Fréttablaðið - 17.12.2006, Síða 28

Fréttablaðið - 17.12.2006, Síða 28
Þ ó svo meginástæða þess að við höldum jólin hátíðleg í lok desember, sé skýrð með fæðingu Krists, þá er staðreyndin sú að enginn veit með vissu hvort Kristur fæddist einmitt á þessum tíma. Það hentaði hins vegar boðber- um kristinnar trúar á sínum tíma, að miða við þennan árstíma því frá fornu fari höfðu menn haldið sólrisuhátíðir um þetta leyti til að fagna hækkandi sól. Með því að staðsetja fæðingu Krists á sama tíma og sólrisuhá- tíðina var léttara að snúa mönnum til kristni; þeir þurftu ekki að láta alla gamla siði lönd og leið, heldur gátu viðhaldið þeim og þróað undir nýjum formerkjum. Þessi snjalla markaðssetning kristninnar sést ekki hvað best á því að það var ekki fyrr en árið 354 sem Gregoríus páfi lýsti því opinberlega yfir að 25. desember væri fæðingardagur Krists. Og reyndar verður fæðing hans ekki opinber hluti af jólahaldi almennt fyrr en eftir 1224. Þá bað heilagur Frans af Assisi um sér- stakt leyfi páfa til að gera hana hluta af helgihaldinu og hefur svo verið síðan. Jólatréð sem er ómissandi hluti af jólahaldi nútímans á sér líka sögu sem ekki tengist kristinni trú sér- staklega. Hluti af helgihaldi heið- inna manna fyrr á öldum í Norður- Evrópu fyrst og fremst, fólst í tilbeiðslu guða á borð við Óðin, Þór, Freyju og Frey svo einhverjir séu nefndir. Þannig var eikartréð hluti af tilbeiðslunni á Þór og þaðan er talið að tréð sé komið inn í jóla- haldið. Hugsanlega með svipuðum hætti og jólahaldið sjálft; leyfa fólki að viðhalda gömlum siðum en yfirfæra þá á nýja trú. Jólatré einsog við þekkjum þau í dag eru hins vegar tiltölulega nýr hluti af helgihaldi fólks; til dæmis voru jólatré ekki þekkt að ráði í Bretlandi fyrr en eftir 1841, en þá setti Albert, eiginmaður Viktoríu drottningar, upp jólatré fyrir konu sína og börn. En þá ber líka að geta þess að Albert var ein- mitt þýskur og þekkti því til þessa siðar frá heimalandi sínu. Alsiða er að menn geri vel við sig og sína í mat og drykk á jólum. Og í sjálfu sér ekki óeðlilegt að menn geri sér slíkan dagamun á hátíð- um. Jólamaturinn á sér hins vegar ævagamla forsögu, sem tengist miðsvetrarblótum fornmanna. Fórnir til guðanna eru þekkt fyrirbæri í öllum trúarbrögðum og meðal þess sem fórnað var voru skepnur af ýmsu tagi, samanber orðið fórnarlamb. Jólamaturinn er því óbeint fórn okkar til guðs og sem dæmi um tiltölulega bein tengsl í þessum efnum, að þá er enn algengur siður í Bretlandi og víðar að hafa svínshöfuð á borðum um jólin. Og stundum er svínið með epli í munninum. Þessi siður er talinn ættaður beint frá fornum blótum norrænna manna sem höfðu fyrir sið að færa guðnum Frey svín að fórnargjöf. Jólasveinninn er aftur á móti rammkristið fyrirbæri, ef frá eru taldir þeir íslensku sem eiga rætur sínar í heiðnum sið og gamalli þjóðtrú um tröll og huldufólk. Fyrirmyndin að sveininum gjafmilda er heilagur Nikulás, biskup sem uppi var á 3. og 4. öld eftir Krist á því svæði þar sem nú er Tyrkland. Hann var af efnafólki kominn en gaf allt sitt ríkidæmi til fátækra og þá sérstaklega barna. Dánardagur Nikulásar er 6. desember og er sá dagur tileink- aður honum og upp á hann haldið í kaþólskum sið. Eftir lát Nikulásar fóru menn að tengja nafn hans við hin ýmsu kraftaverk og var hann gerður að dýrlingi í kjölfarið. Varð hann brátt mjög vinsæll sem slík- ur, þannig að einungis guðsmóðir skákaði honum í vinsældum. Þess má geta að Nikulás var mjög vinsæll hér á Íslandi í kaþ- ólskum sið sem og annars staðar. Þannig voru um 33 kirkjur tileink- aðar honum hérlendis þegar best lét. Dýrkun á heilögum Nikulási jókst svo enn frekar eftir að ítalskir kaupmenn rændu líkamsleifum hans 1087; fluttu til Bari á Ítalíu þar sem þeir reistu honum dóm- kirkju. Fljótlega eftir það var farið að tengja nafn hans jólahaldinu og þá sérstaklega gjöfunum. Er það talið koma frá helgisögn um að Nikulás hafi eitt sinn bjarg- að þremur fátækum stúlkum frá því að lenda í vændi. Og það á hann að hafa gert með því að gefa þeim gull. Varð víða siður að gefa börn- um gjafir á messudegi Nikulásar 6. desember en smám saman færðist þetta yfir á jólin. Þó var misjafnt eftir löndum hvenær á jólunum gjafirnar voru gefnar, ýmist á aðfangadagskvöld, jóla- dag, annan í jólum eða þá um ára- mót og á þrettándanum. Er þetta reyndar enn mismunandi eftir löndum. Síðan hefur mikið vatn runnið til sjávar og Nikulás kallinn tekið ýmsum breytingum. Mestu munar þar um áhrif bandarískra kaupa- héðna en siðir og sögur um Nikul- ás bárust til nýja heimsins á sínum tíma með hollenskum innflytjend- um. Kölluðu þeir hann Sinter Klaas uppá hollensku sem breyttist síðan í Santa Claus einsog hann heitir upp á amerísku í dag. Fóru menn að teikna af honum myndir þar sem hann var gjarnan hafður í síðri kápu, yfirleitt purp- uralitri; rauði liturinn var enn ekki orðinn sérstakur einkennislitur jólanna þegar hér var komið sögu. Mesta byltingin á útliti og kannski innræti Nikulásar varð hins vegar þegar gosdrykkjarisinn Coca-Cola ákvað að nota hann í auglýsinga- herferð fyrirtækisins árið 1931. Kókmenn vildu auðvitað hafa sveinka eftir sínu höfði og létu endurhanna útlit hans í því augna- miði. Hugsanlega var það gert til að færa hann nær almenningi og frá tengingunni við kirkjuna um leið og hann var gerður nútíma- legri. Og sá sem fullkomnaði verk- ið var teiknarinn Haddon Sund- blom. Í stað höfuðfatsins sem Nikul- ás hafði haft lengi, embættishöf- uðfat biskups, var sett á hann rauð skotthúfa, kápan hans var stytt í rauðan jakka og hann klæddur í rauðar buxur og svört stígvél. Allt var svo bryddað með hvítum loðkanti og sveinki sjálf- ur skartaði feiknamiklu skjanna- hvítu skeggi. Og í þessari múnderingu hefur hann orðið almenningseign og sést um allan heim á jólunum, hvort heldur er uppi á ísa köldu landi eða á sólríkum baðströndum suð- urhafa. Markaðssetning kristninnar Jólin eru fram undan með tilheyrandi hátíðar- höldum, siðum og venjum. En hvaðan er þetta komið allt saman? Af hverju höldum við jól ein- mitt á þessum árstíma? Og hvaðan kemur jólatréð og jólasveinninn svo ekki sé minnst á jólapakk- ana? Sigurður Þór Salvarsson rýndi í sögu jóla-
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88

x

Fréttablaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.