Tíminn - 07.02.1982, Blaðsíða 4

4
li it í I !tH
Sunnudagur 7. febrúar 1982.
■ Jacques Prévert, eitt-
hvert ástsælasta skáld
Frakka á öldinni hefði orð-
ið áttatíu og tveggja ára á
fimmtudaginn hefði hann
lifað. Það bar einmitt upp
á þann dag að Sigurður
Pálsson las þýðingar sínar
á Ijóðum Préverts í
Franska Bókasafninu.
Sigurður hefur þýtt megn-
ið af Ijóðunum í bók Pré-
verts, Paroles, sem óefað
er vinsælasta og víðlesn-
asta Ijóðabók í Frakklandi
fyrr og siðar. Auk þess er
það harla óvenjulegt að
heilar Ijóðabækur séu
þýddar á íslensku/ lengst
af hefur verið heldur til-
viljanakenndari gangur á
þeim málum. Við báðum
Sigurð að segja okkur deili
á skáldinu Prévert og
þýðingum sínum.
„Eigum viö aö byrja á byrjun-
inni?” segir Sigurður glettnis-
Prévert og Pálsson
- ljóðabókin Paroles á íslensku
lega. ,,A la Pétur Gunnarsson
sem segir frá þvi hvernig þetta
kviknaöi allt meö hann Andra.
Sko, Jacques Prévert er jafn-
gamall öldinni, fæddur 4öa febrú-
ar aldamótáriö og er þvi einn af
þeim sem eru milli tvitugs og þri-
tugs um þaö leyti sem súrreal-
isminn veröur til. Þessi stefna,
súrrealisminn, er trúlega einhver
merkilegasta listhreyfing á þess-
ari öld og spannar í raun miklu
viöara sviö en flestar listhreyf-
ingar. Þaö er hreint meö ólikind-
um hvaö hópur súrrealistanna
var stór og sterkur i kringum
1925.1 hreyfingunni og viðloðandi
hana var ótrúlegt samansafn af
yfirburðamönnum sem ekki er
gott aö skilja hvernig náöu sam-
an. Meöal ljóöskáldanna voru þar
Prévert sjálfur, Paul Eluard, Ro-
bert Desnos og Louis Aragon, en
Prévert gat einmitt ornaö sér viö
þá minningu að fimm ára gamall
heföi hann leikið sér viö viö-
kvæmnislegan niu ára strák sem
siöar varö Louis Aragon.
Nú, i herþjónustu kynntist Pré-
vert málaranum Yves Tanguy,
sagan segir aö þeir hafi verið
mjög erfiöir og sifellt var veriö aö
refsa þeim fyrir agabrot. Þar er
Prévert uppmálaður, að þola ekki
það sem honum finnst dæmigerö-
ast fyrir heimskuna og þau öfl
sem gera fleslj fólki erfitt aö lifa
hér á jörðinni, sem i raun þyrfti
alls ekki aö ve :í. Allt þaö sem er
dæmigert fyrir bælingaröflin —
hermennska, i.erforingjar, vald-
beiting, valdsþjónar, kirkja og
kirkjunnár þjónar. Þetta eru
hlutir sem alla tið fóru i hárfin-
ustu taugar Préverts, hann hat-
aðist alltaf viö þá sóun og
heimsku sem strið eru. Hann að-
lagaöist heldur aldrei, sætti sig
aldrei viö heimskuna og sættist
aldrei við valdsins þjóna. Það má
reyndar segja um marga postula
súrrealistahreyfingarinnar að
þeir höföu þetta úthald i óþekkt-
inni, i uppreisnar- og frelsis-
andanum.
Súrrealistapáfinn
Eins og flestir vita má segja að
súrrealistahreyfingin hafi siöar
tekiö á sig mannsmynd og á nafn-
skirteini hennar stóð André Bre-
ton. Hreyfingin breyttist sumsé i
mann og maöurinn i hreyfinguna.
Hún er geysimerkileg þessi vald-
beiting sem Breton, þessi frelsis-
dýrkandi, beitti félaga sina. Hann
rak þá nokkurn veginn alla burt,
stóö fyrir eilifum samblástri gegn
einstökum félögum — hann varö
páfi sem beitti bannfæringar-
vopninu óspart. Jacques Prévert
var rekinn árið 1928.
Raunsönnustu súrrealistarnir,
sem höfðu lagt allt undir i tilraun-
um súrrealismans, fengu margir
hverjir fljótt að fjúka. Leikhúss-
maðurinn Artaud var til dæmis
rekinn strax árið 1926. Að visu
haföi kraumað i honum einhver
sálsýki allt frá þvi að hann var
unglingur, en samt var hann alla
tiö mjög hreinn og beinn i störfum
hreyfingarinnar. Siðarmeir mild-
aöi Breton svo marga þessa dóma
sina, til dæmis i tilfelli Artauds.
Reyndar gerðist þaö ekki fyrr en i
lok striðsins þegar menn voru að
reyna að fá kallinn lausan af geð-
veikrahæli. Þá skrifaði Breton
loks grein og hrósaði Artaud á
hvert reipi.
Súsanna + Andri
= Jacques
Jæja, eigum við að gera grein
fyrir upphafinu núna, á Rue de la
Huchette, sem er pinulítil gata,
ein af elstu götunum i Paris, i
Latinuhverfinu rétt við árbakk-
ann...”
— A matargötunni, þar sem nú
er selt kebab i hverri dyragátt?
,,Já, kebab. Og þar sem búiö er
að leika Sköllóttu söngkonuna siö-
an 1957... Þarna var stúlka sem
hét Súsanna meö móöur sinni aö
búa til bréfpoka sem þær seldu
upp I Les Halles hverfið. Og
þarna var maöur labbandi sem
langaöi til aö veröa leikari. Sá hét
Andri. Felldu þau hugi saman,
giftust og eignuðust Jacques 4öa
febrúar áriö 1900. Sex árum siðar
eignuöust þau svo náunga sem
hét Pierre, en hann starfaði
siöarmeir dálitiö meö bróöur sin-
um. Hann varð meöal annars
kvikmyndaleikstjóri og stjórnaði
svo kabarettleikhúsi um 1950 og
þar á eftir. Það má benda á að
Pierre leikur eitt aðalhlutverkið i
Gullöldinni eftir Bunuel sem nú er
sýnd á kvikmyndahátiðinni.
Handritiö að þeirri mynd samdi
Bunuel árið 1929 ásamt Salvador
Dali, en það var einmitt um þaö
leyti að Dali mætti til leiks og
veitti feiknarlegum krafti i súr-
realistahreyfinguna.
Upp úr 1930 fer Prévert aö
skrifa litla leikþætti fyrir bar-
áttuleikhóp, Októberhópinn svo-
kallaöan. Hópurinn var aðallega
meö stuttar sýningar á vettvangi,
á vinnustöövum og meöal alþýðu-
fólks. Baráttumálin voru tekin
fyrir eftir hendinni og eölilega
bar þar hæst baráttu gegn fas-
ismanum. Siðan tók hann til viö
aö skrifa kvikmyndahandrit og
þar er langþekktast samstarf
hans við Marcel Carné. Ætli þeir
hafi ekki gert átta myndir i sam-
einingu, Carné leikstjóri og Pré-
vert handritshöfundur. Af þeim
má nefna frægastar: Les Enfants
du Paradis, Quai des Brumes,
Drðle de drame, Les visiteurs du
soir og Les portes de la nuit...
Paroles
Og þá erum viö komnir aö bók-
inni Paroles. Þetta er stöðugur
bestseller í Frakklandi, ég veit
ekki hvort eru til nokkrar tölur
um hvað er búið að selja bókina i
mörgum eintökum og man ekki
hvað er búið að gefa hana oft út,
útgáfurnar eru svo margar. Þetta
er fyrsta bókin sem kom út eftir
Prévert og kom ekki fyrr en 1945
og þá var það náungi sem heitir
René Bertelé sem kom útgáfunni
i kring. Prévert hirti alla tiö mjög
litið um að halda þessu til haga,
en hann var þó orðinn mjög
þekktur fyrir ljóð og aðra texta
sem höfðu birst i timaritum, verið
fluttir eða sungnir. Ljóð Préverts
eru og hafa alltaf verið mikið
sungin, jafnvel þótt þau séu mjög
frjáls i forminu, þau eru sjaldnast
rimuð og mismörg atkvæði i
hverri ljóðlinu. Hér trúa menn þvi
statt og stöðugt að ekki sé hægt að
syngja ljóð nema þau séu mjög
föst i forminu, en þarna tekst
mönnum einhvern veginn að
syngja þetta og flytja.
Paroles er ljóðabókin fyrir þá
sem aldrei lesa ljóð, hjá þeim
sem eiga engar ljóðabækur leyn-
ist samt einhvers staðar eintak af
Paroles. Allir eiga hana, sama af
hvaða stigum og stéttum þeir eru.
Vinsældir bókarinnar eru að
mörgu leyti skiljanlegar, þvi ljóð-
málið er mjög ljóst og einfalt, en
samt afskaplega nákvæmt, það
Jacques Prévert:
og fjörið heldur áfram
Stendur við barinn
Á slaginu tiu
Hávaxinn pípulagningamaður
í sunnudagafötum og samt er mánudagur
Syngur fyrir sjálfan sig
Syngur að það sé fimmtudagur
Og hann eigi fri í skólanum
Og stríðinu sé iokið
Og vinnunni líka
Að lífið sé fagurt
Og stelpurnar sætar
Og slagar við barinn
En blýsakkan vísar honum veginn
Hann snarstoppar beint frammi fyrir eigandanum
Þrír bændur munu koma og borga yður
Svo hverfur hann í sólina
Án þess að borga drykkina
Hverfur í sólina og heidur áfram með sönginn
Sigurður Pálsson þýddi