Tíminn - 08.10.1980, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 8. október 1980
7
Um Flugleiðir h.f.
Þegar ljónið leggur antilópu
að velli er jafnan von til þess að
eitthvaö verði eftir handa hræ-
ætunum. Þá byrja hýenurnar að
væla. Og væl þeirra er ámát-
legt. Þegar kind veröur afvelta
byrja hrafnarnir að krunka.
Krunk hrafns sem vakir yfir
hræi er dálftið sérstakt, eins og
væl hýenunnar. Það fer aldrei á
milli mála þegar hrafninn á von
á að komast i hræ.
Hér á landi fara hrææturnar á
kreik þegar þess er einhver von
aðhægt sé aö koma einhverjum
á kné. Flugleiöir hf. hafa farið
halloka að undanförnu eins og
allir vita. Flugleiöir eru stór biti
enda hefur hýenuvælið sjaldan
verið ámátlegra, krunk hrafn-
anna aldrei verið meira hlakk-
andi. Viöþetta bætist að hvolpar
láta gjarnan siga sér i allar
áttir. Þá gelta þeir og glefsa i þá
sem þeim er sigað á. Það hafa
margir hvolpar gelt aö Flug-
leiðum að undanförnu. En gelt
hvolpanna er meinlaust og glefs
þeirra lika. En atferli hrææt-
anna er ekki meinlaust. Það
miðar allt að þvi aö verða sér úti
um hræ til þess að rifa i sig. Oft-
ast nær er það eina leið hrææt-
anna til þess að verða sér úti um
æti, þar sem þær eru duglausar
til alls annars.
En hér verður ekki meira
fjallað um hræætur og hvolpa,
heldurhitt, að mjög margir góð-
gjarnir menn virðast ekki hafa
náð fullu samhengi i þróun flug-
samgangna til og frá Islandi.
Margir þeir sem ekkert vilja
leggja til málanna nema allt hið
besta hafa ásakað Flugleiðir
fyrir óeölilega útþenslustefnu.
Það hefur skort á aö forráða-
menn Flugleiða skýrðu þau mál
og er þeim vist vorkunn, þar
sem þeir hafa verið önnum
kafnir að berja frá sér varginn.
Ekki kann ég full skil að öllum
athöfnum Flugleiða, og Flug-
félags Islands og Loftleiöa þar
áöur, en þar sem mér finnst aö
þessi mál megi ekki liggja i
þagnargildi öllu lengur, ef menn
eiga aö geta metið stöðuna á
eðlilegan hátt, vil ég freista þess
aðlýsa þvi sem áhorfandi hefur
getað séð á liðnum aldarfjdrð-
ungi, getað séð með þvi aö fylgj-
ast með fréttum og umræöum
um þessi mál.
Uppbygging
íslenska flugsins
Það fer ekkert á milli mála að
frumherjar islenskra flugmála
voru miklir dugnaðarmenn. Það
fer heldur ekki á milli mála að
þeim aðferðum, sem i upphafi
n var beitt, verður ekki beitt
framar. En það var fyrst og
fremst um að ræða að vinna og
vinna, vinna hvenær sem þörf
var og hvernig sem aðstæður
voru. Slikt er ekki hægt nú, allt
slikt er bundið i samningum.
Uppbygging islenska flugsins
varötá réttum tima samfara þvi
að þörf fyrir flutninga i lofti
stórjókst. Það þurfti þvl ekki að
berjast við neinn aö neinu
marki, aðalatriöið var að ná
góðum hlut úr aukningunni. Is-
lendingar náðu þeirri sérstöðu
að geta boöiö upp á lægri far-
gjöld yfir Atlantshafið en önnur
flugfélög höfðu heimild til.
Þetta varð til þess aö sætanýt-
ing varð betri en almennt gerð-
ist og tekjur af fluginu sist
minni en þeirra flugfélaga sem
höfðu hærri fargjöld.
Það liggur I augum uppi að sá,
sem ætlar að feröast milli
Evrópu og Ameriku vill að ööru
jöfnu nota til þess stysta tima
sem mögulegt er, en hins vegar
getur það einnig komið til álita
hvort munur sé á fargjöldum.
Margir ferðamenn höfðu meiri
tima en peninga og kom sér það
vel fyrir íslenska flugið, þeir
kusu að taka krókinn hingaö
norður i höf til þess aö spara sér
peninga. En með sömu fargjöld-
um hefði næsta fáir séð ástæðu
til að taka þennan krók. A und-
anfömum áratugum hafa flug-
vélar orðið til muna langfleyg-
ari en áöur. Það hefur orðiö til
þess að minni þörf hefur veriö
fyrir millilendingar. Þaö hefur
einnig haft þau áhrif að þörfin
fyrir millilendingar á eyju úti i
Atlantshafi hefur minnkað, og i
fæstum tilfellum er nú þörf fyrir
millilendingu á tslandi.
Það hefur oft sést á prenti aö
undanförnu að maður nokkur
telur sig mikinn spámann af þvi
að hann sá það fyrir áriö 1978 að
erfiðleikar yrðu i Atlantshafs-
fiuginu. En 1978 voru þessir erf-
iðleikar þegar skollnir á og
þurfti þvi ekki mikla spádóms-
gáfu til þess að sjá þá. En mér
hefur virst að forystumenn Is-
lenskra flugmála hafi séð þessa
erfiðleika fyrir I amk. aldar-
fjórðung og mætti það fremur
kallast spádómsgáfa. Það er þó
ekki, heldur hefur hitt skipt
meira máli að þaö hefur jafnan
mátt teljast augljóst að erfið-
leikar yrðu á þessari fiugleið
fyrr eöa siöar. Erfiðara hefur
jafnan verið að sjá með hvaða
atburðum þaö yrði og á hvaöa
tima.
Sökum fólksfæðar verðurekki
haldið uppi öruggum og þéttum
samgöngum við umheiminn
meö flutningi Islendinga einna
saman. Að minnsta kosti verður
það ekki gert með viðráðanleg-
um kostnaði. Islendingar hafa
þvi byggt sitt flug þannig upp aö
það þjónaði fleirum en Islend-
ingum. Sú krafa hefur oröiö æ
algengari i flugviöskiptum
þjóöa á milli að hver þjóð um sig
fengi þvi sem næst helminginn
af farþegaflutningi til og frá
viðkomandi landi. Fyrr eða
siðar hlaut þetta að kreppa að
flugi Islendinga.
Þaö voru ekki raunverulegar
forsendur sem ollu því aö Is-
lendingar gátu hagað fargjalda-
málum sinum öðruvísi en aðrar
þjóðir á Atlantshafsleiöinni.
Þess 1 staö voru það skipulags-
atriði I samskiptum alþjóða-
flugsins og í öðru lagi bandarísk
reglugerðarákvæði. Það hlaut
að vera hverjum sæmilega
framsýnum manni nokkurn
veginnaugljóstaðbreytinga gat
verið að vænta á hverri stundu.
Hitt hygg ég að hafi verið erfiö-
ara aö sjá fyrir með hvaða
ósköpum breytingin varð, þegar
aðlokum var slakað til. En hins
vegar kom þaö fram árið 1978.
Allt frá þvi um 1960, eöa jafn-
vel fyrr, voru lslendingar farnir
að búa sig undir þessar breyt-
ingar. Sá undirbúningur var
aöallega fólginn f þvi að gera
flugiö tii Islands sjálfstætt og að
miklu leyti óháð öðru flugi yfir
Atlantshafið. Með öðrum orðum
að gera Island sjálft aö staö
þangað sem ferðamenn vildu
gjarnan leggja leið sina til og
hafa hér stutta viðdvöl, að gera
Island að feröamannalandi. Ég
hygg aö það geti varla vafist
fyrir neinum aö þetta var sú
eina leið sem hægt var að fara
til þess aö tryggja fjölbreyttar
og ódýrar samgöngur I lofti við
landið til nokkurrar frambúðar.
Útþenslustefna
Flugleiöa
Og þá er komið að þeim þætti
sem kallað hefur verið út-
þenslustefna. Til þess að taka á
móti ferðamönnum þarf að-
stööu. Sú aöstaöa var ekki til
hér á landi, nema i mjög litlum
mæli, og reyndar er hún ennþá
alltof litil. Þess vegna komu
flugfélögin inn f alla þá þætti
þar sem einhver leiö var aö
styrkja ferðamannaiönaöinn,
alla þá þætti sem gátu oröið til
þess að erlendir ferðamenn
sæktust eftir þvi aö hafa hér
stutta viðdvöl. Þess vegna var
þaö ekki útþenslustefna, að
reisa hótel, heldur nauðsyn-
legur þáttur I uppbyggingu
þessarar atvinnustarfsemi,
nauðsynlegur þáttur I þvi að
halda uppi samgöngum við
landið, og aö efla hag flugfélag-
anna og starfsfólks þeirra.
Sama á að sjálfsögöu viö um
þátttökuna i ferðaskrifstofu-
rekstri. Þaö var nauðsynlegur
þáttur i þeirri viðleitni að
tryggja stöðu flugsins. Og
nákvæmlega það sama er að
segja um rekstur bilaleigu. A
það hefur verið bent að til hafi
veriö bilaleigur hér á landi og
jafnvel nóg af þeim. Það hafi
þvi verið óþarfi aö stofna nýja
bfialeigu vegna flugsins. Það
má vel vera að Loftleiöir heföu
getað samiö við einhverja bíla-
leigX, þannig að hún hefði aö-
lagað starfsemi slna þörfum og/
hagsmuhum flugsins. En hitt/r
staðreyndírt engin bilaleiga^ar
rekin á þamN.hátt þegai/Dlla-
leiga Loftleiða'vvar stqffiuö og
var hún því nauðíynlegur
hlekkur I þvi uppbyggingar-
starfi, sem þá var staöiö aö.
Sama er að segja um Kynnis-
ferðir sf. Þaö fyrirtæki er með
öllu óhjákvæmilegt til þjónustu
við þá farþega flugsins, sem hér
hafa nokkra viðdvöl.
Þessi þáttur I starfsemi flugs-
ins, þessi „útþenslustefna”,
heföi mátt vera meiri. Það
vantar enn mikið á að feröa-
mannamóttaka sé fullnægjandi
hér á landi og það vantar mikiö
á að flugiö hafi á þennan hátt
náð þeim árangri sem aö var
stefnt. Áfallið kom of snemma
og varð of mikið. Engu að siður
er það ljóst að þessi uppbygging
ferðamannamóttöku hefur
styrkt stöðu Flugleiða mjög
verulega i yfirstandandi erfiö-
leikum. Og það er jafn ljóst að
til þess aö 1 framtlðinni verði
haldið uppi nauösynlegum sam-
göngum við landið á viðráðan-
legu veröi, verður að halda
áfram á efla alla feröamanna-
móttöku hér á landi. Það kann
svo aftur að vera spurning að
hve miklu leyti rikissjóöur á að
styrkja uppbyggingu ferða-
mannamóttöku og að hve miklu
leyti Flugleiöir og aörir eiga aö
standa straum af þeim kostnaði.
Er. vist er um það að heföu flug-
félögin ekki gert þaö, sem þau
hafa gert áundanförnum árum I
þessa veru, væri það ógert.
Flugfélögin hafa tekið þátt i
stofnunog rekstri fyrirtækja er-
lendis. Sagt hefur verið að á
þann hátt hafi þau dregiö fé út
úr atvinnurekstrinum á Islandi.
Og satt að segja hefur þeim
hugmyndum vaxið fylgi að
undanfömu að hagsmunir ls-
lendinga eigi að vera algerlega
einangraðir og samskipti út
fyrirlandamærin i þvi lágmarki
sem frekast er unnt. Það sé nán-
ast glæpur að Islendingar eigi
slikra hagsmuna að gæta hér.
Þessi stefna var mjög rikjandi
fyrir heimsstyrjöldina siðari og
kom meöal annars fram sem
þjóðernissósialismi i Þýska-
landi og einangrunarstefna i
Bandarikjunum. Æskilegt væri
að við færum ekki að ánetjast
slikum hugmyndum nú. Fjár-
hagsleg samskipti og hags-
munir þjóða verða ekki tak-
mörkuö við landamæri ef vel á
aö fara. Þessu hafa allir leið-
andi menn á Vesturlöndum gert
sér grein fyrir og I kjölfar pess
hefur fylgt mesta framfara-
skeiö sögunnar.
Flugfélögin hafa ekki i nein-
um mæli flutt fjármagn úr landi
til þess að stofna og standa
undir rekstri fyrirtækja. Þvert á
móti hafa þau eignast verulegar
eignir erlendis með rekstri
þessara fyrirtækja og styrkt
Arni
Benediktsson:
* j
þannig efnahag sinn og þjóðar-
innar i heild. Þar að auki hefur
stofnun og rekstur þessara
fyrirtækja orðiö til þess að efla
starfsemi Flugleiöa eins og til
var stofnað. Kaupin á Air
Bahama, þátttaka 1 stofnun
Cargoluxog þátttaka i byggingu
og rekstri flugvallarhótels I
Luxemburg þjónuðu þeim til-
gangi að gera endastöðina
Luxemburg aö miðstöö fyrir
flugsamgöngur til Vesturheims.
Miðstöö fyrir Islenska flugið frá
Evrópu, um Island, til Banda-
rikjanna.
Samskipta-
erfiðleikar
Eins og aö framan er getið
gerðu forystumenn islenskra
ílugmála sér ljóst fyrir langa-
löngu hver þróunin myndi
óhjákvæmilega veröa I flugmál-
um heimsins, og þá sérstaklega
um Norður-Atlantshafið.
Astæðan fyrir þvi aö rikisvaldið
beitti sér fyrir sameiningu flug-
félaganna var sú, að sýnt var
hvert stefndi og að nauösynlegt
var að snúast til varnar. Þaö
höfðu flugfélögin að visu gert
sjálf að svo miklu leyti sem i
þeirra valdi stóö. En það þurfti
meira til, enda hefðu flugfélögin
sjálf aldrei tekið þátt i samein-
ingunni ef ekki hefði verið af
rikri nauðsyn.
Vafalaust heföi mátt standa
betur aö ýmsu I sameiningu
fyrirtækjanna. Ýmislegt var
látið ógert, svo sem sameining
stéttarfélaga flugmanna. Það
var vonað að slikt mundi gerast
af sjálfú sér og var raunar ekki
óeðlilegt að vona það með tilliti
tii reynslu af sameiningu fyrir-
tækja viða um heim. En hins
vegar gerðust hér atburöir, sem
hafa valdiö stöðugum erfiðleik-
um og þeim raunar vaxandi I
sumum tilfellum.
Þegar sameiningin fór fram
var það hverjum manni ljóst,
þeim sem um það vildi vita, aö
staða flugfélaganna fór versn-
andi. En hins vegar snerti þetta
fáa þá. En jafnhliöa sameining-
unni verður gifurleg breyting i
flugmálum almennt, i kjölfar
oliukreppunnar 1974. Þá komu
upp erfiöleikar, sem starfsfólk
hvorugs félagsins hafði kynnst
áður. Og sameiningunni var
ranglega kennt um þessa erfið-
leika. Og af þessum sökum
hefur aldreiö náö að gróa um
heilt innan Flugleiða.
Aö undanförnu hefur veriö
hvatt til þess að samstaðan
innan fyrirtækisins yröi bætt
með öllum ráöum. Það er fyrir-
tækinu lifsnauðsyn. Og sannar-
lega kemur það fleirum við.
Flugleiðir eru þýðingarmiklar
fyrir næstum þvi hvert manns-
barn i landinu. En megin-
ástæðan fyrir þvl aö þessi orð
eru skrifuð er sú að á forstðu
Timans sl. laugardag er frétt
sem bendir til þess að ekki sé
stefnt að fullri samstöðu innan
fyrirtækisins. Það væri hörmu-
legt, ef þetta glæsilega fyrirtæki
ætti eftir að falla innanfrá.
^SÚ krafa hefur orðið æ algengari i flugvið-^^
I
skiptum þjóða á milli að hver þjóð um sig
fengi þvi sem næst helminginn af farþega-
Iflutningi til og frá viðkomandi landi. Fyrr
eða siðar hlaut þetta að kreppa að flugi
^^slendinga.
I
I
Hræætur eru ekki meinlausar. Allt miðar
að þvi að verða sér úti um hræ til þess að
rifa i sig. Oftast nær er það eina leið
hræætnanna til þess að verða sér úti um
æti.þar sem þær eru duglausar til alls
^^annars.
I
I
I
II
I
I
I
I
I
Þeim hugmyndum hefur vaxið fylgi að
undanförnu að hagsmunir tslendinga eigi
að vera algerlega einangraðir og sam-
skipti út fyrir landamærin i þvi lág-
marki sem frekast er unnt. Það sé nánast
glæpur að íslendingar eigi hagsmuna að
gæta erlendis eða að útlendingar eigi
slikra hagsmuna að gæta hér. Þessi stefna
var mjög rikjandi fyrir heimsstyrjöldina
siðari og kom meðal annars fram sem
þjóðernissósialismi i Þýskalandi og ein-
angrunarstefna i Bandarikjunum.