskrá Sovétrikj-
anna kunnu þeir út i hörgul.
Þessir menn, arftakar þeirra,
fara nú auövitaö I skóla, en eftir
sitja þeir sem eru daufir I aug-
unum. Þarna er þjóöin aö eignast
nýtt barn, sem hún verður aö
gæta af engu minni nærgætni og
umhyggju, en þeirra sem aöeins
eru fárra ára.
Kannski veröur þeim haldiö
eitthvert ár, þegar fram iiöa
stundir, en óbilgjörnum ekki falin
öll umsjón með þeim, eins og
núna er.
Gleöilegtár!
Jónas Guömundsson.