Tíminn - 01.03.1981, Blaðsíða 7

Sunnudagur 1. mars 1981
7
Þórarinn Þórarinsson:
Rifjaðar upp hugmyndir
um togaraútgerð ríkisins
Fyrir tíu árum
Nú telja ýmsir það mikið
vandamál, að togaraflotinn sé
of stór. Sennilega rekur þá ekki
minni til þess, að fyrir 10 árum,
voru ekki nema 20 togarar i is-
lenzka fiskveiðiflotanum, flestir
gamlir og úreltir. Ahugi fyrir
eflingu togaraflotans var nánast
enginn.
Þá fór þó með völd rikis-
stjórn, sem kallaði sig viðreisn-
arstjórn.
Sökum þess hversu illa horfði
um endurnýjun togaraflotans,
lögðu framsóknarmenn fram á
Alþingi haustið 1970 frumvarp
um Togaraútgerð rikisins og
stuðning við útgerð sveitarfé-
laga.
Aður en vikið er að efni frum-
varpsins, þykirréttað rifja upp,
hvernig ástatt var i atvinnumál-
um haustið 1970, en það átti
mestan þátt i flutningi frum-
varpsins. 1 upphafi greinar-
gerðarinnar var atvinnuástand-
inu lýst á þennan veg:
„Atvinnuleysi var um langt
skeið nær óþekkt hér á landi,
nema hvað árstiöabundinn at-
vinnuskortur kom fyrir á stöku
stað. í þvi efni urðu snögg um-
skipti á árinu 1968. Veturinn
1968-69 varð hér stórkostlegt og
almennt atvinnuleysi. Sumarið
1969, um hábjargræðistimann,
var hér verulegur atvinnuskort-
ur. Voru nær 1000 manns lengst
af skráðir atvinnulausir. Auk
þess leituðu menn til annarra
landa i atvinnuleit, svo að
hundruðum skipti. Sl. vetur var
og tilfinnanlegt atvinnuleysi
framan af. Nú hefur mikil
breyting á orðið i þvi efni. Samt
er það svo, að ekki má mikið á
bjáta, og á sumum stöðum er
atvinnuleysi þvi miður fyrirsjá-
anlegt i vetur, ef ekki verða
gerðar sérstakar ráðstafanir til
að afstýra þvi.
Flestir munu sammála um,
að einskis megi láta ófreistað til
að afstýra böli atvinnuleysis.
Flestir munu játa, að atvinnu-
öryggi verði að tryggja. Annað
sé ekki sæmandi i velferðar-
þjóðfélagi. Spurningin er aðeins
sú, til hvaða úrræða sé skyn-
samlegast að gripa, hverjar
ráðstafanir séu skjótvirkastar
og liklegastar til að bæta at-
vinnuástandið.
Þar verða fyrst fyrir fiskveið-
ar og fiskiðnaður. 1 þeim at-
vinnugreinum þarf mikinn
mannafla. Aukning i fiskiönaði
skapar þegar i stal mikla at-
vinnu. 1 mörgum kauptúnum og
sjávarplássum er úrvinnsla
sjávarafurða undirstaða at-
vinnulifsins. Séu fiskvinnslu-
stöövarnar i fullum gangi, er at-
vinnulifinu á þeim stöðum borg-
ið.
Það er þvi höfuðatriði, að all-
ar fiskvinnslustöðvar séu nýttar
sem bezt og fiskiðnaðurinn auk-
inn og efldur. Meginforsenda
þess er, að nægilegs hráefnis sé
aflað. En á þvi er viða misbrest-
ur. Margar fiskvinnslustöðvar
hefur skort hráefni, sérstaklega
á vissum árstimum, og hafa
þess vegna ekki skilað fullum
afköstum og eigi veitt þá at-
vinnu, sem ella hefði verið hægt.
Á þessu þarf að ráða bót-. Það
þarf að gera allt, sem unnt er, til
aö tryggja fiskvinnslustöövum,
hvar sem er á landinu, nægilegt
hráefni, og vinna þannig að þvi,
að afkastageta þeirra nýtist
sem bezt allt árið. Hvernig
verður það bezt gert?”
Togaraútgerðin
að leggjast niður
Siðar i greinargerðinni sagði
á þessa leið:
„Togarar eru langsamlega
afkastamestu tækin til hráefnis-
öflunar. Með útgerö hæfilega
margra og vel búinna togara er
bezt tryggt, að hraðfrystihúsin
og aðrar fiskvinnslustijðvar hafi
jafnan nægilegt verkefni. Vita-
skuld á eftir sem áður að nota
önnur fiskiskip og smærri báta
til veiða fyrir fiskvinnslustöðv-
ar. En sé treyst á veiðar þeirra
eingöngu, er hætt við þvi, að á
ýmsum stöðum verði meiri eða
minni eyður i hráefnisöflunina.
Togararnir þurfa að brúa bilið,
tryggja fiskifang á hvaða tima
sem er, og þótt lengra þurfi að
sækja aflann, en oft getur fiskur
brugðizt á grunnmiöum. Það
þarf þvi togara til að tryggja
fulla hagnýtingu fiskvinnslu-
stöðvanna og þar með atvinnu-
öryggi fólksins.
En togaraútgerðin hefur átt i
vök að verjast siðustu árin. Það
má segja, að hún hafi háð erfiða
varnarbaráttu. Skömmu eftir
1950 voru togarar hér á landi ná-
lægt þvi 60 að tölu. Siðan fór
þeim aðfækka. A siöasta áratug
hefur þeim fækkað um meira en
helming. Nú eru hér ekki nema
um það bil 20 togarar. Þeir eru
flestir gamlir og úreltir og
margir raunar alveg á siðasta
snúningi. Ef svo heldur fram
sem nú horfir og ekkert verður
gert til endurnýjunar togara-
flotans, virðist þess skammt að
biða, að togaraútgerð leggist
niður á tslandi. Það má fyrir
margra hluta sakir aldrei
verða. Hér þarf alltaf að verða
einhver togaraútgerð. Viö þurf-
um að eignast fullkomna ný-
tizku togara. En núverandi
togaraeigendum virðist, eins og
sakir standa, um megn að
endurnýja togaraflotann. Þeir
sýnast ekki hafa bolmagn til
þess. Hvað er þá til ráða? Þjóð-
félagið verður að skerast i leik-
inn. Hið sameinaða þjóðfélags-
afl verður að koma til sögunnar
og leysa vandann. Rikið á að
láta byggja nokkra togara, sem
svara kröfum timans, og hefja
útgerð þeirra til þess fyrst og
fremst að tryggja fiskvinnslu-
stöðvunum nægilegt hráefni all-
an ársins hring. Til að byrja
með þyrfti að athuga um kaup á
einhverjum togurum, sem gætu
komið strax i gagnið. Þannig á
almannavaldið að stuðla að at-
vinnuöryggi og atvinnujöfnun i
landinu.”
Togaraútgerð
ríkisins
Efni frumvarpsins um
Togaraútgerð rikisins og stuðn-
ing við útgerð sveitarfélaga var
i meginatriðum á þessa leið:
Sett skal á stofn og starfrækt
útgerð fiskiskipa undir nafninu
Togaraútgerð rikisins. Rikis-
sjóður leggur útgerðinni til 150
milljónir króna sem óafturkræft
stofnfjárframlag. Rikissjóður
ber einungis ábyrgð á skuld-
bindingum Togaraútgerðar
rikisins meö stofnfjárframlagi
sinu eða samkvæmt þvi, sem
heimilað er sérstaklega i lögum.
Heimilt er rikisstjórninni að
ábyrgjast lán allt að 400 milljón-
um króna, sem Togaraútgerð
rikisins tekur til þess að standa
straum af kostnaði við byggingu
skipa útgerðarinnar.
Togaraútgerð rikisins lætur
byggja togara eða önnur fiski-
skip, og ákveður stjórn út-
gerðarinnar fjölda þeirra, stærð
og gerð, að fengnu samþykki
sjávarútvegsráðherra. Skulu
þau, eftir þvi sem unnt er,
byggð innanlands.
Útgerðin heldur skipum sin-
um til veiða i þvi skyni að hag-
nýta sem bezt fiskimiðin og
stuðla með þvi að öflun hráefnis
fyrir fiskiðnað landsmanna. Við
ákvörðun um, hvar afla skuli
landað, skal höfð hliðsjón af at-
vinnuástandi einstakra
byggðarlaga, sem til greina
koma.
Heimilt er stjórn Togaraút-
gerðarinnar að taka skip á leigu
til bráðabirgða og gera út til
hráefnisöflunar fyrir tiltekna
staði.
Stjórn útgerðarinnar skal
skipuð7 mönnum: Fjórum, sem
Alþingi kýs. Tveim, sem skips-
hafnir á skipum Togaraútgerð-
ar rikisins tilnefna, og skal ann-
ar vera frá yfirmönnum, en
hinn frá öðrum skipverjum.
Ráðherra setur nánari reglur
um þessa tilnefningu. Sjöunda
stjórnarmanninn skipar sjávar-
útvegsráðherra án tilnefningar,
og er hann formaöur. Ráðherra
setur stjórninni erindisbréf og
ákveður laun hennar. Umboö
stjórnarinnar skal vera til 4 ára
i senn.
Útgerð sveitar-
félaga
Þá sagði ennfremur i frum-
varpinu á þessa leið:
Nú telur stjórn Togaraút-
geröarinnar eigi lengur þörf á
þvi, að hún geri út togara til
hráefnisöflunar og atvinnu-
miðlunar, og er henni þá heim-
ilt, að fengnu samþykki sjávar-
útvegsráðherra, að selja fisk-
verkunarstöövum og félags-
samtökum, sem stofnuð eru fyr-
ir forgöngu sveitarfélaga, tog-
ara sina, enda skuldbindi kaup-
andi sig til að leggja upp afla
hjá tilteknum fiskvinnslustöðv-
um. Þá skal togaraútgerðin
jafnan eiga og gera út a.m.k. 4
togara.
Rikisstjórninni er heimilt aö
verja allt að 75 millj. kr. til
kaupa á hlutafé i útgerðarfélög-
um, sem stofnuð eru fyrir for-
göngu sveitarstjórna og með
þátttöku sveitarfélaga i
byggðarlögum, þar sem atvinna
er ótrygg og fiskvinnslustöðvar
skortir verkefni. 1 engu félagi
skal hlutafjárframlag rikisins
nema meira en 40%. Þó skal
rikið og sveitarfélagið jafnan
hafa þar meiri hluta.
Rikissjóði er heimilt að
ábyrgjast eða taka nauðsynleg
lán og endurlána útgerðarfélög-
um til þess að tryggja þeim það
fé, sem þarf umfram lán, sem
fást úr opinberum sjóðum, til
þess að lánsfjármagn nái 85%
stofnkostnaðar.
Ekki talsmenn
ríkisrekstrar
1 greinargerö frumvarpsins
var skýrt tekiö fram, að fram-
sóknarmenn væru ekki fylgj-
andirikisrekstri, þótt þeir flyttu
umrætt frumvarp. 1 greinar-
gerðinni sagði á þessa leið:
„Flutningsmenn þessa frum-
varps eru ekki sérstakir tals-
menn rikisrekstrar. Þeir telja
almennt heppilegra, að atvinnu-
tækin séu i einkaeign og rekin af
einstaklingum eða félögum. En
þegar einkaaðila eða félags-
samtök brestur bolmagn til að
eignast og starfrækja nauösyn-
leg framleiðslutæki, er óhjá-
kvæmilegt aö gripa til rikis-
rekstrar, a.m.k. um tima.
Þannig er nú að okkar dómi
háttað i málefnum togaraút-
gerðarinnar. Þess er alls ekki
að vænta, að nein endurnýjun
eða aukning togaraflotans eigi
sér stað i bráð, nema rikið beiti
sér fyrir smiði togara og útgerð
þeirra, svo sem hér er gert ráð
fyrir. En landsmenn mega ekki
við þvi að missa þessi fengsælu
framleiðslutæki, sem oft hafa
verið styrkasta stoðin undir at-
vinnulifi þeirra. En auk þess er
það svo, að ef að er gáð, þá er
hér i raun og veru um aö ræða
stuöning við einkarekstur. Með
togaraútgerð rikisins er fyrst og
fremst stutt við bakiö á fisk-
vinnslustöðvunum, en þær eru
yfirleitt i einkaeign og einka-
rekstri.
Það er skoðun flutnings-
manna þessa frumvarps, að
stefna eigi að þvi, að útgerð tog-
ara verði i framtiðinni fyrst og
fremst i höndum félagssamtaka
og einstaklinga. Þess vegna er i
9. gr. veitt heimild til að ráö-
stafa togurum rikisútgerðar til
einkaaðila að þeim skilyrðum
fullnægðum, sem þar greinir.
Um slikt veröur þó tæplega aö
ræða, nema aöstaða togaraút-
gerðar verði bætt frá þvi, sem
nú er.
II. kafli þessa frumvarps
fjallar um stuðning rikisins við
útgerð sveitarfélaga. Sam-
kvæmt 10. gr. er rlkisstjórninni
heimilt aö verja allt að 75
milljónum króna til kaupa á
hlutafé i útgerðarfélögum, sem
stofnuö eru fyrir forgöngu
sveitarstjórna og með þátttöku
sveitarfélaga i byggðarlögum,
þar sem atvinna er ótrygg og
fiskvinnslustöðvar skortir verk-
efni. A allmörgum stöðum eru
heimamenn fyrir forgöngu
sveitarstjórna aö reyna að
stofna samtök til skipakaupa.
Slik viðleitni er viðurkenningar-
verð. En hún er þvi miður viðast
hvar af fullkomnum vanefnum
gerð. Þátttaka rikisins i slikum
félögum gæti verið ómetanlegur
styrkur og raunar ráðiö úrslit-
um um það, hvort fyrirhuguð
skipakaup takast. Með þessum
hætti getur rikiö ýtt undir fram-
tak og sjálfsbjargarviöleitni
heimamanna. Flutningsmenn
telja sjálfsagt, að rikið fari inn á
þessa braut og rétti á þennan
hátt þessum almannasamtök-
um örvandi hönd.”
Ný togaraöld
Þetta frumvarp framsóknar-
manna náði ekki fram að ganga
á þinginu 1970. A næsta þingi
var ekki þörf á þvi að flytja það
að nýju. Þá var komin til valda
ný rikisstjórn og trú manna
aukin á togaraútgerö og eflingu
fiskvinnslustöðva. Rikisútgerð-
ar var ekki lengur þörf, en efl-
ing togaraútgerðarinnar byggð-
ist þá viða á framtaki sveitarfé-
laga og annarra félagasamtaka,
en á þá lausn hafði Fram-
sóknarflokkurinn lagt megin-
áherzlu.
Spurningin er þó sú, hvort
þessi samtök heföu ekki þurft að
vera viötækari og aö þvi leyti i
samræmi við hugmyndina um
Togaraútgerð rikisiná, að hægt
heföi verið með miðlun milli
fiskvinnslustaða að hafa skipin
færri en þau hafa orðið.
En vel mættu menn hafa hug-
fast, hversu atvinnuástandið i
útgerðarstöðum landsins er nú
breytt frá þvi, sem var fyrir tiu
árum. Það má likja þvi, sem hér
hefur gerzt, viö byltingu.
Togararnir hafa átt mestan þátt
i þvi. Meö tilkomu vinstri
stjórnarinnar 1971 hófst ný
togaraöld, sem hefur valdið
ekki minni byltingu en sú, sem
hófst upp úr aldamótunum.
menn og málefni