Tíminn - 30.03.1980, Page 14

14
Sunnudagur 30. mars 1980
Sunnudagur 30. mars 1980
23
V • -V.--- .. ;
piWs
wwSwe
XvXvMwXv
eru eldri en elstu spil, sem varö-
veitst hafa, þ.e. spil Karls VI, en
mótmælin eru einnig frá siöari
hluta fjórtándu aldar. Prelátinn
fer á kostum um þaö efni, sem
kaþólska kirkjan kallaöi siöar
meir „Myndabókkölska”. Hann
gefur góöa lýsingu á tarokk-
spilum og þess vegna vitum viö
talsvert meira um þau en ella
heföi oröiö.
utoerapi)
19.6.?2
einstakt
„ítalska og
spænska gerðin
frumleg”
Menn greinir mjög á um,
hvernig spil hafa þróast. Þau
viröast ekki vera til i Kina,
þegar Marco Polo fer i sina
frægu ferö 1290, þvi aö hann
lýsti nákvæmlega öllu, sem
hann sá nýtt og framandi, en
þau eru aö þróast á þessum
öldum, ef til vill 13., og a.m.k.
14. og 15. öld. Og þaö má geta
þess, aö þaö koma snemma
fram þrjár geröir af sortar-
merkjum: Frönsk, þýsk,
spænsk og Itölsk. Þau, sem viö
þekkjum, hjarta, spaöi, tigull,
lauf, eru frönsk og sigra aö
lokum, er þau ná yfir til Eng-
lands.
Þýsku sortarmerkin eru
hjarta, akarn, hauksbjalla og
laufblaö.
Italska og spænska geröin er
ef til vill frumlegust, þvl aö hún
er talin tákna fjórar stéttir þjóö-
félagsins: Kaleikurinn presta-
stéttina, sveröiö hermennina,
peningurinn kaupmenn og lurk-
urinn bændur eöa verkamenn. I
tarokspilunum eru táknin
óendanleg og hafa margar
bækur veriö skrifaöar um þau.
Þaö má einnig geta þess I
sambandi viö ítölsku og
spænsku spilin, aö þar er spila-
fjöldi venjulega 48, tiunum er
sleppt. Og I staöinn fyrir drottn-
ingu eru riddarar. Mannspilin
eru þá sem sagt kóngur, riddari
og gosi.
Þýsku spilin voru venjulega
36 eöa 32 og mannspilin þar
kóngur„ober og unter” eöa yfir-
maöur og undirmaöur. Þaö eru
bara frönsku spilin, sem hafa
drottninguna. — Þýsku,
spænsku og itölsku sortar-
merkin eru framleidd ennþá og
spilin vinsæl á vissum land-
svæöum, en þau eru þó á
stööugu undanhaldi. Frönsku
sortarmerkin hafa sjálfsagt
sigraö, af þvl aö þau eru ein-
földust aö gerö.
Þessi frönsku merki breytast
litiö eöa ekkert frá upphafi og ég
á pakka, sem ég tel vera frá þvl
um 1590, og á þeim spilum eru
merkin alveg oröin föst I sessi.
Þetta eru stórkostlega falleg
spil. Þar eru kóngur og drottn-
ing I fullum skrúöa og gosinn
meö sin vopn. Þessum spilum
varö þvl stööugt aö snúa I hendi
sér til þess aö halda rétt á þeim.
Og þaö er reyndar merkilegt, —
eins og mikiö var nú spilaö á
þessum tima, — aö þaö er ekki
fyrr en um miöja 19. öld, sem
tviskiptu spilin koma fram.
Fram aö þeim tima átti maöur
þaö á hættu aö fá kóng eöa
drottningu á haus.
Spil voru alltaf auö á bakinu.
Bakskreyting sú, sem viö þekkj-
um, var óþekkt fyrirbæri og
kemur ekki fram fyrr en á
seinni hluta 19. aldar.
Þú sagöir áöan, aö spilin væru
oröin óheyrilega dýr. Ertu
hættur aö kaupa?
Verö á spilum fer versnandi
og þaö er aö veröa alveg ómögu-
legt aö eiga viö þetta, sérstak-
lega eftir aö stórfyrirtækiö
Gibbons i London fór aö hafa
uppboö á spilum ásamt meö
mörgu ööru. En þeir senda mér
tvo lista árlega um þessi uppboö
sin og mér til mikillar gleöi, þá
hef ég komist aö þvi, aö ég á nú
meginpartinn af þessu.

Spilin á þessari mynd hafa vakiö mikla athygli meöal safnara úti um heim og þeirra hefur veriö get-
iö I bresku safnriti. Séra Ragnar Fjalar segir um þau: Þegar heimsmeistarakeppnin I skák var hald-
in hér, dattmér Ihug aö gera skákspil, sem ág átti, verömætari meö þvl aö fá á þau eiginhandarárit-
un skákkappanna. Ég heföi nú aldrei lagt f þetta, nema af þvi aö hér voru sérstæö taflmannaspil á
ferö, teiknuö af Tryggva Magnússyni. A baki spiianna er taflborö og mannspilin meö skákmyndum.
Þaö reyndist auösótt mál aö fá Spasský til liös — litla dóttir mln sá um þaö. Hún heimsóti hann og
færöi honum blóm. Hins vegar var Fisher ekki eins I návfgi. Hann skrifaöi þó undir f sigurvimu eftir
einhverja unna skák viö Spasský, fyrir orö Sæmundar vinar sfns. Halldór Pétursson teiknaöi siöan
andlitsmyndir keppenda á spilin. En ég lét ekki þar viö sitja og fékk flesta aöalmenn á mótinu til
þess aö árita skákspilin. Amerikanar fengu hjartaö, Rússarnir spaöann, Island lauf og aörir, svo
sem eins og Max Euwe fengu tfgul. Þetta hefur þótt frumleg hugmynd meöal kollega minna erlendis
enda heimsmeistaraeinvfgiö frægur atburöur.
rnmmmmk

„Séra Ragnar Fjalar Lárusson viö spilasafn sitt. 1 efstu hillunni má sjá gamlar spilaöskjur, sem varöveist hafa. Timamynd: GE
//Þessi spil hér eru handgerð og kallast á ensku
//transformation cards"/ — við gætum ef til vill nefnt
þau myndbreytingaspil. Myndbreytingaspilin voru
algeng á 19. öld og voru yfirleitt handgerð, en til eru
nokkuð margar gerðir, sem eru prentaðar. Sérstaða
þessara spila felist í því, að heiti þeirra og myndin á
bak við renna saman í eitt. Tíglar geta t.d. orðið að
höttum og veskjum eða hjörtu að púffermum. Mögu-
leikarnir eru margir og þessi spil eru mjög eftirsótt af
söfnurum."
Þaö er séra Ragnar Fjalar
Lárusson, sóknarprestur i Hall-
jgrimskirkjusókn, sem er þarna
ibyrjaöur aö leiöa okkur um
spilasafn sitt, en safn séra
Ragnars er viöamesta og verö-
■ mætasta safn sinnar tegundar
Ihér á landi. Þaö telur átta
sitt og fyrst spuröum viö hann,
hvenær þessi söfnunaráhugi fór
aö taka kipp.
heimur út af fyrir sig aö sjá alla
þessa kónga og drottningar,
fagurlega klædd. Ég haföi alltaf
veriö talsvert veikur fyrir
skartinu sem kóngafólki fylgdi
og safnaöi myndum af þvl.
Þegar Kristján X kom svo i
heimsókn hingaö til lands 1936,
var ég ásamt jafnöldrum
minum, nlu ára pöttum I
fremstu linu, til þess aö taka á
móti honum. Viö veifuöum'
Islenska fánanum og kóngur tók
meira aö segja I höndina á
okkur. Þessi minning færöist
svo yfir á spilin, og ég geymdi
t.d. alltaf slöustu spilin, sem
amma gaf mér, — dönsk spil.
Þaö var svo ekki, fyrr en ég
var oröinn fulloröinn maöur á
Siglufiröi, aö ég sá i búö spil,
„Hafði alltaf verið
veikur fyrir skarti”
„Ég var alinn upp i sveit,
sagöi séra Ragnar Fjalar, og I
mlnu ungdæmi voru jólagjaf-
irnar ekki eins stórkostlegar og
þær eru gjarnan nú. En maöur
fékk þó alltaf kerti og spil I jóla-
gjöf og snemma heillaöist ég af
spilunum. Þarna komu þau
skrautleg og ný úr pökkunum,
tilbúin i slaginn og mér fannst
þau töluverö eign. Ég spilaöi
helst aldrei á þau, en fletti þeim
oft og mikiö. Þaö var heill
segir séra Ragnar Fjalar Lárusson
hundruö pakka og er raöaö
niöur eftir þjóölöndum og aldri.
Eru spilin heil náma af fróöleik
og má lesa út úr þeim stjórn-
málalif og siöaskoöanir á þeim
tima, sem þau voru gerö. Þaö er
alveg sérstakt aö heyra séra
Ragnar tala um þetta áhugamál
Texti: FI. Myndir: GE
Spáspil, herm þú mér
CRéé PAR
S iU ÍIHUi DAU
povn vi imKcri
PARIS
IMPRIMt PAR DRAEGER
Þessi nýlegu spil bera greinjlega merki höfundarins, Salvadors Dali,
hlær) þá skrifaöi ég nokkrum
riturum, sem ég valdi af handa-
hófi úr hinum ýmsu heims-
hlutum og baö þá aö senda mér
einn spilapakka gegn þvi aö ég
sendi þeim islensk frlmerki. í
gegnum þessi sambönd eign-
aöist ég nokkra pakka, þ.á.m.
einn grlskan, sem var mér mjög
kærkominn. Skömmu seinna
komumst viö aö þvi, aö til var
klúbbur I Bandarlkjunum
„Chicago Playing Cards Coll-
ectors” og þá fóru hjólin fyrst
aö snúast. Viö gátum sent spil út
og fengiö önnur I staöinn. Einnig
var hægt aö kaupa spil eöa ná
sér I spil á uppboöum, en veröiö
var ósköp hóflegt i þessa góöu,
gömlu daga. Þaö er oröiö önnur
saga nú....
Er hægt aö gera upp á milli
landa, þegar spil eru annars
vegar?
Nei, ég geri þaö ekki. En þaö
má segja, aö gömlu Evrópu-
löndin eiga langmestan auö I
þessum efnum. Frakkland ber
fyrst aö telja, svo Þýskaland og
sem minntu mig á gömlu spilin
mln. Keypti ég þau þess vegna.
Atti ég þar meö tvo spilapakka,
svipaörar geröar. Ég komst svo
aö þvi hjá kunningja minum á
Siglufiröi, Guöbrandi Magnús-
syni kennara, sem var safnari
llka, aö hann haföi geymt fjóra
pakka af Islenskum spilum eftir
islenska listamenn. Okkur varö
tiörætt um spilin og fórum aö
ræöa um þaö, aö þetta væru nú
fallegir hlutir. Ég vissi, aö
pabbi haföi geymt nokkur
gömul spil ofan I kassa og baö
ég hann aö senda mér þau.
Þannig komst ég á skriö og varö
ekki aftursnúiö.
fleiri lönd. Nú vita menn ekkert,
hvaöan spil koma upphaf-
lega eöa hvenær, en elstu spil,
sem til eru, eru hluti af svo-
köiluöum tarokk-spilum, sem
voru 78 talsins. Tarokk-spil eru
þessi venjulegu spil okkar aö
viöbættum trompspilum. Þaö
eru, held ég, 17 spil til, sem
máluö voru fyrir Karl VI
Frakkakonung og hefur reikn-
ingurinn fyrir þau varöveitst.
Hann er frá árinu 1392 og er ekki
um neina smáupphæö aö ræöa,
enda er allt handgert. Þaö er
ekki fyrr en eftir miöja fimmt-
ándu öld, sem prentlistin ryöur
sér til rúms og spilin þá um leiö.
Kaþólska kirkjan tók fljótt
haröa afstööu gegn spilum og
spilamennsku, taldi þarna um
óguölega iöju aö ræöa, sérstak-
lega þar sem menn tóku aö
leggja peninga undir spilin. Og
elsta heimildin, sem fundist
hefur um tarokk-spilin, 'eru
einmitt mótmæli, skrifuö af
einum af prelátum kaþólsku
kirkjunnar. Þessi mótmælaskrif
EUROPA
„Tarokk-spilin
elst i heimi,,,
Um þetta leyti var ég ritari I
Rótarýklúbb Siglufjaröar og
haföi þá undir höndum nafna-
lista yfir formenn og ritara
Rótarýklúbba um allan heim.
Hvort sem ég var nú aö misnota
aöstööu mína eöa ekki (hann
„Hann var þá að
skrifa bók um
Salvador Dali”
Þannig aö þetta safn þitt er
oröiö mjög verö*nætt?
Þessi „byltingarspil” meö heimspekinginn Rousseau I broddi fylk-
ingar eru tákn um visku, dyggö og hreysti. Þau eru ormétin sums
staöar, ef grant er skoöaö. Kóngarnir komust aftur á spilin stuttu
seinna meö Napóleóni mikia.
Þaö er fagurt handbragö á þessum mannspiium. Seinna uröu spilin
tviskipt eins og viö þekkjum þau.
Loövlk XIV varö nú aö iæra lika, þó aö hann skemmti sér mikiö... Taliö er aö landafræöi
spii séu upprunnin viöfrönsku hiröina, en þessi eru þýsk eins og sjá má.
Framhald á bls. 25

SiímíSSSÍíi
NURNBERS 1678
J.MlNOT PARlS 1792

'T
O ■ *■ ** i
í P 1 2 ls> rt:~
ífc? | ? cFi : I