Tíminn - 18.05.1980, Blaðsíða 15

14
mm
Sunnudagur 18. mai 1980
Sunnudagur 18. mai 1980
23
99
Starf safnaðarsystur
gefur svo mikið, að það er
hálfgerð sjáífs-
elska að
taka það
að sér ”
Jóhanna G. Möller „Samverustundirnar á iaugardagseftirmiódögum,
sem iram fara i kirkjunni, eru alltaf vel sóttar. Svo er einnig um fót-
snyrtinguna”.
Timámynd:GE
Jóhanna og Siguröur úti i Þýskalandi áriö 1959.
Þetta er sjúkrahúsiö I Mtínchen, þar sem Jóhanna lá I niu vikur.
Ekki varö hún þó þess aönjótandi aö sjá bygginguna nokkurn tima,
enda fór hún aö og frá sjúkrahúsinu I sjúkrabil.
V spitalanum.
segir Jóhanna Möller, fyrrum safhaðarsystir í Nessókn, en í þessu viðtali kemur hún viða við, segir m.a. frá sjúkrahúsvist úti í
Þýskalandi fyrir 20 árum
„Þegar ég byrjaöi sem safn-
aöarsystir i Nessókn og tók aö
mér aö heimsækja gamalt fólk
vestur I bæ I þvi ’skyni aö hjálpa
þvi I daglega lífinu og stytta þvi
stundir, fékk ég eitt sinn að
heyra þau ummæli frá konu, sem
ég hitti á gangi, að hér i vestur-
bænum væru engir einmana. Ég
hugsaöi mér: Hvaö skammt er
hugsaö, þegar fólk kemst allra
sinna feröa og er i blóma lifsins! t
vesturbænum eru sérstaklega
margir á ellilifeyrisaldri, eöa á
áttunda hundraö manns skv. töl-
um frá 1978, og þetta hálfa ár sem
ég starfaði sem safnaöarsystir,
fékk ég aö kynnast þeirri miklu
eymd og einmanaleika, sem ótrú-
lega margir búa viö”.
Sú, sem þannig lýsir högum
gamals fólks I Vesturbænum er
Jóhanna G. Möller en hún var
safnaöarsystir viö Neskirkju frá
sept. 1978 til mars 1979. Jóhanna
er Reykvikingur, dóttir hjónanna
Gunnars J. Möller fyrrv. for-
stjóra Sjúkrasamlags Reykja-
vikur og Agústu Sigrlðar Guöna-
dóttur. Jóhanna er ein af þeim
sem lætur sér fátt mannlegt óvið-
komandi.enda fékk hún sjálf sem
ung kona aö kynnast sársauka og
vonbrigöum á óvæntan hátt, þeg-
ar hún stórslasaöist I bilslysi úti i
Miinchen. Allt, sem Jóhanna gekk
þá I gegnum, hefur oröiö henni
dýrmætt veganesti og ef til vill
betra nesti i þeim störfum, sem
hún hefur valiö sér en sálfræöing-
ar og félagsfræöingar fá i
háskólum. Um tima eða i ein sjö
ár geröi hún heimili sitt aö stóru
barnaheimili— meöan maöurinn
hennar Siguröur Pálsson.kennari
var m.a. I guðfræöinámi, og þar
kenndi hún börnum allt niöur i
fjögurra ára aö lesa. Hún lauk
fyrir nokkru áttunda stigs prófi
frá Söngskólanum i Reykjavik og
tók skólann á þremur árum. Nú
syngur hún meö Ljóöakórnum viö
jaröarfarir og fæst auk þess viö
þýðingar. En hvers vegna
safnaöarsystir?
„Ég hafði hug á að
virkja fleiri konur,
sem gætu litið til
gamalla nágranna
sinna”
,,Ég vissi, aö þaö var mikill
hugur i prestunum, að fá
safnaöarsystur. Ég bauö mig
fram og var ráöin. Þessi starf-
semi var alveg ný hjá okkur I
Nessókn, svo aö ég sneri mér
strax til hinna safnaöarsystranna
i Reykjavik, Margrétar Hró-
bjartsdóttur I Laugarnessókn, og
Ingunnar Gísladóttur i
Hallgrimskirkjusókn. Einnig las
ognorskar bækur um heimilis-
þjónustu.en I Noregi er starf af
þessu tagi gamalgróið.
Ég fór I gegnum alla götu-
skrána i vesturbænum og skrifaði
hjá mér alla á ellilifeyrisaldri.
Siöan fór ég aö ganga i húsin. Það
var vandi aö velja, þvi aö þaö eru
takmörk fyrir þvi, hvaö ein
manneskja getur gert. Valdi ég
frekar aö fara til einstæöinga,
ekkla og ekkna eöa þeirra, sem
alla tiö höföu búiö einir, þar sem
ég taldi, aö hinum, sem enn
byggju saman, væri betur borgiö.
Mér var alls staðar vel tekiö og
þetta er mjög þakklátt starf. Mér
fannst ég safna vinum eins og
perlum á bandi. Ég haföi hug á aö
reyna aö virkja fleiri konur, sem
gætu litiö tii gamalla nágranna
sinna. Þörfin er svo mikil, aö þaö
er einni manneskju um megn.”
„í þessum heimsóknum minum
kynntist ég því, aö þaö er fjöldinn
allur af blindu fólki, sem býr ein-
samalt. Niu einstaklingar af þeim
þrjátiu, sem ég komst yfir aö
annast aö einhverju marki.voru
blindir eöa sjónskertir. Ég fór á
milli I bflnum minum enda var
ekki hægt aö anna þessu ööru visi,
bæöi vegna færöar, — Isinn leysti
varla af gangstéttunum, vegna
hinna ýmsu snúninga. Ég fór með
folkið til læknis, náöi i hjálpar-
tæki fyrir sjónskert fólk, lampa,
stækkunargler, og annað þvilikt.
Mjög margir þekkja ekki rétt sinn
né möguleikana á þvi aö fá hjálp.
Þá er aö benda þeim á t.d.
Blindrafélagið, sem á ýmsan hátt
geturhjálpaö. Þaö eru til sérstak-
ir lampar fyrir sjónskerta til að
lesa viö, og þeir, sem prjóna mik-
iö , geta einnig haft gagn af þess-
um lömpum. Sjónskert kona, sem
missir niöur lykkju, hefur enga
möguleika á aö ná þessari lykkju
upp, fyrr en aörir á heimilinu
koma úr vinnu eöa einhverjir
sjáandi rekast inn. Litill þar til
geröur lampi gæti hjálpaö þessari
konu, en ég hef rekið mig á þaö,
aö þeir, sem hýsa sjónskerta,
þekkja oft ekkert til hjálpartækja
fyrir sjónskerta.
„Það getur breytt
lífinu að vera ekki
í þögninni og
myrkrinu allan
daginn”
Þaö getur breytt lifinu að þurfa
ekki aö vera I þögninni og myrkr-
inu allan daginn. Ég man sér-
staklega eftir bráögáfaöri konu,
sem var aö einangrast, þar sem
hún gat ekki notiö neins efnis viö
sitt hæfi. Hún var reyndar svo
lánsöm aö búa meö manninum
sinum enn, en hann haföi ekki
heilsu til þess aö lesa fyrir hana,
þó heilsuhraustur væri aö ööru
leyti. Ég benti henni á, aö hún
gæti fengið spólur meö lesnu efni
á Borgarbókasafninu, en þessar
spólur eru sendar blindum og
kallast „Bókin heim”. Segulband
gat hún fengið lánaö hjá Blindra-
félaginu i byrjun. Þaö er óhætt að
segja, aö þessi uppgötvun breytti
lifi hennar.”
„Hún virti fyrir sér
byggingar, sem
hún hafði ekki
séð nema
í sjónvarpi í 15 ár”
„Það er mjög átakanlegt aö
vita af alblindu fólki, sem býr
eitt. Þetta fólk fær ef til vill heim-
ilishjúkrun tvisvar I viku, — eins
og aílir ellilifeysisþ. geta fengiö
en hefur . að öðru leyti ekki
samband við fólk. Ég sagöi þvi
fyrir fram á hvaöa timum vik-
unnar ég myndi koma aö heim-
sækja þaö og barnsleg tilhlökkun
gagntók þaö. Þannig fékk ég
margan góöan kaffisopann. Og
siöan kom þessi spurning: „Hef-
uröu tfma?” Þaö var svo innilega
þakklátt, — jafnvel þótt þaö byggi
inni á heimili meö öörum, aö ein-
hver kæmi aö heimsækja það sér-
staklega og heföi tima. Þegar ég
kom I fyrstu heimsóknimar var
eins og flóögáttir brystu. Ég varö
aö leyfa sumum að tala allt upp I
tvo og hálfan tima. Einangrunin
var orðin svo geysileg. Ot komst
þaö varla fyrir hálku.
Ein kona sem ég kynntist var
oröinsvo einangruö og mannfælin
i sinu herbergi, aö hún vildi ekki
tala viö neinn og haföi ekki komið
út fyrir hússins dyr aö heita mátti
i 15 ár. Hún var háöldruð og
heyrnarsljó og varö ég aö tala
alveg upp I eyraö á henni. Aöur
haföi hún lifaö góöu lifi. Ég tók
hana meö mér I bfltúr og fór með
hana I stórverslanir. Þaö var eins
og ég heföi gefiö henni gull. Þarna
var Alþingishúsiö... Hún virti
fyrir sér byggingar, sem hún
haföi ekki séö f fjölda ára nema i
sjónvarpi. Verslunarferöin var
einnig mjög ánægjuleg. Reyndar
gefur systrastarfiö svo mikiö, aö
þaö er hálfgerö sjálfselska aö
taka þaö aö sér. Og þetta er starf,
sem maöur tekur með sér heim,
þvi aö alltaf þarf aö hugsa út i
leiðir til þess aö hjálpa. Ég er á
þvi, aö margir lifi við þau skil-
yröi, að þeir ættu aö fá fálkaorð-
una fyrst þeir láta ekki bugast. í
þvi sambandi detta mér I hug
þrjár systur, sem búa saman. Ein
er steinblind, önnur sér litið og sú
þriöja er í barndómi. Þær eiga að
visu góöa fjölskyldu en eru einar.
Þegar sú yngsta, sem er alveg
blind, fann hvaö veröa vildi, lærði
hún aö prjóna munsturpeysur og
þaö styttir henni stundir. önnur
systirin prjónar útprjónaðar
peysur viö lampa og báðar annast
þær systur sina elstu, sem er i
barndómi. Sem dæmi um smávið-
vik, sem getur létt undir við
svona erfiöar aöstæöur, langar
mig aö nefna, aö á Þorláksmessu
kom þaö fyrir hjá systrunum að
sileki kom aö krana. Númerið,'
sem þær höföu hjá ættingja svar-
aöi ekki. Og þar sem enginn veg-
ur er nú oröiö fyrir sjóndapra aö
lesa I simaskrá — ekki einu sinni
viö sterkustu lampa, hringdu þær
i mig. Ég var svo lánsöm að
þekkja pipulagningarmann, sem
gat aðstoöað. Þaö er ekki svo
erfitt aö gera öörum greiöa, ef
maöur bara byrjar á þvi.”
„Lög ná ekki
yfir slíkar
misþyrmingar^
„Ég hef lent I þvi aö kynnast
svo mikilli eymdj að fulloröiö
barn misþyrmir moöur sinni, sem
getur ekki nokkra björg sér veitt.
Ég reyndi að fá inni fyrir konuna
en fékk hvergi. Plássleysi var á
Grund og öldrunardeild Land-
spitalans er aðeins fyrir þá, sem
þurfa aö dveljast á spitala um
stundarsakir — nokkurs konar
endurhæfingarstöö eöa hvfldar-
heimili. Þannig mátti ég horfa
upp á vonleysi öldungs, sem skalf
I návist sins eigin barns. Lög ná
ekki yfir slikar misþyrmingar,
nema konan myndi skrifa undir
þaö, aö barn hennar yröi svipt
sjálfsforráöi og það gerir enginn,
fyrr en i fulla hnefana.”
Nú er starf safnaöarsystur i
Nessókn laust og af lýsingum þin-
um aö dæma, þá er þetta ekki
verk fyrir eina manneskju?
„Ef vel ætti aö vera, þyrftum
viö að hafa manneskju i fullu
starfi og meö marga aöstoðar-
menn meö sér. Maður fær það á
tilfinninguna aö gera ekkert nógu
vel I þessu starfi og eftir að ég
hætti, held ég áfram aö heim-
sækja suma, því að maður eign-
ast vini.”
Þú segist aðeins hafa litið til 30
af mörgum hundruðum?
„Ég heimsótti talsvert fleiri og
kom I hús, þar sem min var engin
þörf. Svo var þetta byrjunarstarf
og miklu timafrekara þess vegna.
„Sem betur fer erum
við laus við að
þekkja framtíðina”
Viö höfum mest talað um þá
einangrun sem aldraðir búa oft
viö, en hvaö með húsnæöið?
„Húsnæöiö er yfirleitt gott
nema á tveimur stööum, þar sem
mér alveg ofbauö. Þar var t.d.
engin baöaöstaöa og manni finnst
vanta mikiö, þegar ekki er hægt
aö fara I baö.”
Heldurðu aö margir eigi eftir aö
enda ævi sina á þennan hátt sem
þú hefur lýst?
„Viö getum öll átt þetta eftir.
Ef viö vissum um allt, sem ætti
eftir aö henda okkur á lifsleiðinni
liöi okkur sjálfsagt ekki vel. Sem
betur fer erum viö laus við aö
þekkja framtföina. En við erum
lika fljót aö gley#ma og erfið
reynsla er til goös, ef maður
koönar ekki undir henni. Hún ger-
ir man sterkari og færari um aö
skilja aöra. Ég man, aö ég skrif-
aöi I minningabókina mina fyrir
20 árum aö dagurinn sem ég
slasaöist úti i Þýskalandi væri
mesti óhamingjudagur lifs mins.
Nú þarf ég ekki endilega aö lita
svo á.”
Hvernig byrjaöi dagurinn sá?
„Ég var á ferö i Munchen i
einkabil og átti skammt eftir
ófariö á áfangastað. Vissum við
ekki annaö en viö værum að aka á
einstefnuakstursgötu, — sem og
var — þegar viö fengum allt i einu
sporvagnsferliki inn I bilinn.
Þetta var 23 tonna ferlíki á 60 km
hraða, en hámarkshraöinn fyrir
það var 30 km.
Ég man, aö sem ég lá þarna á
jörðinni, hugsaöi ég meö mér,af
hverju þessi ósköp kæmu fyrir
mig. Ólán henda alltaf einhverja
aðra.ekki mann sjálfan. Illa slös-
uö var ég flutt I sjúkrahús og kom
i ljós, aö ég var margbrotin á
mjöömum, viðbeinin i sundur og
ýmis önnur innvortis meiösli.
Þessu fylgdi óskaplegur sársauki,
meiri en orö fá lýst, og ég man að-
eins eftir einni deyfisprautu sem
ég fékk á fyrsta deginum. Þaö var
viö rannsókn. Þá var ég svo lán-
söm aö hitta á lækni sem var
Islandsvinur — haföi á stúdents-
árum sinum komið til tslands og
farið ráöandi yfir öræfin. Hann
sá, aö ég var sárþjáö og aumkaði
sig yfir mig. Þessi læknir var
annar tveggja manna á þessu
stóra sjúkrahúsi „Krankenhaus
rechts der Isar” sem ég hitti
enskumælandi en ég var alls niu
vikur I sjúkrahúsinu.”
„Við hverju er að
búast á 3ja klassa?”
„A gjörgæsludeildinni var ég i
eina viku og þá I umsjón tveggja
kornungra nunna, ásamt einni
eldri, sem hjúkraöi mér.
Nunnurnar skeyttu engu um
ástand mitt og þegar þær bjuggu
um rúmin, neyddu þær mig til
þess aö setjast upp. Ég var alveg
viss um, aö þær höföu ekki hug-
mynd um hvaö var aö mér. Þó að
ég sárbændi þær aö láta vera aö
búa um rúmiö hlógu þær bara og
fóru sínu fram.
Að viku liðinni var ég færö af
gjörgæslu og niöur á fyrstu hæð.
Eftir þaö brá svo viö, aö ég fékk
aö liggja kyrr i ruminu og var
ekki hróflaö viö mér. Ég hafði
veriö svo fárveik aö ég hafði litið
sem ekkert nærst á gjörgæslu-
deildinni, en ég hefði nú kannski
reynt, ef ég hefði vitaö, hvað beið
min. Ég komst nefnilega fljótt að
þvi, aö fæöið þarna á fyrstu hæð-
inni var lltið og lélegt. Smjör var
aldrei á boðstólnum og mjög litið
kjöt. Þaö eina, sem hægt var að fá
aö vild, var kál. Ég bar kvartanir
minar upp viö tannlæknisfrú eina,
sem lá þarna meö mér, og sagði
viö hana, aö þessi hungurlús
nægði mér ekki. „Við hverju býst
þú á þriöja klassa?” sagöi hún þá,
og leiddi mig um leið f allan sann-
leikann um deildaskiptingar
sjúkrahússins.”
>>
Hef aldrei séð aðra
eins prósessíu”
A „Krankenhaus rechts der
Isar” voru sem sagt þrjár mis-
munandi deildir, Á þriöju deild
var ódýrast aö vera og þar var
eiginlega ekki gert gert ráö fyrir
mat i sjúklingana. Á annari deild
var meiri matur, en lik hjúkrun,
og legupláss geysilega dýr. A
fyrstu deild var hins vegar
fullkomin þjónusta og svo dvr, að
hún var aöeins fyrir a'iöm 'n. Ég
fór nú aö skilja, hve- ’< ;na
eiginmaöur tannlæknisf ■ .nar
kom með allan þenr- • ■ ; t til
hennar og allar þess. ’.r.dinu-
dósir. Ég man enn þann dag i dag,
þegar hún var að sporörenna
sardlnunum. Þaö var sem sagt
gert ráö fyrir þvi, aö sjúklingar
fengju mat sendan utan úr bæ.
Foreldrar minir komu út tiltölu-
lega fljótt eftir þetta og byrjuðu
aö bera I mig ávexti. Þótti mér
gott aö fá þaö sem þau færöu mér.
Fólk mátti koma á öllum tim-
um I heimsókn og viö fengum góö-
ar heimsóknir frá_ islenskum
námsmönnum I Munchen. Þeir
áttu gjarnan ákaflega elskulegar
þýskar eiginkonur, sem vildu allt
fyrir okkur gera. Ég man sér-
staklega eftir einni, sem heim-
so'tti mig aldrei öðruvisi en klædd
i fagran þjóöbúning frá Bayern og
i körfu bar hún heimabakaðar
kökur og kaffi.
Viö vitum, að stéttaskipting á
spitölum en alltaf einhver en
þarna keyröi úr hófi fram. Það
leiö ekki á löngu, þar til ég fann,
aö eitthvaö „stórkostlegt” væri i
aðsigi. t tvo daga voru allir stifir
og spenntir og á sprettinum við að
þvoog spritta út I öll horn: Yfir-
læknirinn — sá alæðsti meðal
yfirlæknanna var væntanlegur
ásamt friöu föruneyti. Ég held að
ég hafi aldrei á ævi minni séð
aöra eins prósessíu. Þarna gengu
þeir tugir lækna og læknanema i
rööum meö yfirlækninn i broddi
fylkingar. Starfsliöið á spitalan-
um hljóp hins vegar i felur og var
aðeins einn fulltrúi þess viöstadd-
ur.
Mér leist ágætlega á yfirlækn-
inn og þegar hann gekk fram hjá
mér, benti ég honum aö koma að
rúminu minu. Skelfingu viö-
staddra verður ekki meö oröum
lýst. Þetta virtist aldrei hafa
gerst áöur, og sá, sem stóö við
hlið yfirlæknisins, reyndi aö gera
mér ljóst, meö bendingum og
grettum aö svona lagað gerði
maöur ekki. Yfirlæknirinn reynd-
ist hinsvegar ósköp elskulegur
maður ogkom aö rúminutil min.
Seinna heimáóttu kona hans og
dóttir mig og færöu mér kölnar-
vatn. En starfsfólkiö virtist hald-
iö ótta viö yfirboöarana og sam-
bandsleysi við þá var algert.”
„Ferðin virtist ætla
að ganga snurðu-
laust, þegar...”.
Datt þér aldrei i hug aö láta
flytja þig yfir á deild tvö?
„Foreldrar minir spuröu hvort
ég vildi þaö, en ég afþakkaöi, þar
sem ég haföi vissu fyrir þvi, að
hjúkrunin þar væri ekkert betri. í
raun þá timdi ég ekki aö missa af
„englunum” eins og ég kallaði
þær góðu konur, sem önnuðust
mig aðra hverja viku. Þær höfðu
sál. A móti þeim unnu aftur á
móti algjörlega tilfinningalausar
herfurog þá var oft erfitt aö geta
ekki rifist á þýsku, þegar þær
voru á vakt.
Eftir niu vikur var ég borin út. i
sjúkrakörfu og átti ég aö taka flug
til Islands frá Hamborg. Bróðir
minn aöstoöaöi mig i lestinni til
Hamborgar og var mér auk þess
til mikillar upplyftingar, hljóp
með „bekkeniö” á milli og gerði
þærferðir miklu ævintýralegri en
þær heföu þurft að vera. Ferðin
virtist ætla aö ganga snuröulaust
þegar lestin stoppaöi allt I einu og
tilkynnt var, aö aftasti vagninn
sem viö vorum i, kæmist ekki
lengra vegna bilunar. Það var nú
út af fyrir sig óheppilegt aö liggja
bundin viö lestarrúm i biluðum
lestarvagni langt frá áfangastaö,
en þegar starfsmenn lestarinnar
hótuöu aöskiljamig eftir þar sem
ég var, tók gamaniö aö kárna. NÚ
kom sér vel aö geta rifist á þýsku
og var aödáunarvert aö sjá tilþrif
bróður mins I þvi efni. Hann lét
sig ekki, fyrr.en ákveöiö var að
taka mig úr rúminu og bera mig i
fremsta vagn. Það var þó betra
en ekkert. t Hamborg beiö ræðis-
maöur tslands I fylgd Rauða-
krossmanna, sem fóru með mig i
sjúkrahús á flugvellinum. Ég
skildi ekkert I þeirri miklu viö-
höfn sem ég varö vitni aö, en var
svo sagt að ég væri aö vigja þetta
flugvallarsjúkrahús. Ótrúleg til-
viljun! Ég þarf ekki aö nefna, að
þaö voru mikil viöbrigöi aö leggj-
ast inn á Landspitalann i Reykja-
vík og veröa þar aönjótandi hinn-
ar bestu aöhlynningar eftir aö
hafa upplifaö sjúkrahúsavist úti I
Múnchen.”
-FI