Fréttablaðið - 27.11.2007, Page 20

20 27. nóvember 2007 ÞRIÐJUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Björn Þór Sigbjörnsson, Kristján Hjálmarsson og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI
RITSTJÓRA: Páll Baldvin Baldvinsson. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á
höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á
landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
issn 1670-3871
Merk kona sem fædd er árið 1927 sagði við mig fyrir
nokkrum árum að margir sem
hún þekkti virtust kvíða því að
eldast. Sjálf væri hún þakklát
fyrir að hafa fengið að lifa það að
vera barn, unglingur, ung kona,
miðaldra og gömul og hafa
fundið á eigin skinni þær
kenndir og umbrot sem fylgja
hverju æviskeiði.
„Ég hef notið þess að vera til
og það er ekkert að því í sjálfu
sér að eldast,“ sagði hún.
„Hitt er verra hvað maður
„lækkar í verði“ á öllum sviðum.
Skoðanir manns skipta ekki máli,
jafnvel ekki á þeim sviðum sem
maður er sérfræðingur í. Ungt
fólk og miðaldra talar ekki við
mann eins og jafningja og hlustar
á það sem maður hefur fram að
færa af kurteisi og umburðar-
lyndi fremur en áhuga. Á
sjúkrahúsinu hefur maður jafnvel
á tilfinningunni að menn veigri
sér við að framkvæma dýrar
aðgerðir á þeim sem hafa náð
mínum aldri rétt eins og maður sé
gamall bíll sem tekur ekki að
gera við.“
Frelsi sem kemur á óvart
Í hinu opna samfélagi nútímans
ræðum við af meira hispursleysi
um okkur sjálf en áður tíðkaðist
og má margt læra af reynslu
annarra. Árið 2004 kom út í
Danmörku bók um níu konur á
aldrinum 59-72 ára sem ritstýrt
var af Sabine Celeste Svendsen.
Bókin heitir, Með aldrinum, og
fram kemur að heiti bókarinnar
vísar til þess að vera með
aldrinum, ekki á móti honum.
Tveimur árum síðar kom út bók
um tólf konur á aldrinum 60-69
ára eftir Ninka-Bernadetta
Mauritson. Sú bók heitir, Það
sem lífið hefur kennt mér. Ég hef
hvergi rekist á samsvarandi
bækur um karlmenn, en þær
hljóta að vera til – eða hvað?
Konurnar í þessum bókum hafa
allar látið að sér kveða með
einum eða öðrum hætti. Þetta eru
leikskáld, leikkonur, rithöfundar
og kennarar. Þarna er líka
lögfræðingur, stjórnmálamaður,
söngkona, verkalýðsleiðtogi og
sirkusstjóri. Þessar konur ræða
opinskátt um hvernig það er að
eldast. Hvernig aldurinn fer með
líkamann, útlitið og þrekið. En
mörgum þykir vænt um hrukk-
urnar sínar, og líta á þær eins og
flotta ferilskrá. Þær lýsa því
hvernig smám saman rennur upp
fyrir þeim að þær eru að verða
„ósýnilegar“. Karlar horfa ekki
lengur á eftir þeim, unga fólkið í
stórmarkaðnum lætur eins og það
sjái ekki að þær vantar aðstoð og
á vinnumarkaðnum eru þær að
verða eins og vara á síðasta
söludegi; nothæfar en ekki
æskilegar. Það sem þær leggja til
mála vekur ekki áhuga með sama
hætti og áður.
En þá gerist undrið! Þær
uppgötva smám saman að þetta
gerir þær frjálsar. Frjálsar á
þann hátt sem þær voru á
bernsku- og æskuárum, áður en
samfélagið fór að móta þær. Þær
uppgötva hvað álit annarra hefur
verið mikil þvingun, finna það
ekki fyrr en þessir ósýnilegu
fjötrar falla. Allt í einu er ekkert
ómögulegt eða óhugsandi. Þær
geta tekið upp á hverju sem er,
klætt sig með óhefðbundnum
hætti, byrjað í námi, stofnað
fyrirtæki og sagt skoðun sína
umbúðalaust eða bara notið sín
með karlinum sínum og barna-
börnunum. Þessum konum finnst
þær hvíla í sjálfum sér sem aldrei
fyrr og njóta þess að vera til,
bæði sem konur og einstaklingar.
Þótt eitt og annað geti verið að,
segja fleiri en ein af þessum
konum að þær hafi aldrei verið
hamingjusamari.
Svona getur lífið komið á óvart!
Aldursflokkun
Í daglegu tali manna er íslenskt
samfélag hólfað eftir aldri fólks
og hverju hólfi fylgja ákveðin
hughrif. Gjarnan er talað um
aldraða eins og öldrun sé veikindi
eða fötlun. Hún getur auðvitað
verið það en það er ekki algilt um
þennan aldursflokk frekar en
aðra. Fólk getur verið heilsuveilt
og þreklítið á öllum aldri.
Við tölum um þarfir og
eiginleika barna, unglinga, ungs
fólks og aldraðra eins og þetta sé
staðlað fyrirbæri. Eini hópurinn
sem ekki er aldursgreindur og
aldrei talað um sem einsleitan er
miðaldra fólk. Fjörutíu til sextíu
ára hópurinn. Af hverju er ekki
talað um verslanir og tónlist
miðaldra fólksins? Af hverju
auglýsa ekki ferðaskrifstofur
„Draumaferðina“ fyrir miðaldra
konuna eða karlinn? Skíðaferðina
sem er klæðskerasniðin fyrir
miðaldra hjónin?
Börn eru fólk á barnsaldri,
unglingar fólk á unglingsaldri,
ungt fólk, miðaldra fólk og
aldrað fólk – erum við ekki öll
fólk á sömu leið í gegnum lífið,
bara komin misjafnlega langt?
Að vera ósýnilegur
Í DAG | Aldur
JÓNÍNA MICHAELSDÓTTIR
Merði Árnasyni svarað
UMRÆÐAN
Launaleynd
Fyrir rúmlega 1.000 árum sátu þeir saman á Alþingi, Mörður Valgarðsson og Illugi
svarti Hallkelsson. Eftir því sem ég best veit
hafa menn með þessi nöfn ekki verið sam-
tímis á þingi síðan. Fyrir þá sem hafa áhuga
á sögulegum tilviljunum þá voru úrslit
alþingiskosninga árið 2007 eilítil vonbrigði,
það hefði óneitanlega verið gaman að menn
með þessi nöfn hittust á þingi á þúsund ára
fresti. Næsti möguleiki er þá árið 3007.
En Mörður Árnason er auðvitað ekki hættur í
pólitík og það er vel. Hann skrifaði stutta grein hér
í Fréttablaðið í gær þar sem hann kallaði eftir
nánari skýringum á afstöðu minni til frumvarps um
jafnan rétt karla og kvenna. Sérstaklega vegna
ákvæða um launaleynd, en í 19. grein þess frum-
varps er kveðið á um að starfsmönnum skuli ávallt
heimilt að skýra frá launakjörum sínum. Mörður
telur að skilningur minn á þessu ákvæði sé
gagnstæður tilgangi frumvarpsins. Það er því rétt
að ég geri aðeins nánari grein fyrir því hver skoðun
mín er.
Ég styð það að launþegar geti gert opinber laun
sín. En mér finnst vanta þann rétt til
starfsmanns að hann eða hún geti komið í
veg fyrir að aðrir geti séð hver launin eru.
Ég vil að starfsmaður geti komið í veg fyrir
að vinnuveitandi taki einhliða þá ákvörðun
að birta laun starfsmanns. Þetta tel ég að
megi gera með því að starfsmanni sé
heimilt að semja um launaleynd við
launagreiðanda sinn, þó þannig að samn-
ingnum sé hægt að segja upp einhliða af
hálfu starfsmanns kjósi hann eða hún svo.
Þar með er ekki afsalað neinum rétti en
möguleikar starfsmanns til að vernda
upplýsingar um laun sín jafnframt tryggðir.
Þetta má einnig leysa með því að setja í lög að
launagreiðanda sé óheimilt að gefa upp laun
starfsmanns, nema til skattsins og opinbers
eftirlits, án þess að hljóta fyrst samþykki launþega.
Í lokin er rétt að taka það fram að undirritaður
var einn þeirra þingmanna Sjálfstæðisflokksins
sem lýstu yfir fyrirvara vegna frumvarps félags-
málaráðherra. Frumvarpið verður rætt í nefnd og í
þingsal og mun þá gefast tækifæri til að vinna fylgi
þeim breytingum sem einstakir þingmenn telja að
horfi til hins betra.
Höfundur er þingmaður Sjálfstæðisflokksins.
ILLUGI
GUNNARSSON
Útrás Össurar
Bloggrispur Össurar Skarphéðins-
sonar vekja oft athygli, ekki síst þær
sem hann skrifar um miðjar nætur.
Sú nýjasta fjallar um átökin innan
borgarstjórnarflokks sjálfstæðismanna
sem Össur kallar „harðvítugustu
innanflokksátök seinni ára“, talar um
„valdarán sexmenninganna í borgar-
stjórnarflokki íhaldsins, sem framið
var til að svala særðum metnaði“ og
gerir Júlíus Vífil Ingvarsson að Júlíusi
Fífli. Sigurður Kári Kristjáns-
son, þingmaður Sjálfstæð-
isflokksins, er búinn fá sig
fullsaddan og minnir Össur
á – „í fullri vinsemd“
vitaskuld – að hann
sé nú í stjórnarsam-
starfi við Sjálfstæð-
isflokkinn og sé lítill sómi af þessum
málflutningi. Mikið má langlundargeð
sjálfstæðismanna vera ef þeir þurfa að
ávarpa Össur í „fullri vinsemd“ mikið
lengur.
Guð í mannsmynd
Séra Sigurður Ægisson helgaði Sigur-
birni Einarssyni biskup sunnudags-
hugshugvekju í Morgunblaðinu. Þar
stóð meðal annars: „„Hann er Guð í
mannsmynd,“ sagði einhver í nýlegu
blaðaviðtali og víst er að margir taki
undir þá fullyrðingu.“ Sigurbjörn bisk-
up er vissulega í hópi okkar frómustu
manna en í ljósi fyrsta boðorðsins
mætti þá ekki búast við að kirkj-
unnar menn hefðu eitthvað við
téða fullyrðingu að athuga eða
tækju að minnsta kosti ekki
kinnroðalaust undir hana?
Sérstök söguskýring
Egill Helgason rifjar upp þá tíð á
bloggi sínu þegar haftastefnan réð
hér ríkjum. Til að komast í utan-
landsferð þurfti að að snapa sér
gjaldeyri – sem var hægara sagt en
gert – og menn voru ekki fyrr komnir
á flugstöðina að þeir byrjuðu að
teiga bjórinn forboðna og gerðu sig
að fíflum í ölvímu á erlendri grund.
Hins vegar, skrifar Egill „mátti kveikja í
sígarettum áður en maður flaug – og
líka á meðan fluginu stóð. Þetta
var á árunum áður en forsjár-
hyggjan tók völdin“. Fyrirsögn
færslunnar er: „Þegar Ísland var
í Austur-Evrópu.“ Sem sagt
áður en forsjárhyggjan tók
völdin.
bergsteinn@frettabladid.is
R
étt eins og aðrir Vesturlandabúar hafa Íslendingar
vaxið hratt á þverveginn undanfarna áratugi. Nú
er svo komið að meirihluti fullorðinna landsmanna
þykir of þungur, og það sem er öllu alvarlegra, börn
eru sífellt að verða feitari og feitari. Þessi þyngdar-
aukning þjóðarinnar hefur bein áhrif á heilsu hennar og fjárhag.
Í báðum tilfellum eru þau slæm. Þyngdin ein segir þó ekki alla
söguna.
Í nýútkominni bók sinni Holdafar færir Tinna Laufey Ásgeirs-
dóttur hagfræðingur rök fyrir því að ef landsmenn halda áfram
að bæta á sig kílóum geti það kostað þjóðarbúið frá tveimur til
fjögurra milljarða í aukin útgjöld í heilbrigðiskerfinu árlega.
Þetta eru hinar þungu fjárhagslegu afleiðingar; mun þyngri eru
skert lífsgæði og ótímabær dauði þeirra sem eru alltof feitir.
Nú eru það hreint ekki ný fræði að of mörg aukakíló eru engum
heilsusamleg; ætli tilkomumikil ístra hafi ekki hætt að vera tákn
um velmegun og ríkidæmi fyrir hartnær einni öld. Hitt er mun
nýrri uppfinning að til sé algildur mælikvarði sem heitir kjör-
þyngd (reiknuð út eftir kyni, hæð og aldri) og fólk eigi að berjast
við að ná henni með öllum tiltækum ráðum. Í langflestum tilfell-
um er þyngdartap baráttumálið, hvort sem leiðin kallast megrun
eða eitthvað annað.
Í þessari miklu rörsýn á þyngd einstaklinga vill alltof oft
gleymast að það sem skiptir lykilmáli er ekki holdafar viðkom-
andi heldur heilsufar. Og það kann ef til vill að hljóma undar-
lega, en þetta tvennt þarf alls ekki að fara saman. Staðreynd-
irnar sýna að feitt fólk sem hreyfir sig reglulega lifir lengur en
grannt kyrrsetufólk.
Vissulega munu þeir sem eru of þungir, reykja, næra sig á
ruslfæði og sitja í sófanum fyrir framan sjónvarpið öll kvöld
kveðja þetta jarðlíf snemma. En þeir sem eru of þungir, en
stunda reglulega hreyfingu, borða hollan mat og eru reyklausir,
eiga fyllilega jafn mikla möguleika á löngu lífi og hinir sem hafa
tileinkað sér svipaðan lífsstíl en eru án aukakílóanna. Þeir með
aukabyrðarnar setja sig fyrst í aukna hættu þegar þeir fara að
berjast við að koma sér í vísitölukjörþyngdina með megrunum
sem langoftast hafa í för með sér sveiflur í líkamsþyngd og það
er vont fyrir heilsuna.
Í bók sinni bendir Tinna á að inngrip hins opinbera til að hafa
áhrif á vaxtarlag landsmanna séu vandasöm.
Aukin skattheimta á sykraðar vörur myndi til dæmis litlu
breyta eins og sést sjálfsagt best á því að gosdrykkjaþamb er
óvíða meira en hér þrátt fyrir hátt verð.
Tinna segir réttilega að heilbrigðisyfirvöld verði fyrst og
fremst að beina kröftum sínum að börnum.
Mikilvægt er að það sé gert á réttum forsendum. Hvað börn
vega mörg kíló á vigtinni og stuðlar um kjörþyngd mega alls
ekki vera ráðandi í því starfi. Þegar upp er staðið skipta frávik
um nokkur stig þar mun minna máli en heilbrigður lífsstíll með
fjölbreyttu fæði og hreyfingu.
Feitt fólk sem hreyfir sig reglulega lifir lengur
en grannir kyrrsetumenn.
Heilsufar er málið
– ekki holdafar
JÓN KALDAL SKRIFAR