Tíminn - 28.03.1980, Blaðsíða 7

Föstudagur 28. mars 1980
ðMmi
7
Samvinnuþættir
Er Kaupfélag Rangæinga
á Hvolsvelli
auðhringur?
Félagsmenn og stjórn KR fagna 60 ára áfanga.
Þegar rætt er um eðli og upp-
byggingu samvinnuhreyfingar-
innar er margs að gæta. I fyrsta
lagi þess, að um er aö ræða
fjöldasamtök, sem lúta almenn-
um reglum lýðræðisforms, með
kostum þess og göllum. Þjóöfél-
ag okkar og félagsstarf er mót-
að af þeirri grundvallarhugsun,
að jafnræði eigi að vera með
einstaklingum, án tillits til efna-
hags þeirra, ættar eða erfða.
Ekki segir þetta þó, að hægt sé
að tryggja, aö óskir eða vilji
hvers einstaklings nái ætið fram
að ganga.
Einstaklingar með svipuð við-
horf eiga samleið og standa
gjarna saman. Þeir velja sér
fulltrúa til að túlka sameiginleg
siónarmið og reyna með sam-
.stilltu átaki að ná settu marki.
Þetta er þekkt frá öllu þjóð-
málastarfi. Þannig verða
stjórnmálaflokkar til. Þannig
skapast meirihluti sveitar-
stjórna. Búnaðarfélög, ung-
mennafélög, hjálpar- og liknar-
félög, verkalýðsfélög og fjölda-
mörg önnur hagsmunafélög lúta
sömu eða svipuðu lögmáli og
sannarlega erukaupfélögin með
i þessum hóp. Það er sameigin-
legt framannefndum félögum
og samtökum, að þau setja sér
ákveðnar reglur til að starfa
eftir. Þau velja eigin stjórn og
henni er falið afmarkað umboð
þeirra, sem að baki standa.
Þetta er i fullu samræmi við
leikreglur og eðli lýðræöisskipu-
lags þess sem viö þekkjum og
búum við. Njóti stjórn eöa hinir
völdu fulltrúar ekki lengur
stuðnings og trausts þeirra er
fylkingar skipa, kemur skjótt aö
bvi að umboð þeirra til aö ráöa
málum til lykta, stjórna fram-
kvæmdum eða vera f forsvari er
fellt niður.
Hvað er f á-
menniss tj órn?
Rikisstjórri Islands má að
sjálfsögðu kalla fámennis-
stjórn, enda þótt ráðherrar séu
tiu. A sama hátt má segja að
stjórn ASl sé fámennisstjórn
með sina 15 stjómarmenn og
svo er um fleiri lýðræöissamtök.
En að baki rikisstjórnar stendur
fylking kjörinna manna, sem
1 Alþingi skipa og í verkalýðs-
hreyfingunni eru þaö stéttar-
félögin, sem umboðið veita. I
báðum þessum tilfellum er þvi
um þaö að ræöa, að einstakling-
ar hafa valið sér umboðsmenn
eða oddvita til að standa i hús-
verkum i samræmi við þá
stefnu, sem mörkuð hefur verið
og þanu vilja, sem að baki
stendur.
Hvemig er
þetta hjá
samvinnu
hreyfingxmni?
Sambandsstjórn skipa 9
kjörnir menn. Við getum deilt
Erling Gunnlaugsson:
Akstur
Nú stendur yfir umferðarvika
á vegum Slysavarnafélags ts-
lands. 1 þvi tilefni langar mig til
þess að minnast á nokkur atriði,
sem ökumönnum á þjóðvegum
landsins er nauðsynlegt að hafa
um hvort kalla eigi þetta fá-
menna eða fjölmenna stjórn.
Hinsvegar liggur það ljóst fvrir,
að fá félagasamtök hafa fjöl-
mennari sveit i' stjórnarforystu.
Þar til viðbótar koma siöan 8
framkvæmdastjórar auk for-
stjóra, sem ráönir eru til
óákveðins tima og segja má aö
þessi 18 manna sveit beri
ábyrgð á daglegum rekstri
Sambandsins og séu nokkurs-
konar ráðsmenn á samvinnu-
heimilinu. Hinsvegar hafa þess-
ir menn aðeins takmarkaö hús-
bóndavald. Það er i höndum
grunneininga félagsskaparins,
kaupfélaganna og félagsmanna
þeirra.
Hödd úr
Rangárþingi
Framanrituð atriöi koma i
hugann við lestur greinar
Magnúsar Finnbogasonar,
bónda að Lágafelli 1 Rangár-
vallasýslu, sem birtist i Timan-
um laugardaginn 22. marz.
Markús undirstrikar, að sér
sé ljóst að samvinnuhreyfingin
sé ekki „auöhringur”. Hann
segir hinsvegar aö hinn almenni
skilningur, sem fólk leggi i orðið
„auðhringur” i venjulegri um-
ræðu i sambandi við samvinnu-
hreyfinguna sé þessi:
„Það eru samtök i fárra hönd-
um, sem ráða yfir miklu fjár-
magni, aðstöðu og atvinnutæki-
i huga og tileinka sér.
t fyrsta lagi: Reynum ávallt
að aka eftir settum umferðar-
reglum I einu og öllu, virðum
umferðarmerkin og gatna-
merkingar, þvi þetta er ekki
færum, án tillits til endanlegra
markmiða”.
Þetta er nýstárleg túlkun.
Dregiöeriefa aðhér sé lýst hin-
um almenna skilningi á þvi
hvað auöhringur sé. Samvinnu-
hreyfingin hefur hinsvegar enga
ástæðu til að óttast taliö um
auðhring hvorki þegar höfö eru i
huga hin fræðilega útlistun
orðsins eöa framangreind skil-
greining þess. Þaðer öllum ljóst
sem þekkja starfsemi kaup-
félaganna og endanleg mark-
miö.
Til að átta okkur á þessu og
einfalda málið skulum við lita
til heimabyggðar Magnúsar
Finnbogasonar. Þar starfar
myndarlegt kaupfélag, sem á að
baki sér rúmlega 60 ára sögu.
Þá sögu þekkir Magnús vel þvi
hann hefir tekið virkan þátt i
starfi félagsins og situr i stjórn
þess.
Þegar félagið flutti aöalstöðv-
ar sinar að Hvolsvelli árið 1930
var þar engin byggð. Félagið
var þar nokkurskonar land-
nemi.
Hvernig hefur
þessu land
námi reitt af ?
Svariö liggur ljóst fyrir. A
Hvolsvelli er nú rösklega 500
manna byggð. Kjarna þessarar
byggðar má telja Kaupfélag
sett okkur til höfuðs, heldur til
þess að vernda okkur og stuðla
að liprari umferð.
í öðru lagi: Hugsið vel um
ökutækin og leggið aldrei af staö
á ökutæki, sem ekki uppfyllir
Rangæinga. Félagið hefirstaöið
i stórræðum á seinustu áratug-
um. Sú barátta hefir oft kallað á
samstöðu og dug liösmanna
þess ekki siður en brautryðj-
endastarfið.
Uppskeran er hin athyglis-
verðasta.
Auk myndarlegs verslunar-
reksturs ber félagið ábyrgð á
fjölþættri annarri starfsemi.
Nægir i þvi sambandi að minna
á bifreiðaverkstæöi, vélaverk-
stæði, saumastofu, prjónastofu
og trésmiðju, sem annast al-
menna þjónustu og einnig fram-
leiðslu húsbúnaðar. Þá hefir
framtak og afskipti félagsins af
byggingu ibúðarhúsa á Hvols-
velli vakiö verðskuldaöa at-
hygli.
Þegar til þess er litiö, aö talið
er aö 70 til 80 prósent af vinnu-
færu fólki á Hvolsvelli starfi
beint eða óbeint hjá Kaupfélagi
Rangæinga, er augljóst, að ekki
hefir form eða skipulag sam-
vinnustarfsins staöið i vegi fyrir
þvi, að mannlif hafi þróast þar
meöeðlilegum hætti. Magnús og
felagar hans i kaupfélaginu á
Hvolsvelli hafa skilaö miklu og
myndarlegu dagsverki sem
heimabyggð þeirra nýtur og enn
eru samvinnuhendur að verki á
þessu félagssvæði.
Liðsinni veitt
Hafa samvinnumenn i Rang-
árþingi mætt skilningsleysi hjá
settar kröfur um gerð og
ástand. Þaö er góö regla að láta
sérfróða menn skoða og yfirfara
ökutækin t.d. á 10.000 km fresti.
Þess á milli fylgist svo öku-
maðurinn sjálfur meö þvi að
ekkert fari úrskeiðis. Þá kunna
einhverjir að segja: „Ég kann
ekkert á svoleiðis”. Þetta er
ekki rétt. Það geta allir vfir-
farið ljósin á bilunum sinum og
gengið úr skugga um aö það
kvikni á þeim öllum. Um leiö sjá
þeir lika hvort glerin séu heil og
hrein. Sama gildir um rúðurnar
Sambandinu og hefir svokölluö
„fámennisstjórn” i heildarsam-
tökum samvinnufélaganna ver-
ið hinn örðugi þröskuldur eöa
þeim fjötur um fót?
Sannarlega ekki. Fullyrða
má, að ef félagið á Hvolsvelli
hefði ekki notið margvislegs
stuðnings frá hinum sameigin-
legu höfuöstöðvum samvinnu-
manna, þá hefði hægar miðaö
og erfiðar gengiö að ná þeim
árangri sem i höfn er kominn.
Auövitaö hefir Kaupfélag
Rangæinga þurft aö hafa að-
gang aö verulegu fjármagni til
að koma sinum málum fram.
Þetta 500 manna kaupfélag hef-
irvalið sér stjórn 7 manna. Hún
er i fararbroddi og hefir ráðið
sér til fulltingis röskan mann
sem kaupfélagsstjóra. Engum
sem til þekkir mun samt koma
til hugar að halda þvi fram, að
félagið sé i fárra manna hönd-
um. Heimamenn vita einnig aö
félagið hefir skapaö mörg at-
vinnutækifæri fyrst og fremst
fólksins og byggðarinnar vegna.
Þrátt fyrir þetta er ekki hægt
að segja aö Kaupfélag Rang-
æinga sé „auöhringur” eöa brot
af „auöhring”. Slikt væri fjar-
stæða. Þaö sem skiptir megin-
máli er, aö starfsemi þess er
ekki tilkomin eða haldið uppi án
markmiðs og sama máli gegnir
um rekstur annarra samvinnu-
félaga. Kaupfélag Rangæinga
var stofnað til aö bæta lifsað-
stöðu fólksins i byggðarlaginu.
Það hefir ekki alltaf siglt hag-
stæðan beitivind, en það hefir
náð umtalsverðum árangri og
er enn trútt þeirri stefnu og þvi
hlutverki sem þvi var I upphafi
ætlað. Um þaö bera verksum-
merki á Hvolsvelli og fólkið þar
vitni.
Tilviljun
Það er nánast tilviljun, að
Kaupfélag Rangæinga hefir
verið tekið hér sem dæmi til að
sýna að alrangt sé að telja ein-
stakar einingar samvinnu-
starfsins eða heildarsamtök
samvinnumanna „auðhring”.
Það heföi eins mátt nefna ýmis
önnur kaupfélög, en KR er nær-
tækt dæmi sem vakið hefir at-
hygli vegna ýmiskonar ný-
breytni og farsællar forystu.
Grein sú sem varö tilefni
þessara hugleiðinga fjallar um
fleira en það, hvort samvinnu-
menn eigi aö gefast upp við aö
sýna fram á, aö starfsemi
þeirra á ekkert skylt við „auö-
hring” þótt einhverjir vilji
dæma hana og stimpla þvi
marki. Það gera samvinnu-
menn að sjálfsögðu ekki. Þeir
leggja ekki árar i bát heldur
halda áfram með rökum og lif-
andi dæmum, svipuðu þvi sem
til hefir veriö vitnaö frá félagi
Magnúsar Finnbogasonar, að
sýna fram á, að eðli og endanleg
markmið skipta höfuömáli.
Að þessu sinni verður hér
numið staðar og ekki rædd
nokkur önnur atriði og sjónar-
mið sem fram koma iumræddri
grein. Þess má hinsvegar vænta
að frekar verði aö þeim vikið á
næstunni.
Samvinnumaður.
i bilnum, það er ekki nóg að þær
séu heilar, þær þurfa lika allar
að vera hreinar þvi að i gegn um
þær skynjum við aðsteðjandi
hættur, sem við betum forðast
ef þær sjást i tima. Þetta er
stórkostleg slysavörn.
Allir ökumenn geta lika at-
hugað ástand hemlanna. Það
gera þeir með þvi aö stiga þétt-
ingsfast á hemlafetil og finna
hversu langt niður hann gengur
þar til myndast fast viðnám.
Sumir eru hræddir við að stiga
Framhald á bls 19
á þióðvegum