Tíminn - 03.07.1980, Side 8

8
Fimmtudagur 3. júll 1980.
Kristln Jónsdóttir.
Geröur Helgadóttir.
Þaö er ekki alveg sjállgefiö aö
tveir listamenn passi saman á
sýningu, og maöur gerir sér
ekki I fljótu bragöi grein fyrir
þvi, hvers vegna Kristln Jóns-
dóttir, listmálari (1888 — 1959)
og Geröur Heigadóttir, mynd-
höggvari og glermyndasmiöur
(1928— 1974) eru sýndar saman
á Kjarvalsstööum I tilefni lista-
hátlöar. Eigi aö siöur er þetta
fróöleg og merk sýning, þótt þaö
sameiginiega fari fyrir ofan
garö og neöan, þaö er aö segja
ef til þess var ætlast aö skyld-
leiki fyndist.
Hin eiginlega og æskilega
samvirkni samsýninga er þarna
ekki, heldur tveir listamenn
sem keppa ekki, heldur hafa hús
saman yfir nokkrar vikur úr
sumri.
Kristin Jónsdóttir
Eitt er þó sameiginlegt meö
þessum tveim listamönnum, aö
nokkuö bil hefur veriö milli
þeirra beggja og þjóöarinnar.
Verk Kristinar Jónsdóttur hafa
mjög sjaldan veriö sýnd opin-
berlega (fólkiá mínum aldri) og
sama má segja um Geröi
Helgadóttur, er vann lifsverk
sitt aö mestu erlendis.
Þaö er því þannig séö mikill
listrænn ávinningur aö þessari
sýningu, þótt eigi parist hún aö
neinu leyti ööru.
Kristin Jónsdóttir veröur aö
teljast meöal merkari frum-
herja i Islenskri samtlmalist,
eöa samhangandi.
Þaö er auövelt aö taka undir
orö Þorvaldar Skúlasonar list-
málara, sem segir I stuttri grein
á þessa leiö:
Aldamótamenn
,,Um aldamótin hófst tlmabil
merkilegrar landslagslistar hér
á landi og náöi furöulegum
þroska á ótrúlega skömmum
tlma, hópur afburöa málara
kom fram er höföu flestir alist
upp I sveitum landsins og skynj-
uöu Islenska náttúru af djúpri
innlifun og höföu kunnáttu til aö
tjá sig I málverki.
Hér voru á feröinni m .a. menn
eins og Asgrímur Jónsson, Jón
Stefánsson, Kjarval, Júllana
Sveinsdóttir og Kristín Jóns-
dóttir, sem öll máluöu lands-
lagsmyndir af ástríöufullri
hrifningu.
A slöari árum hefur lands-
lagslistinni hrakaö verulega og
þolir illa samanburö viö verk
fyrirrennaranna, skapandi
grósku veröur sjaldan vart
lengur, en andlausum eftirllk-
ingum fer stööugt fjölgandi. Þaö
er þvl I hæsta máta tlmabært aö
koma upp yfirlitssýningum á
verkum frumherja Islenskrar
myndlistar eins og Kristlnar
Jónsdóttur, sem er ekki aöeins
meöal bestu landslagsmálara
okkar, heldur málaöi einnig
myndir þar sem fólkiö og um-
hverfi þess er meginuppistaöan,
aö ógleymdum kyrrallfsmynd-
um, máluöum af óvenjulegu
öryggi og leikni.
Nokkrum árum fyrir dauöa
sinn skrifaöi hún grein um mál-
aralist og þar stóöu meöal ann-
ars þessi orö: „Málverk á ekki
sitt listræna gildi I sögulegu
fjalli, jafnvel þó aö þaö hafi
gosiö hundraö sinnum, heldur I
þvl sem listamaöurinn skynjaöi
I mótivinu, hvaöa kenndir þaö
Málverk eftir Kristlnu Jónsdóttur
Tvær merkar
listakonur
snart I sál hans, ljóöræna hrifn-
ingu eöa dramatlska, allt eftir
skapgerö hans”.
Þessi orö Kristínar varpa ljósi
á þá listrænu hugsun sem verk
hennar eru sprottin úr — mál-
verk er I eöli slnu sköpun frem-
ur en eftirliking fyrirmyndar-
innar sem hratt því af staö, —
náttúran og máluö mynd er
nefnilega tvennt ólíkt, og sá sem
ekki gerir sér þessa grein mun
aldrei skapa listaverk sem lifir
vegna lita sinna og forma, —
getur ekki oröiö málari.
Kristln var fæddur málari og
þvi er I myndum hennar auölegö
lita, ýmist dökkra, djúpra og
þróttmikilla eöa mildra, bjartra
og lýrlskra. Þessum málverk-
um veröur ekki lýst meö oröum,
þau veröa aö sjást og munu
MYNDLIST
Jónas Guðmundsson
veröa glitrandi þáttur Islensku
menningarsögunnar um langan
aldur”.
Starfað i kyrrþey
Kristln Jónsdóttir var fædd I
Eyjafiröi, enda eru margar
myndir hennar (sem ég hefi
séö) málaöar þar, eöa þaöan.
Hún hélt áriö 1909 til Kaup-
mannahafnar, þar sem hún nam
myndlist, og má segja aö hún
hafi allt eins vel veriö Evrópu-
listamaöur, eins og Islenskur, ef
sýningarskrá hennar er tekin
saman.
Hún giftist slöar Valtý
Stefánssyni, ritstjóra Morgun-
blaösins, en um hann var
stormasamt. Kann þaö ef til vill
aö ráöa nokkru um aö hún haföi
sig ekki mikiö I frammi opin-
berlega.
Hún haföi um rausnarheimili
aö sjá, auk annars.
Þaö dylst engum, er sér verk
hennar á Kjarvalsstööum, aö
þarna er afburöamálari á ferö.
Auövitaö er hún undir valdi og
aga samtfmans, en henni ber
hærri sess I myndlistarsögu
landsins, en hún hefur þegar. A
þvl er enginn vafi.
Þaö kemur I ljós aö myndir
Kristlnar eru komnar vlöa aö.
Úr söfnum og af einkaheimilum
manna. En þó nokkrar eru þó úr
eigu fjölskyldu hennar.
Þaö er þvl dálítiö afrek, út af
fyrir sig, aö safna þessum
myndum saman, og listunnend-
ur ættu ekki aö missa af þessari
merku yfirlitssýningu, þvi þaö
getur dregist aö þessar myndir
hittist allar aftur á einum staö.
Gerður Helgadóttir
Geröur Helgadóttir er ekki
siöur merkur listamaöur, og
llfsverk hennar varð mikiö, þó
eigi geti ævin hafa talist löng,
þvl hún lést aöeins 47 ára aö
aldri.
Geröur var fædd á Noröfiröi
og hóf myndlistarnám I Reykja-
vlk 18 ára aö aldri, en foreldrar
hennar voru þau Helgi Pálsson,
tónskáld og Sigrlöur Erlends-
dóttir, ai hún fékkst eitthvaö viö
myndlist á sinum yngri árum.
Geröur hélt fljótlega til út-
landa, og bjó einkum I Frakk-
landi og Suöur-Hollandi. Hún
öölaöist mikla frægö á megin-
landinu og eru verk hennar vlöa
I stofnunum og kirkjum, svo og
listasöfnum vlöa um heim.
Það er engin von til þess aö
imnt sé I stuttri grein aö gera
grein fyrir stórbrotnum listferli
Geröar Helgadóttur, enda sýn-
ingin hæfari til þess en ritað
mál. Verk eru á sýningunni allt
aftur til ársins 1946.
Þá má einnig minna á, aö
öröugra er um vik fyrir mynd-
höggvara aö sýna verk sin á
einkasýningum. Þaö er bæöi
kostnaöarsamt og öröugt I alla
staöi. Þó mun Geröur hafa hald-
iö 15 einkasýningar um ævina og
hafa tekið þátt I um þaö bil 50
samsýningum.
Leifur Breiöfjörö kom verk-
unum fyrir af mikilli prýöi.
Listasafn Gerðar
Helgadóttur
1 grein um sýninguna, segir
Elln Pálmadóttir, blaöamaöur I
Gluggi eftir Geröl Helgadóttur.
skrá:
„Mikiö af þeim listaverkum
Geröar Helgadóttur sem hér eru
sýnd, eru úr eigu Lista- og
menningarsjóös Kópavogs, þótt
einnig séu fengin aö láni verk úr
einkaeigu. En systkini hennar,
Erlendur, Snorri, Unnur og
Hjördts, gáfu þangaö snemma
árs 1978 listaverk þau sem I
dánarbúinu voru, þ.e. allar
frummyndir og eitt eintak af af-
steypum, sem þau höföu látiö
gera, ásamt skissum, teikning-
um og tillögum. Er gert ráö fyr-
ir aö byggt veröi I Kópavogi
listasafn, er beri nafn Gerðar og
geymi listaverk hennar, en
gegni aö ööru leyti heföbundnu
verkefni listasafns. En höf-
undarréttur fylgir til stjórnar
safnsins.
Aö sjálfsögöu er nokkuö til-
viljunháöhver af verkum Gerö-
ar lentu hér heima. Er hún flutt-
ist frá Italíu til Parlsar sendi
hún heim verk sln, einnig tók
hún vegna þessara 3 einkasýn-
inga, sem hún hélt I Reykjavík,
meö sér verk heim 1952, 1956 og
1962 eöa vann þau heima. Og
einstöku verk barst ööru visi.
En þau verk dreiföust aö sjálf-
sögöu nokkuö. Aö Geröi látinni
voru flutt heim þau verk henn-
ar, sem enn fundust I vinnustofu
hennar í Parfs”.
Verk Geröar Helgadóttur eru
einkar hrlfandi, og þaö þarf aö
gefa sér góöan tima til þess aö
viröa þau fyrir sér.
Þaö er veröugt verkefni fyrir
þá Kópavogsbúa, aö gjöra safn-
hús um verk Gerðar Helgadótt-
ur, þvl hún er einn merkasti
listamaður þessarar aldar hér á
landi.
Sýningunum lýkur 27. júll n.k.
Jónas Guömundsson
Náttúruverndarráð velji sjálft fulltrúa sinn
— i sendinefnd íslands hjá Alþjóðahvalveiðiráðinu
2. júli 1980
Náttúruverndarráð,
Laugavegi 13,
Reykjavik.
Við undirrituð leyfum okkur
hér með að fara þess á leit við
Náttúruverndarráð, að það
reyni af fremsta megni að afla
se'r heimildar til að útnefna full-
trúa til að sitja fundi Alþjóða-
hvalveiðiráðsins með öörum
fulltrúum Islendinga þar.
Astæöur fyrir þessari beiðni eru
sem hér segir:
A aöalfundi Sambands
islenzkra náttúruverndarfélaga
þann 20. júni I fyrra var sam-
þykkt að skora á rikisstjórnina
að skipa náttúruverndarfulltrúa
i sendinefnd Islands á fundi
hvalveiðiráðsins. Var ráðagerð-
in sú, að slikur fulltrúi væri
visindamaður, sem hefði sér-
staka þekkingu á hvölum og
gæti, likt og aðrir þesskonar
fulltrúar annarra þjóða, skoðað
veiðiáform hvalveiðimanna frá
visindalegum og náttúru-
verndar-sjónarmiðum.
A almennum fundi um hvala-
vernd, sem haldinn var þann 25.
júnl í fyrra, lýsti Eyþór Einars-
son, grasafræðingur, yfir þeirri
skoðun sinni, aö nýta bæri hval-
ina rétt eins og sauðkindina, og
var frá þessu sagt i dagblööum
daginn eftir. Er ekki aö orð-
lengja það, að sjávarútvegsráð-
herra skipaði Eyþór sem
náttúruverndarfulltrúa rikis-
stjórnarinnar til að sitja fundi
hvalveiðiráðsins.
Við teljum hinsvegar, að
Náttúruverndarráð eigi sjálft
aö velja umræddan fulltrúa og
lýsum yfir þvi, að hann eigi
samkvæmt eöli hlutverks sins
aö vera fylgjandi friöun hvala
og þannig skapa mótvægi við
hagnýtingarsjónarmiö þau, sem
ráðiö hafa stefnu Islendinga til
þessa.
Virðingarfyllst,
Helgi Hallgrlmsson
Formaöur Sambands islenzkra
náttúruverndarfélaga.
Jórunn Sörensen
Formaöur sambands dýra-
verndunarfélaga Islands
Geir Viðar Vilhjálmsson
Formaður Náttúruverndar-
félags Suðvesturlands
Edda Bjarnadóttir
f.h. Skuldar, félags hval-
verndunarmanna.
Eflum