Tíminn - 05.07.1981, Síða 10

Sunnudagur 5. júli 1981.
„ÉG ER
NÆSTA
FÁTALAÐUR”
■ Wolfgang Koeppen fereinförum,
mikrófónar og opinberar sam-
kundur hugnast honum litt, hann
foröast hvers kyns ráöstefnur
eins og pestina og aöspurður um
stoöu sina i bókmenntum ættjarö-
arinnar, Sambandslýöveldisins
Þýskalands, hreytir hann lít Ur
ser : ,,Ég a- áhorfandi, hljóölátur,
næsta fátalaður..”
Koeppen, sem varö sjötiu og
fimm ára hinn 23ja jUni siðastlið-
inn og býr i Munchen eins og
margur mæringurinn, hefur held-
ur enga ástæðu tU aö vera meö
hávaða. Þvi aö skáldsögur hans
eru læsilegri en flest sem ritaö
hefur veriö á þýska tungu á um-
liðnum aldarfjóröungi og hafa
ekki farið á mis viö veröskuldaöa
viöurkenningu.
„Ef til væri fóöurland án her-
ópa, án herfána, án hergangna,
án ofurvalds rikisins, væru það þá
einnig minirátthagar?” var höf-
undi spurn i fyrstu skáldsögu
sinni ölánsást sem Ut kom áriö
1934. Hana og ennfremur MUr aö
hruni kominn (sögu nr. 2, 1935)
fannst þjóöernisjafnaöarmönnum
ekki taka aö hafa á boöstólum i
bókabUöum og á söfnum — frekar
en rit eftir Heine, Tucholsky og
Kristmann Guðmundsson, aö öld-
ungis ógleymdum bókum eins og
Kapitalinu, Afstæöiskenningunni,
Draumtúlkuninni, Selinum
Snorra, Binna og Pinna — og er
þá aðeins getið fárra skaðvæn-
ustu varganna I ginnariskum vé-
um.
Koeppen var alltént ekki á þvi
aö leggja upp laupana ellegar
þreifa fyrir sér á Kólaskaga eöa i
Kaliforniu — hann fór hvergi en
auðnaðist aö starfa óáreittur i
ÞUsundárari'kinu sem drama-
tUrg, leikari, blaöamaður og guð-
veithvaö.
Gróðurhúsblómi þjóðfé-
lagsins
Til mannviröinga hófst hann
loks á kaldastriösárunum fyrstu
þegar hann sendi frá sér skáld-
söguna DUfur i grasinu. Ariö 1953
leitdagsins ljós GróðurhUsiö, vin-
sæhist sagna hans, og skömmu
slðar meistaraverkiö Dauöinn i
Róm. Þar reytir hann i sundur
gróöurhUsblóma þjóöfélagsins
velmegandi, rétt eins og likskurö-
arlæknir ristir vefi viðfangsefnis
sins af ískaldri visindalegri ná-
kvæmni, stillinn er staccato i
anda helstu fyrirmyndarinnar
James Joyce. 1 kjölfarið fylgdu
essegjar, reisubækur og þvi næst
— ef undan er skilið litið eitt i
lausu máli — þögnin mikla.
Koeppen var einn bestu stilista
og mikilvægustu skáldsagnahöf-
unda eftirstriösáranna þýsku —
og honum gremst m jög sU kvöö aö
skrifa til aö lifa. Hann les ekki
eigin bækur og er fjarri skapi aö
vinna eftir nokkurri fyrirfram
geröri áætlun. Leiöindin eru ekki
hans deild, fullyröir hann, er þó
með velflestum kollega sinna
samlendra vægastsagt talinn Ivið
sérsinna og viö fárra skap.
A hausti komanda mun Suhr-
kamp-forlagið, sem annast Ut-
gáfuá verkum Koeppens, senda á
markaöinn nýtt bindi með rit-
geröakornum eftir hann og heitir
svo yfirlætislaust Volaöir skri-
bentar. Hins vegar bólar ekki á
rómaninum stóra, sem fariö var
að tala um fyrir mörgum árum
og á vist aö bera titilinn I duftiö
allir vinir Brandenborgar. Ef til
^ Koeppen. Mikrófónar og opinberar samkomur hugnast honum litt...
Skoðun foreldranna i fé- Þnrhallnr EyþÓrSSOll
'“iír^r.nna s»o o a, skrifar frá Miincheii
IINDIR
EFTIRLITI
vill felst svarið viö spurningunni
um þögn höfundar i eftirfarandi
oröum sem hann læddi Ut Ur sér
fyrir löngu: ,,Eg lifi i skáldsögu
og þaö aftrar mér frá að skrifa
hana... Ég hef sosum ekki siglt I
strand en á lffsleiöinni er skip-
brotiö þó jafnan á næsta leyti og
velgengnin fjarri, aukin heldur
sem ég hef andstyggð á oröinu
velgengni, hUn togar mér sist
tungu úr höföi ogyfirleitt stend ég
með þeim sem biöa lægri hlut.”
— þe.
■ Jöst. Hann skrifaði hjúskaparaugiýsingu I dagblaö hreppsins og
fékk sko aö sjá eftir þvi...
• Erhard Jöst heitir maöur á
Þýskalandi og hefur þrjá um þri-
tugt. Hann kennir þýsku og sögu i
menntaskóla i kauptúninu Bad
Mergentheim i Baden-Wurttem-
berg. Samkvæmt lögum héraðs-
ins heföi hann átt aö hljóta ævi-
ráöningu i janUar siöastliðnum.
En tilvitnun I skáldmæringinn
Heinrich Heine mun um nokkurt
sinn standa i vegi fyrir frama
hins doktoréraða þýskufræöings.
Tveimur mánuöum áöur en aö
hinum tiltekna tima kæmi hafði
Jöst sett hjUkskaparauglýsingu i
einkamáladálk fréttablaðsins þar
i hreppnum. Og ekki var aö sök-
um aö spyrja: ófáum sveitungum
i rammkaþólskum noröaustur-
hluta Baden-Wurttemberg
blöskraöi þessi „ögrun”(eins og
Peter lyfsali Biggen komst aö
orði). Jöst haföi raunar hnýtt
aftan í auglýsinguna þá arna
tveimur visuorðum Ur Þýska-
landi, vetrarævintýr eftir Heine:
„Þótt pápiskt vanti vilyröi
ei veröur þá sælan aö minni”.
Þessi helsti ókristúega yfirlýs-
ing um aö blessun kirkjunnar
væri ekki mikilvæg ef aöeins aö
pörun yröi geröi fbUum hins
„elskulega DUfnadals” (Ur pésa
feröaskrifetofunnar á staönum)
heldur en ekki heitt i hamsi. Vik-
um saman voru samanlagöir vel-
vakendur dagblaöanna viti sinu
fjær af bræöi vegna ljóölinanna
meinyrtu: „Þaö má sko enginn
hafa háö og spott um almenna
helgidóma, ekki heldur þessir
sprenglæröu gUmanistar! Mér
datt þetta (sic!) i hug...”
Uppnám þetta Ut af „pápisku
vilyröi” Heines heföi sosum dcki
orðiö annaö en innansveitarglens
ef málið heföi ekki aö lyktum lent
ihöndum hins opinbera. Meira og
minna ósjálfrátt höföu sjö for-
eldrar, sem áttu afkvæmi i
menntaskólanum umrædda,
sameinast um aö blaöfesta frá-
sögn af sálarstrföi sinu — kvört-
unarbréfiö stíluðu þeir á engan
annan en hans hávelborinheit
menntamálaráöherrann i Stutt-
gart, hann heitir annars Gerhard
Mayer-Vorfeldar og er ihald.
„stjórnarskrárgrein um skóla”
væri stefnt að voða með nefndri
auglýsingu. Móöir nokkur minnt-
istþess aö Jöst kennari, meðfram
fulltnli krata i hreppsnefnd og
formaöur Félags ungra jafnaðar-
manna i héraöi, heföi einatt i
kennslustundum „beitt áróðri á
markvissan hátt i þágu kommón-
isma og sósjalisma”.
Forseti Foreldrafélags DUfna-
dals lét getiö þess „efa” sins „aö
kennari sem kunngerir skoöun
sina meö þessu móti geti jafn-
framt gegnt embætti slnu I anda
héraðslaga og stjórnarskrár”. Og
Biggen lyfsali, sem fyrr var drep-
iö á og haföi tveimur árum áöur
þotiö upp Ut af sýningu kabarett-
istans Dieters Hildebrandt („val-
inkunns undirróöursmanns og
æsinga”), en henni stóö Jöst fyrir
á sal menntaskólans þar I Bad
Mergentheim — einnig I þetta
skipti lét hann sig ekki muna um
aö berjast ódeigur I fremstu vig-
linu.
„Þaö er ljótan aö fyrir slikum
kennurum skuli þurfa aö vernda
blessaöa smándana”, áminnti
lyfsalinn vammlausi ráðherra
sinn. „Hvernig þaö veröur gert er
yöar aö ákveöa og ég vona bara
aö ég hafi komiö beiöni minni i
réttar hendur”.
öldungis ekki par brást vonin
sU. Menntamálaráðherrann er
röggsamtyfirvaldog sá fyllstu á-
stæöu til aö fyrtast nokkuö viö
sakir léttUöar og róttækni kenn-
arans, bauö hann þvi kennslu-
málastofnuninni i Stuttgart að
rannsaka hvort Jöst „hefði brotið
i bág viö embættisskyldu sina”.
Umfram allt vildi ráöherra sjálf-
ur hafa hönd i bagga með þvi
hvernig hegnt yrS fyrir hina ó-
fögru Heine-tilvitnun. „Ekki er
unnt aö láta kennslumálastofnun-
ina eina um frekari gang mála,
svo mjög hefur Jöst þessi hlaupið
á sig”.
Þar eö tilvitnun i kvæöi sem er
skyldulesning i efribekkjum
menntaskóla — jafnvel i Baden -
Wurttemberg — nægir tæpast til
opinberrar rannsóknar á embætt-
isafglöpum skoruöu skólayfirvöld
á fjendur Jösts að leggja fram
vitnisburð sem vægi þyngra á
metunum um óhæfni hans i starfi.
Hér sé guð
Þá skutu óforvarandis upp koll-
inum þriggja ára gamlir samtals-
bútar sem áttu að vera orörétt
eftir haföir. Framburöur nem-
enda var prófaöur og meira aö
segja rak rektor menntaskólans
nú allt i einu minni til þess aö
fyrir allmörgum árum heföi kona
ein „sem móöir og kristin mann-
eskja vakið athygli sina á þvi sem
fram færi í sögutimum hjá honum
Jöst”.
Ekkert frétti sá sem öll þessi
býsn snerust um — Jöst sjálfur —
af málinu fyrr en I aprillok — þeg-
ar þessvar fariðá leit viö hann ab
hann tæki afstööu til ásakananna.
Enda þótt hann segir vera
þeirrar skoðunar aö þaö „hvernig
hjúskaparauglýsing er oröuð sé
einkamál” og komi embætti sinu
næsta litið viö ætlar hann fram-
vegis ekki aö vitna jafnfjálglega i
Heine og til þessa — I þvi skyni að
stofna ekki streöi sinu fyrir
„trosi, ruöum, karpuöum” i meiri
hættu en oröiö er. Eftir honum er
haft: ,Héma i plássinu er hver sá
sem býöur gdöan dag i staö þess
aö heilsa „hér sé guö” — sem siö-
ur er — óöara grunaður um
græsku”.
Hvaö sem öllu þessu nú liöur
viröist eitt atriöi hafa gleymst i
argaþrasinu. Engum sögum fer
af því hvort auglýsingin hafi boriö
tilætlaöan árangur...
— þe.