Fréttablaðið - 17.10.2007, Blaðsíða 26

MARKAÐURINN 17. OKTÓBER 2007 MIÐVIKUDAGUR10
S K O Ð U N
Sögurnar... tölurnar... fólkið...
U M V Í Ð A V E R Ö L D
Furðuleg staða er komin upp í rekstri Kaupþings og Glitnis í Noregi.
Karita Bekkemellen, jafnréttisráðherra þar í landi, hefur hótað að
loka bönkunum vegna þess að þeir uppfylla ekki lög um hlutföll kynja
í stjórnum fyrirtækja á markaði.
Um næstu áramót taka gildi lög sem kveða á um að hvort kynið um
sig skuli skipa að minnsta kosti fjörutíu prósent stjórnarsæta í skráð-
um félögum. Bekkemellem segir að þau fyrirtæki sem uppfylli ekki
ákvæði laganna muni fyrst fá bréf þar sem krafist verði úrbóta. For-
svarsmenn fyrirtækjanna hafi þá fjórar vikur til að bregðast við. Í
kringum mars á næsta ári verði svo látið til skara skríða verði engar
breytingar gerðar.
Þessi handaflsaðgerð norskra stjórnvalda beinist ekki eingöngu
að þessum tveimur íslensku fyrirtækjum. Af um 500 fyrirtækjum á
markaði hafa um 140 fyrirtæki ekki orðið við tilmælunum og af þeim
hafa níutíu prósent einungis á að skipa körlum í stjórnum sínum.
Það er sjálfsagt að stjórnvöld í hverju landi setji sér markmið um
jafnan hlut karla og kvenna í opinbera geiranum. Þar er hægt að
skipta stólum forstöðumanna, nefndarmanna og embættismanna jafnt
á milli kynjanna. Telji ráðherrar og þingmenn það þjóna tilgangi í
jafnréttisbaráttunni mega þeir framfylgja þeirri stefnu sinni í verki
hafi þeir til þess pólitískan stuðning.
Annað gildir um fyrirtæki, skráð eða óskráð, í eigu einstaklinga.
Þar gilda önnur lögmál því ekki er um opinberar eignir að ræða. Fólk
fjárfestir í fyrirtækjum, sem sum hver eru í áhættusömum rekstri
og mikilli samkeppni, til að ávaxta peninga sína. Af hverju mega
hluthafar ekki ráða því sjálfir hverjir stjórna fyrirtækjum þeirra?
Skiptir kyn máli í því samhengi? Fyrirskipun um hvernig þetta fólk
eigi að skipa í stjórnir er ekkert annað en árás á séreignarréttinn, sem
er grundvöllur markaðshagkerfisins. Norsk stjórnvöld eru að feta
hættulega braut í þessum efnum.
Hörundsdökkir Bandaríkjamenn náðu fyrst árangri í jafnréttisbar-
áttunni á íþróttasviðinu. Krafan um árangur var svo mikil að ekki var
hægt að horfa framhjá því að svart fólk hljóp hraðar og stökk lengra
en hvítir landar þess. Til að sigra varð að horfa framhjá kynþætti.
Fyrirskipun stjórnvalda um lágmarksfjölda svartra í bandarískum
landsliðum þurfti ekki til. Krafan um árangur í rekstri fyrirtækja á að
leiða til sömu niðurstöðu. Það má ekki horfa á kyn, kynþátt eða trúar-
brögð. Sagt er að markaðurinn sé litblindur. Hann er líka kynblindur.
Norsk stjórnvöld ættu þannig að stuðla að aukinni samkeppni í stað
opinberrar íhlutunar.
Áætlun jafnréttisráðherra Noregs er vafalaust vörðuð góðum
ásetningi. Hins vegar myndu í tilfellum Kaupþings og Glitnis fjörutíu
þúsund hluthafar standa verr en áður. Fái þeir ekki algjörlega að ráða
hverjir skipa stjórn þessara félaga gerist tvennt. Stjórnirnar verða
afgreiðslustofnanir fyrir ákvarðanir sem teknar eru annars staðar.
Um leið minnkar gagnsæi í störfum stjórnarinnar því þar verður ekki
eðlileg umræða um stefnu fyrirtækisins þar sem fulltrúar mismun-
andi eigenda koma saman. Niðurstaðan er því vond fyrir alla.
Björgvin G. Sigurðsson viðskiptaráðherra sagði í viðtali við Mark-
aðinn að Norðmenn færu ansi geyst í þessum málum. Hann sagði ekki
tímabært að fara sömu leið hérlendis. Það má hrósa viðskiptaráð-
herra fyrir þessa afstöðu, enda er ekki við öðru að búast frá ráðherra
Samfylkingarinnar sem vill auka gagnsæi og lýðræðislega umræðu á
flestum sviðum.
Nú reynir á eigendur Glitnis og Kaupþings. Þeir verða að standa
í lappirnar gegn þessum ólögum og mega ekki láta pólitískan rétt-
trúnað hræða sig frá umræðunni. Það er kominn tími til að stjórn-
endur fyrirtækja taki þátt í að berjast fyrir grundvallarréttindum
sem hafa skapað starfsgrundvöll þeirra. Of fáir stjórnmálamenn hafa
burði til að draga þann vagn í dag.
Norskur ráðherra hótar að loka Kaupþingi og Glitni.
Kynblindur markaður
Björgvin Guðmundsson
Miklar sveiflur
Guardian | Gengi bréfa í breska fasteignalána-
fyrirtækinu Northern Rock hefur verið á þeysi-
reið upp og niður frá
því að stjórnendur þess
greindu frá því að þeir
hefðu tryggt sér bakland í Englandsbanka kæmi
til þess að bankinn lenti í lausafjárkrísu. Tíma-
setningin var heldur en ekki vanhugsuð hjá stjórn-
endum fjármálafyrirtækisins, sem höfðu siglt
heldur lygnan sjó fram að því. Þriðjungur af gengi
bréfa í félaginu hrundi á augabragði sama dag,
og flykktust sparifjáreigendur að dyrum fyrir-
tækisins til að taka út fé sitt svo það gufaði ekki
upp í lægðinni. Gengi bréfa í félaginu hefur dalað
mjög allt frá áramótum og fór lægst í 132,1 pens
1. október síðastliðinn. Það hefur svo farið upp
um þrjátíu prósent einn daginn og hrunið jafn-
harðan þann næsta. Breska dagblaðið Guardian
segir nú að nokkrir fjárfestar hafi sýnt áhuga á að
kaupa félagið allt. Þar á meðal er fjármálaarmur
Virgin-samstæðunnar og bandaríska fjárfestingar-
félagið JC Flowers. Blaðið bendir hins vegar á að
gangurinn á Northern Rock sé það slæmur eftir
niðursveifluna að ekki sé útlit fyrir að hluthafar
fyrirtækisins fái nema um 130 pens á hlut í stað
200 eins og þeir hafi vonast til.
Ofurgrúppan á netið
Telegraph | Bandaríski útgáfurisinn Warner Music
greindi frá því vikubyrjun að fyrirtækið ætlaði að
gera netverjum kleift að hlaða
niður öllu lagasafni bresku
ofurgrúppunnar Led Zeppelin á viðráðanlegu verði
frá og með 13. nóvember næstkomandi. Þetta mun
vera í fyrsta sinn sem tónlist Led Zeppelin verð-
ur fáanleg í netheimum en fyrirtækið ákvað að
ganga með þessum hætti inn í framtíðina til að
vega upp á móti minnkandi sölu á geisladiskum síð-
ustu misserin. Breska dagblaðið Telegraph segir
landa Led Zeppelin í Radiohead hafa opnað augu
forráðamanna Warner Music. Eins og kunnugt er
gaf Radiohead út sína nýjustu breiðskífu á net-
inu í bili og gátu þeir sem áhuga höfðu hlaðið hana
niður við skrifborðið og ákveðið hvað þeir greiddu
fyrir gripinn. Salan hefur fram til þessa þótt tak-
ast afar vel og skilað hljómsveitinni vænni summu
í vasann, sem annars hefði farið að stórum hluta
til útgáfufyrirtækisins. Þetta hefur heldur en ekki
hreyft við forsvarsmönnum í plötuútgáfu, að sögn
Telegraph, sem enn fremur bendir á að bandaríski
söngfuglinn Madonna sé að hugsa sér til hreyfings
í svipaða átt. Gangi það eftir mun hún rifta útgáfu-
samningi sínum við Warner Music, sem hefur gefið
út plötur hennar í rúm tuttugu ár.
Sem áhugamanneskja um við-
skiptafréttir hef ég ekki kom-
ist hjá því að lesa um áhyggjur
markaðsaðila vestanhafs af
þróun einkaneyslu þar á bæ.
Hagfræðingar og fjármálaspek-
úlantar keppast við að lesa í
hagtölurnar og spá fyrir um
áhrif núverandi markaðsóróa á
neyslu Bandaríkjamanna. Það
er svo sem ekki skrítið að aðil-
ar beini augum sérstaklega að
þessum lið en einkaneysla telur
um 70 prósent af vergri lands-
framleiðslu (VLF) í Bandaríkj-
unum en einkaneysla telst vera
útgjöld heimila við kaup á varan-
legum og óvaranlegum vörum
og þjónustu í hagkerfinu. Vöxtur
einkaneyslu hefur drifið áfram
hagvöxt í bandaríska hagkerf-
inu á síðustu fjórðungum, en nú
er búist við vatnaskilum.
SVARTSÝNIR NEYTENDUR
Væntingar neytenda hafa gefið
nokkuð góða vísbendingu um
þróun einkaneyslu og það er
engum blöðum um það að fletta
að bandarískir neytendur eru
svartsýnir um þessar mundir.
Vísitölur sem mæla væntingar
neytenda hafa lækkað all hressi-
lega að undanförnu en ein helsta
skýring á því er minnkandi um-
svif á fasteignamarkaði og sú
staðreynd að verð á húsnæði
hefur farið lækkandi. Það hefur
margoft sýnt sig að það eru
sterk tengsl á milli þróunar fast-
eignaverðs og einkaneyslu og
engin ástæða til að ætla að raun-
in verði önnur að þessu sinni.
Nýjustu hagtölur gefa einnig
til kynna að aðstæður á vinnu-
markaði hafi versnað lítillega,
en til viðbótar þá hefur olíu-
verð farið hækkandi á síðustu
vikum með tilheyrandi áhrifum
á ráðstöfunartekjur. Hækkandi
fjármagnskostnaður er einnig
líklegur til að valda neytend-
um vandræðum á næstu miss-
erum. Útlitið er því ekki gott
fyrir bandaríska neytendur nú
um stundir.
SMITAR ÚT FRÁ SÉR
Áhyggjur af samdrætti í einka-
neyslu vestanhafs eru ekki ein-
skorðaðar við Bandaríkjamenn.
Til að setja hlutina í samhengi
þá er landsframleiðsla Banda-
ríkjamanna um 20 prósent af
heildarframleiðslu í heiminum í
dag. Með öðrum orðum er hlutur
bandarískra neytenda í heims-
framleiðslu um 14 prósent. Það
er því ekki að ástæðulausu að
menn hafa haldið því fram að
ef Bandaríkin hnerra þá munu
aðrar þjóðir kvefast.
Aukin svartsýni bandarískra
neytenda er því líkleg til að hafa
veruleg áhrif á hagþróun ann-
arra þjóða, til að mynda í Evr-
ópu og Asíu. Í þessu samhengi er
oftar en ekki litið til Kína. Kín-
verska hagkerfið hefur vaxið á
ógnarhraða á síðustu árum eða
um tæp 10 prósent á ári að með-
altali síðan 1990 og telur nú um
16 prósent af heimsframleiðslu.
Kína er talið munu leggja til um
25 prósent af hagvexti heimsins
í ár samanborið við tæp 15 pró-
sent frá Bandaríkjunum. Einn
helsti drifkraftur hagvaxtar þar
á bæ hefur verið vöxtur í út-
flutningi og þá sérstaklega til
Bandaríkjanna. Um 21 prósent
af heildarútflutningi Kínverja
fór til Bandaríkjanna árið 2006
og óx um hvorki meira en minna
en 24 prósent það árið.
Til viðbótar við það þá er stór
hluti fjárfestinga í Kína í útflutn-
ingsgeirum. Kínverjar eru því
sannarlega háðir því að banda-
rískir neytendur haldi ekki að
sér höndunum. Tekið saman er
framleiðsla Kínverja og Banda-
ríkjamanna rúmur þriðjungur af
heimsframleiðslu og með næmni
þessara stærða við neyslugleði
Bandaríkjamanna í huga er ekki
að ástæðulausu að fjármálaspek-
úlantar einblína svo mikið á títt-
nefnda hagstærð.
LÍTIL EINKANEYSLA Í KÍNA
Í Kína er einkaneysla aðeins
um 35 prósent af VLF og hefur
hlutur hennar farið minnkandi
á undanförnum árum í and-
stöðu við þróunina í Bandaríkj-
unum. Rannsóknir hafa sýnt að
samdráttur í tekjum kínverska
heimila sé helsti áhrifavaldur-
inn. Auk þess bendir margt til
þess að lítt þróaður kínverskur
fjármálamarkaður spili stóra
rullu.
Launatekjur sem hlutfall af
þjóðarframleiðslu hafa að jafnaði
farið lækkandi á síðustu árum og
svo virðist sem aðeins hluti Kín-
verja hafi virkilega notið hag-
vaxtar síðustu ára. Misskipting
hefur aukist til muna og er svo
komið að ætli Kínverjar að halda
áfram að vaxa á svipuðum hraða
og þeir hafa gert þurfa þeir að
snúa þessari þróun við. Hag-
fræðingar hafa hvað eftir annað
bent á mikilvægt þess fyrir Kín-
verja að auka vægi einkaneyslu í
VLF og þannig dragi úr vægi út-
flutnings.
Til þess að draga úr áhrif-
um bandarískra neytenda á kín-
verska hagkerfið þurfa Kínverj-
ar því að finna leið til þess
að ýta við neyslu eigin þjóð-
ar. Í ræðu sinni á flokksþingi
Kommúnistaflokksins á mánu-
daginn lagði Forseti Kína, Hu
Jintao, einmitt mikla áherslu á
mikilvægi þess að dreifa betur
ávöxtun hagvaxtarins og tak-
marka mikilvægi útflutnings.
HVAÐ MEÐ ÍSLENSKA HAGKERFIÐ?
Hvað með okkur íslendinga?
Í allri umræðunni um einka-
neyslu Bandaríkjamanna er
ekki skrítið að maður velti því
fyrir sér hvort aðstæður hér á
landi séu háðar hagsæld banda-
rískra neytenda. Hvað varðar
útflutning þá hefur vægi Banda-
ríkjanna í utanríkisviðskiptum
þjóðarinnar minnkað verulega
að undanförnu og áhrifin á þann
lið því óveruleg.
Íslensk fyrirtæki sækja í
auknum mæli tekjur utan land-
steinanna en þar hefur augun-
um aðallega verið beint til Evr-
ópu. Líklega skiptir þróun einka-
neyslu í Bretlandi meira máli
fyrir land og þjóð. Í stuttu máli
er hægt að halda því fram að
bein áhrif af samdrætti í neyslu
Bandaríkjamanna séu óveruleg
hér á landi. Ef litið er á þróun
einkaneyslu vestanhafs og
landsframleiðslu á landi síðustu
tíu ár virðast tengslin þar á milli
einmitt vera óveruleg. Á móti
kemur að ef samdráttur vestan-
hafs smitast af fullum þunga út
í hagkerfi Asíu og Evrópu má
búast við að íslenska hagkerfið
verði fyrir einhverjum óbeinum
áhrifum af hegðun bandarískra
neytenda.
Um einkaneyslu
O R Ð Í B E L G
Þóra
Helgadóttir
hagfræðingur
hjá Kaupþingi.
MARKAÐURINN
með Fréttablaðinu
alla miðvikudaga