Tíminn - 05.07.1981, Blaðsíða 23

Sunnudagur 5. júli 1981.
Steiner skrifar sér Hitler
Ef Hitler hef ði
komist undan...
NU er Steiner bUinn að senda
frd sér nýja skaldsögu — „The
Portage to San Cristobal of
A.H.”, lesist Adolf Hitler. Nýleg
gagnrýni í „Times Literary
Supplement” gefur i skyn hvert
Steiner er að fara.
Efnið gæti i raun staðið undir
afbragðs þriller. Steiner gefur sér
að Hitler hafi ekki gengið undir i
Berlin i striðslok, heldur hafi
staðgengill verið drepinn, að
tennur foringjans, sem i raun
voru eina sönnunargagnið um að
þarna væri lik Hitlers, hefðu verið
falsaöar. Og að Hitler hafi sloppið
ásamt ýmsum minni spámönnum
til Suður-Ameriku. Þrjátiu árum
siðar er hann enn i felum i myrk-
viði Amazonskóga, gamalmenni
á niræöisaldri. Loks er hann svo
handtekinn af leitarflokki gyð-
inga undir forystu gamals nas-
istaveiðara frá Israel, sem hefur
verið á hælum hans um árabil.
Veik fjarskipti hópsins gefa um
heiminum til kynna hvað er á
ferðinni. Hugsanlegar afleiðingar
handtökunnar valda f jaðrafloki á
æðstustöðum i Bretlandi, Banda-
rikjunum, Frakklandi og Sovét-
ríkjunum. Heimspressan kastar
sér yfir Suður-Ameriku.
Steiner einblinir á feröalag
gyðinganna með fjársjóðinn
mikla á vit siðmenningarinnar,
baráttu þeirra við banvæna
náttiíru, veikindi og þreytu.
Mótívið minnir óneitanlega á
„Heart of the Darkness” eftir
Conrad — ferð inn i myrkviðið til
að leita uppi eins slags myrkra-
höfðingja sem siöan hefur undir-
förul áhrif á eftirleitendurna.
Sagan er blönduð minningum
frá Utrýmingarherferð nasista,
„Hinni endanlegu lausn”, hugar-
fóstri Hitlers og umræðum viðs
vegar um heiminn þegar furöu-
fréttir taka að berast innan Ur
frumskóginum. Gyðingarnir eru
dcki vissir um hvort skeyti þeirra
til höfuðstöðvanna komast i gegn
og vita ekki nema margvisleg öfl
muni reyna að hindra þá í að
flytja Hitler til Israel, likt og gert
var við Eichmann.
Skuldaskil
Vangaveltur leitarflokksins
gefa Steiner færi á aö filósófera
og hefjasöguna upp yfir plan ein-
faldra spennubókmennta. Þeir
berjast i gegnum frumskóginn
meö furðu ernan Hitler i eftir-
dragi og ræða um náttUru
hefndarinnar. Hvað er hægt að
gera við forgöngumann hroða-
verkanna sem Steiner tæpir ann-
að veifið á i bókinni. Yngsti með-
limur hópsins hefur harma að
hefna vegna þess aö faðir hans
var drepinn i' fyrri tilraun tii að
finna Hitler og er uppfullur af
hugvitsamlegum pyntingum og
likamlegum pislum sem biða
gamla mannsins. En eldri og
reyndari maður segir honum að
slik hefnd myndi engu góöu koma
til leiðar:
„Ef við pyntum hann eða
hengjum hann gefum við i skyn
að þaö sé hægt að bæta fyrir eitt-
hvað af þvi sem hann hefur gert,
eins og það sé hægt að afturkalla
1/milljónasta hluta af þvi. Ef við
hengjum hann mun sagan jafnóð-
um draga sér sin mörk. Eins og
það hafi verið skuldaskil. Og
gleymskan mun fylgja á eftir.
Það er einmitt það sem þeir vilja.
Þeirvilja að við gerum skitverkið
fyrir þá og leggjum alla sektina á
herðar honum. Eins og kórónu.
Það var allt honum að kenna.
Látum gyðingana strengja hann
upp. Hanngerði það allt. Þeir vita
það manna best. Viö erum sýkn
saka. Fyrst negldu þeir upp sinn
KristognU Hitler. Guð hefur val-
ið gyðingana. Sem böðla sina.
Prófsteinn
á mannkynið
Megin þema sögunnar eru hug-
leiðingar um sekt, réttlæti, um
syndagjöld og söguleg tengsl gyð-
ingaþjóðarinnar við ofsækjendur
sina. Þærná hápunkti við lok bók-
arinnar er Hitler tekur að verja
geröirsinar og sýnir að hann hef-
ur litlu gleymt af gömlu mælsku-
listinni. Innbyrðis hafa leitar-
main rætt um gamla orðsporiö
um aö Hitlerhafisjálfur haft i sér
gyðingablóð. Nú hefur hann oröið
og játar aö margar af hugnfynd-
um sinum um goðkynja herraþjóð
með einstakt sögulegt hlutverk
hafi verið innblásnar af gyðing-
dómi. Hann viðurkennir að hann
hafi reynt að losa heiminn við
gyðinga vegna þess aö þeir hafi
verið óviðunandi prófsteinn
mannkynið.
Þarna spilar inn i þrihöfða rök-
semdafærsla Steiners sjálfs úr
,,In Bluebeard’s Castle” um það
hvers vegna gyöingarnir hafi ver-
ið svo óþægur ljár I þúfu mann-
kynsins — siðferöislegar kröfur
þeirra voru altækar og óupp-
fyllanlegar: Krefjandi eingyðis-
trd Jahves, boðskapur Krists um
ást og fyrirgefningu, væntingar
Marx um algert þjóðfélagslegt
réttlæti.
I ljósi þessara gjafa gyðing-
anna er mannkyninu óviöbjarg-
andi. Hitler Steiners segist hafa
reynt að frelsa mannkyniö frá
þessari einhliða kröfugerð gyö-
inganna um æðri gildi: „Þrivegis
hefur hann smitað huga okkar
með bakterium fullkomnunarinn-
ar”. Hitler reyndi að losa mann-
kynið við þessa byrði, og afleið-
ingin? Uppfylling drauma
Sionismans i mynd tsraelsrikis,
sem aldrei hefði orðið til án hel-
fararinnar.
Gölluð efnistök
I umfjölluni nni um „The
Portage to San Christobal of
A.H.” i TLS segir ennfremur aö
bókin beri meiri keim af goðsögu-
legri skáldsögu en sögulegri.
Steiner sé kjarkmaður, hann
megi biíast við mótbárum frá ein-
stengingslegum gyðingum, sem
iiti á bókina sem viðleitni til að
hvitþvo Hitler. I raun sé þó bókin
óvenju sterk og djúphugul, helst
sé að finna að stilnum sem á köfl-
um er hroðvirknislegur og ósann-
færandi. Þaö er skiljanlegt. Stein-
er á sér þrjú móðurmál og þvi
ekki furða að hann eigi erfitt með
að skrifa sannfærandi samtöl á
ensku. Málfarið á ritgerðum hans
er oft ofhlaðið og yfirdrifiö, slikt
getur átt vel við á þeim vettvangi,
getur jafnvel verið til áhrifsauka,
en þegar daglegt mál er sett á
pappir er slikt óhjákvæmilega til
baga.
Höfundur greinarinnar i TLS,
Bernard Bergorzi, segir: „Og þó,
það er meira fólgið i þvi að skrifa
en að skrifa alltaf vel. Það er
krafturinn fremur en fágaður still
og stöðugleiki sem einkennir
þessa athyglisverðu bók.”
Rétt einu sinni hefur Steiner
komiðokkur aödáendum sinum á
óvart.
eh
■ Georg Steiner erkikrítíker er furðu illa kynntur hér á landi. Bækur hans sjást að
vísu f lestar hverjar í búðum hér seint og síðarmeir, en i blöðum og tímaritum hef-
ur hann legið í þagnargildi, aðrir óverðugri hlotið meiri umfjöllun. Þetta er í raun
kyn þar sem Steiner ætti að vera okkur að góðu kunnur, var hér á tíma heimsmeist-
araeinvigisins mikla og skrifaði um það bók. Annars er þetta óvenju f jölgáfaður
maður, alhliða menningarrýnandi af gamla skólanum og meistari þeirrar dvín-
andi listar að koma hugsunum sínum i hnitmiðað form essayunnar. Hann er höf-
undur ritgerðasafnanna „Language and Silence" og „Extraterritorial", menning-
ar- og þjóðfélagsgagnrýni með stóru sniði í „In Bluebeard's Castle: Some Notes
Towards the Re-definition of Culture". Samanburðar bókmennta- og málfræði-
verksins „After Babel", sem f jallar um yfirfærslu merkinga og hugsana á milli
tungumála — þýðingar. Og skáldsögu „Anno Domini". Ennfremur skrifar hann i
enskumælandi blöð beggja vegna hafsins.
Ahuga og vitsvið Steiners er afar víðfemt, og einatt kastar hann nýju Ijósi á hlut-
ina, dregur óvæntar línur um bókmenntir og sögu, dettur ofan á nýjan samanburð.
Hvort sem manni finnst hann hafa rétt fyrir sér eða ekki, alltaf sér hann nýjan f löt
á hverju máli, Þetta stafar m.a. af því hversu alþjóðlega menntun og uppeldi hann
hefur fengið, vitaskuld að hætti kynbræðra sinna gyðinga, í Frakklandi, Englandi,
Bandaríkjunum. Hann slær um sig með mikilli tungumálakunnáttu og gríðarlegum
lestri.
Menningin yfirleitt, þróun hennar og vaxtarbroddar eru leikvöllur Steiners,
samspil hugmynda og sögu, raunvísinda og hugvísinda, staða tungumálsins og ný-
sköpun þess, aukinheldur tónlist, skák og gyðingarnir... Um þá skrifar hann af
óskoraðri innlifun f „Language andSilence", hann var einn af gyðingunum sem
slapp undan glæpnum mikla, hverjar eru afleiðingar hans fyrir einstaklinginn,
gyðingana, mannkynið?