Fréttablaðið - 18.03.2007, Qupperneq 16

Á
standið er alvar-
legt, það fer ekki
fram hjá neinum að
átröskun er gríðar-
lega stórt vanda-
mál hér á landi, og
ekki er hægt að þegja lengur yfir
því hversu illa er staðið að málum
átröskunarsjúklinga innan heil-
brigðiskerfisins,“ segir Alma
Geirdal, framkvæmdastjóri og
ráðgjafi Forma, samtaka átrösk-
unarsjúklinga.
Hefur þú séð einhverja sérstaka
þróun á síðastliðnum árum?
„Aukningin held ég að sé mest
meðal nýbakaðra mæðra. Það eru
gerðar miklar kröfur um að konur
geti næstum farið í gömlu galla-
buxurnar á fæðingardeildinni.
Það eru bæði ósanngjarnar og
hættulegar kröfur.
Ég veiktist sjálf af þessum sjúk-
dóm eftir að hafa gengið með mitt
annað barn árið 2003. Á þeim tíma
voru nýbakaðar mæður í minni-
hluta þeirra sem leituðu sér hjálp-
ar við sjúkdómnum. Þetta hefur
breyst mjög mikið. Nú er svo
komið að það er þörf á því að fara
af stað með sér hópa fyrir nýbak-
aðar mæður sem þjást af átrösk-
un.
Það fer ekki framhjá neinum
að markaðsöflin beina spjótum
sínum mjög að konum sem hafa
nýlega alið barn. Þær eiga að fara
strax í ræktina og fara á „snið-
uga“ megrunarkúra og svo fram-
vegis.
Sjálf fæ ég sting í hjartað þegar
ég sé auglýsingar sem beina
spjótum sínum að konum sem eru
nýbúnar að eignast barn. Ef ein-
hver á að fá að standa utan við
áreiti fjölmiðla og markaðsafla þá
eru það þær. Kalóríutalningar og
hlaupabretti eiga að standa utan
við tengsl móður og barns.“
Hvað með karlmenn hafa þeir
sloppið við þennan sjúkdóm?
„Nei, alls ekki. Sjúkdómurinn
brýst yfirleitt ekki fram á annan
hátt hjá þeim en konum. Þeir eru í
uppköstum og föstum auk annarra
skaðlegra fylgifiska átröskunar.
Það sem er ólíkt við sjúkdóminn
hjá körlum og konum er hversu
miklu erfiðara karlmenn eiga með
að viðurkenna hann. Nú eru karl-
menn um 10 prósent sjúklinga.
Þeir eru ekki mikið tilbúnir að
vera með í hópastarfi en fer fjölg-
andi. Auk þess hef ég orðið vör
við að símtöl frá áhyggjufullum
aðstandendum ungra pilta eru
orðin algengari.“
Hvað hefur breyst á þeim tíma
sem samtökin hafa verið starf-
andi og hvaða breytingar finnst
þér brýnast að gera í náinni fram-
tíð?
„Breytingarnar sem við höfum
hvatt til í heilbrigðiskerfinu hafa
ekki verið eins miklar og við hefð-
um óskað. Það er mikið af hæfu
starfsfólki en það er of fáliðað
og sjúklingarnir of margir. Mér
finnst í raun ekki hægt að tala
um eiginlega sérhæfingu á meðan
staðan er þannig. Á því ber heil-
brigðiskerfið ábyrgð.
Mér þykir brýnt að hætt verði
að nálgast þennan erfiða geðsjúk-
dóm út frá sífelldri umræðu um
mat og þyngd, það er ekki aðalat-
riðið í þessum veikindum.
Þetta eru erfiðir sjúklingar
sem eru alveg meðvitaðir um allt
sem kemur að þyngd og mat. Það
sem þeir þarfnast er aftur á móti
stíft prógramm, ást og umhyggja.
Þessum þörfum er ekki fullnægt
nægilega vel eins og staðan er.
Of mikið er að gera á deildum og
þá er hætta á að sjúklingarnir fái
á tilfinninguna að þeir séu ekki
nægilega merkilegir. Þá er mjög
hætt við að þeir fari í baklás. Það
sem þá vantar er öryggi og ró en
slíkt er ekki að finna á geðdeild-
um í miklum mæli.“
Fundir fyrir fólk með átröskunar-
sjúkdóma hafa oft verið gagnrýnd-
ir vegna lélegs árangurs. Hvernig
er ykkar fundum hagað?
„Sú gagnrýni er réttmæt. Þess-
ir fundir geta verið mjög hættu-
legir. Ég og Edda Ýrr þekktum
það báðar að hafa setið á fundum
um átraskanir sem skiluðu okkur
ekki öðru en nýjum aðferðum til
að viðhalda sjúkdómnum. Á fund-
unum voru líka allir sjúklingarn-
ir í miklu volæði og engin jákvæð
uppbygging var í gangi fyrir þá.
Þessu vildum við breyta. Fund-
irnir hjá okkur hafa aðra nálg-
un. Á þeim er bannað að tala um
uppköst, þyngd og lyfjainntöku.
Í stað þess reynum við að byggja
fólk upp með jákvæðum hætti
með það að markmiði að það geti
snúið aftur til leiks í samfélag-
inu. Þessi veikindi ræna fólk öllu
sjálfstrausti og lífsvilja, því er
mjög mikilvægt að fundir sem
eiga að vera meðferðarúrræði
leiði ekki til enn frekari veikinda
eins og oft hefur gerst þegar ekki
er haldið vel utan um það sem fer
fram innan þeirra.“
Á hvaða aldri eru sjúklingar
sem þjást af átröskun?
„Líklega eru flestir sjúkling-
arnir konur á aldrinum 16 til 26
ára. Það er samt alltaf að koma
betur í ljós að sjúkdómurinn
leggst á fólk algerlega óháð kyni
eða aldri.
Yngsta stúlkan sem hefur verið
lögð á spítala hér á landi er átta
ára. Þess er vert að geta að hér
á landi eru sjúklingar ekki lagð-
ir inn vegna átraskana nema þeir
séu mjög alvarlega veikir og í
lífshættu. Við í Forma höfum
svo haft hjá okkur sjúklinga á
sjötugsaldri þannig það er alveg
ljóst að þetta er ekki einhver
unglingasjúkdómur eins og sumir
töldu átröskun vera fyrir nokkr-
um árum.“
Hvað vekur upp sjúkdóminn?
„Þótt talað sé um sjúkdómur-
inn geti verið arfgengur tel ég
að áhrifavaldarnir séu fyrst og
fremst samfélagið. Konur hafa
lengi ekki fengið að vera í friði
með útlit sitt heldur eiga þær að
vera steyptar í sama mót. Sama
krafa er nú gerð í auknum mæli
til karlmanna og meira að segja er
svo komið að börn geta ekki verið
óhult fyrir þessum áhrifavöldum.
Við getum aldrei skellt skuldinni
á tónlistarmyndbönd eða leikara
en við getum verið vakandi fyrir
því hvað fyrir börnum okkar er
haft og verið gagnrýnin á þau
skilaboð sem okkur eru send.
Gegndarlaus umræða um
„heilsufæði“ og „heilsusamlegt
líferni“ finnst mér varasöm. Nú
getur engin verið maður með
mönnum nema fara í „detox“ eða
afeitrun sem felur í sér föstur
og vert að geta þess að það getur
verið mjög hættulegt. Það geta
allir fastað en það geta ekki nánd-
ar nærri því allir hætt að fasta.“
Ölmu er mikið niðri fyrir þegar
umræðan snýst að börnum. Hún
minnir á að svokölluð kjörþyngd
geti verið varasöm og segir að allt
of oft þurfi hún að halda fyrir-
lestra yfir stúlkum á aldrinum 11
til 13 ára sem hafa miklar áhyggj-
ur af þyngd sinni.
„Ég ætla mér líka að leyfa mér
að gagnrýna uppátæki líkams-
ræktarstöðva sem hafa komið
upp líkamsræktarstöð fyrir börn.
Fólk verður bara að eiga það við
mig en mér finnst ekki við hæfi
að litlum börnum sé att út í lík-
amsrækt og að þessar stöðvar
eigi að sýna þá ábyrgð að vera
ekki að hleypa of ungu fólki inn.“
Það hafa mjög fáar íslensk-
ar rannsóknir verið gerðar um
þennan sjúkdóm. Aftur á móti hef
ég séð að það er talið að á meðal
kvenna á aldrinum 13 til 27 ára
séu helmingi fleiri dauðsföll sem
rekja má til átröskunar heldur en
til krabbameins. Þá eru sjálfsvíg
meðal þessa hóps ótalin en þau
eru algeng.“
Hvaða breytingar viltu sjá?
„Ég get ekki sagt að heilbrigðis-
kerfið hafi staðið sig í málefnum
þeirra sem þjást af átröskunum.
Spítalarnir eru ekki tilbúnir til
að sinna sjúklingum með átrask-
anir eins og þarf þótt starfsfólkið
reyni eftir fremsta megni að gera
sitt besta.
Það tók fjögur ár að opna göngu-
deild til að koma til móts við þá
sem þurftu á úrræðum að halda
vegna lystarstols og lotugræðgi.
Mig langar ekki að ímynda mér,
hvað þá vita, hvað kostnaður-
inn við nefndarstörf þessi ár var
mikill. Ef við miðum við þann
tíma sem tók að opna deildina er
ég ekki bjartsýn að sérhæft með-
ferðarheimili fyrir átröskunar-
sjúklinga verði opnað í bráð en
það er full þörf á því.
Átröskun er dauðans alvara.“
Nú er svo komið að það er þörf á því að fara af stað með
sér hópa fyrir nýbakaðar mæður sem þjást af átröskun.
Það er ekki hægt að þegja lengur
Alma Geirdal og
Edda Ýrr Einarsdóttir
samstarfskona henn-
ar stofnuðu Forma
samtökin eftir að hafa
glímt við átröskun.
Þær vildu bæta stöðu
þessara sjúklinga,
gera meðferðarúrræði
fyrir þá markvissari og
upplýsa almenning um
hve alvarlegur sjúk-
dómur átröskun er.
Karen D. Kjartansdóttir
ræddi við Ölmu um
þróun sjúkdómsins og
meðferðarúrræði við
honum.