Fréttablaðið - 05.05.2008, Blaðsíða 14

14 5. maí 2008 MÁNUDAGUR
Ö
ryggisráð Sameinuðu þjóð-
anna varð til í kjölfar síðari
heimsstyrjaldarinnar, og hefur
það hlutverk að varðveita
heimsfrið og öryggi. Ráðið er
þó síður en svo óumdeilt, og
hefur verið tekist á um breytingar á því
innan Sameinuðu þjóðanna (SÞ) í á annan
áratug.
Til þess að varðveita heimsfriðinn hefur
öryggisráðið rúmar heimildir til aðgerða.
Fyrsta skrefið sem ráðið tekur er þó yfirleitt
að rannsaka mál sem ógna friði og stöðug-
leika og geta leitt til milliríkjadeilna.
Ráðið getur hvenær sem er mælt með því
að deilendur grípi til aðgerða til að leysa
málið, en hefur þó mun öflugri tæki sem það
getur beitt. Öryggisráðið getur þannig ákveð-
ið að senda verði friðargæslulið á átakasvæði
eða að grípa til efnahagsþvingana eða ann-
arra efnahagslegra refsiaðgerða.
Öflugasta úrræði ráðsins er að heimila
sameiginlegar hernaðaraðgerðir ríkja SÞ.
Slíkar hernaðaraðgerðir voru til að mynda
heimilaðar gegn Írak í kjölfar innrásar
landsins í Kúveit árið 1991. Bandaríkin sóttu
það fast að fá viðlíka heimildir til innrásar í
Írak árið 2003, en fengu ekki.
Öryggisráðið hefur þó að sjálfsögðu enga
friðargæsluliða og engan her, heldur verður
að treysta á að aðildarríki SÞ grípi til þeirra
aðgerða sem ráðið mælir fyrir um, hvort
sem um er að ræða viðskiptaþvinganir eða
hernaðaraðgerðir.
Vilja samstöðu innan ráðsins
Fimmtán ríki sitja í öryggisráðinu hverju
sinni. Þau geta öll lagt fram tillögur, og hafa
jafnan atkvæðisrétt. Aukinn meirihluta þarf
til að ráðið samþykki tillögur, níu ríki af
fimmtán þurfa að samþykkja. Raunin er hins
vegar sú að ríkin í ráðinu leggja sig fram
eins og hægt er við að ná samstöðu innan
þess um aðgerðir, segir Colin Keating, for-
stjóri Security Council Report.
Ráðið fundar reglulega, auk þess sem
boðað er til aukafunda, oft með mjög skömm-
um fyrirvara, komi upp mál sem þarf að
fjalla um. Ríkin skiptast á að gegna forsæti í
ráðinu. Taki Ísland sæti í ráðinu verður það
líklega í forsæti í febrúar eða mars 2009.
Fimm af ríkjunum fimmtán eiga fast sæti
í ráðinu, og geta beitt neitunarvaldi innan
þess. Þessi ríki eru Bandaríkin, Bretland,
Frakkland, Kína og Rússland.
Kosið er um tíu sæti í ráðinu til tveggja
ára í senn. Ekki má kjósa ríki strax aftur í
ráðið þegar setu þeirra er nýlokið, alltaf
þurfa að líða tvö ár á milli þess að ríki sitji í
ráðinu. Ríki eru flokkuð í ákveðna hópa, og
kosið eftir þeim í ráðið. Þannig eiga ríki Afr-
íku þrjú sæti í ráðinu, ríki Suður-Ameríku og
Karíbahafsins tvö, ríki Vestur-Evrópu og
önnur ríki tvö, ríki Asíu tvö og Austur-Evr-
ópuríki eitt.
Fimm kjörin ríki ljúka setu í ráðinu eftir
árið í ár; Belgía, Indónesía, Ítalía, Panama og
Suður-Afríka. Önnur fimm ríki ljúka setu
eftir næsta ár; Búrkína Fasó, Kostaríka,
Króatía, Líbía og Víetnam.
Norðurlöndin hafa haft þá stefnu að eitt
þeirra sitji í öryggisráðinu annað hvert
tveggja ára tímabil. Frá því Noregur tók
sæti í ráðinu á árunum 1949-1950 hefur keðj-
an haldist svo til óbrotin. Aðeins þegar Sví-
þjóð náði ekki kjöri árið 1992 varð hlé á.
Næst tækifæri 2029 til 2030
Ísland býður sig nú fram í fyrsta skipti, en
vegna framboðs Íslands frestuðu Finnar
framboði, og bjóða sig nú fram fyrir tímabil-
ið 2013-2014. Ísland keppir við Austurríki og
Tyrkland um tvö laus sæti. Nái Ísland ekki
sæti nú mun næsti gluggi í framboðum Norð-
urlandanna líklega ekki opnast fyrr en vegna
áranna 2029 til 2030.
Neitunarvald fastaríkjanna fimm, hinna
svokölluðu P5-ríkja, hefur mikil áhrif á starf-
semi ráðsins og umræður innan þess. Til
þess að skilja mikilvægi þess er gagnslítið
að skoða tölur um þau tilvik sem því hefur
verið beitt, segir Hjálmar W. Hannesson,
sendiherra og fastafulltrúi Íslands hjá SÞ.
„Það felst gríðarlega mikið vald í neitun-
arvaldinu, ekki bara það sem hægt er að lesa
út úr tölum,“ segir Hjálmar.
Fulltrúar allra ríkja í öryggisráðinu hafa
neitunarvaldið alltaf í huga þegar fjallað er
um mál, og þau undirbúin. Engar tölur eru til
um það hversu oft ríki hafi hótað að beita
neitunarvaldi, eða gefið í skyn að þau gætu
hugsað sér að beita því. Enn síður eru til
tölur yfir þau skipti sem önnur ríki hafa hætt
við að leggja eitthvað fram, eða lagt fram
mjög breytta útgáfu, vegna þess að þau sáu
fram á að neitunarvaldi yrði ella beitt.
Undanfarin ár hefur gagnrýni á neitunar-
valdið aukist verulega innan SÞ. „Það er
pressa á P5-ríkin að beita ekki neitunarvald-
inu,“ segir Hjálmar. Því kjósi P5-ríkin yfir-
leitt að beita því aðeins í algerum undan-
tekningartilvikum. Þrýst sé á þau að gera
það aðeins þegar málið varði þjóðaröryggi
viðkomandi ríkja.
„Það vilja allir nota Sameinuðu þjóðirnar
sinni þjóð í hag, það verður að búast við því,
þetta eru engin góðgerðasamtök,“ segir
Swadesh M. Rana, sérfræðingur í málefnum
SÞ hjá World Policy Institute. Þess vegna
vilji P5-ríkin fá leiðitöm ríki í ráðið, eða ríki
sem hafa svipaðar grundvallarskoðanir.
Líta á kjörin ríki sem gesti
„Það er enginn vafi á því að fastaríkin fimm
líta svo á að þau eigi öryggisráðið,“ segir
Lars Faaborg-Andersen, sendiherra og annar
fastafulltrúi Danmerkur hjá SÞ.
„Þau líta svo á að kjörnu ríkin hverju sinni
séu gestir sem þægilegt sé að nota þegar
hægt er, og hægt að hundsa þegar það gengur
ekki. Það þýðir ekki að kjörnu ríkin séu valda-
laus. Þau hafa fyrst og fremst áhrif í málefn-
um sem eru óumdeild og fastaríkin hafa ekki
áhuga á, eða ef fastaríkin eru ekki sammála
um eitthvað,“ segir Faaborg-Andersen.
Á síðari árum er orðið algengara að P5-
ríkin kjósi að sitja hjá frekar en að beita neit-
unarvaldinu. Það er afar óheppilegt fyrir
öryggisráðið þegar ekki er samstaða innan
þess um aðgerðir. Það hefur til dæmis verið
raunin varðandi málefni Darfúr, þar sem
yfirvöld í Súdan skáka í því skjóli að ekki er
samstaða innan ráðsins vegna málsins, þar
sem Kína og Rússland styðja engar aðgerðir
vegna ástandsins í Darfúr.
Án samstöðu skortir á áhrifamátt þess sem
ráðið ályktar um, því þá sjá deiluaðilar að
það er engin samstaða um málið á alþjóða-
vettvangi, segir Johan C. Verbeke, fastafull-
trúi og sendiherra Belgíu hjá SÞ.
Fréttaskýring: Framboð Íslands til öryggisráðs SÞ 4. hluti
FJÓRÐA GREIN AF FIMM
Á morgun:
Seta í öryggisráðinu
Varðhundur heimsfriðarins
Öryggisráð Sameinuðu þjóðanna hefur rúmar heimildir til að grípa til aðgerða til að tryggja heimsfriðinn. Pólitíkin innan ráðs-
ins litast þó verulega af neitunarvaldi ríkjanna fimm sem eiga fast sæti í ráðinu. Mikill þrýstingur er á ríkin fimm að beita ekki
neitunarvaldi nema í neyð. Skorti samstöðu innan ráðsins getur það haft slæmar afleiðingar, eins og gerst hefur í Darfúr.
FRÉTTASKÝRING
BRJÁNN JÓNASSON
brjann@frettabladid.is
B
retland
Suður-Afríka
RússlandPanama
Líbía
Ítalía
Indónesía
Frakkland
Ba
nd
ar
ík
in
Ví
et
na
m
Be
lgí
a
Bú
rkí
na
Fas
ó
Kína
Kostarík
a
Króatía
Salur öryggisráðsins í höfuðstöðvum
Sameinuðu þjóðanna í New York
Fram
kvæ
m
darstjóri
Sk
ri
fs
to
fu
st
jó
ri
r
áð
si
ns
Starfsm
enn skrifstofu SÞ
Fjöldi ríkja í SÞ og hlutfall þeirra sem eiga sæti í öryggisráðinu
0 50 100 150 200
2008 Samt. 192 ríki
1966 Samt. 122 ríki
1946 Samt. 55 ríki
15
15
11
Ríki utan ÖR Fjöldi ríkja í ÖR
FUNDUR ÖRYGGISRÁÐSINS Öryggisráðið fundar reglulega. Hér ræða fulltrúar ríkjanna fimmtán sem sitja í
ráðinu útbreiðslu gjöreyðingarvopna á fundi ráðsins nýverið. MYND/SÞ/DEVRA BERKOWITZ
Breytingar ræddar í 15 ár
Mikil umræða hefur farið fram innan Sameinuðu þjóðanna (SÞ) á
undanförnum árum um mögulegar breytingar á skipan öryggisráðsins.
Sérstakur vinnuhópur hefur unnið að breytingum frá árinu 1994, án þess
að nokkuð hafi breyst.
Mörgum aðildarríkjum SÞ þykir skipan ráðsins lýsandi fyrir heims-
myndina við stofnun þess árið 1946, ekki heimsmyndina eins og hún er
í dag. Margar tillögur hafa komið fram. Sum ríki vilja fjölga fastaríkjunum,
önnur vilja fleiri kjörin ríki í ráðið. Þá er deilt um hvort afnema beri eða
takmarka neitunarvaldið.
Ísland hefur, eins og Norðurlöndin öll, stutt tillögu sem gerir ráð fyrir
því að Indland, Japan, Þýskaland, Brasilía og tvö Afríkuríki fái fast sæti
í ráðinu, og að kjörnum ríkjum verði fjölgað, að því er fram kemur í
skýrslu utanríkisráðherra til Alþingis frá 8. apríl síðastliðnum.
Málamiðlunartillaga gerir ráð fyrir því að föstum sætum verði ekki
fjölgað, heldur verði til ný tegund kjörinna ríkja. Ríki sem verði kjörin til
lengri tíma, fimm til tíu ára, og eigi kost á endurkjöri.
Breytingar á ráðinu þurfa að fá samþykki 2/3 hluta ríkja á allsherj-
arþingi SÞ. Talið er æskilegt að breyting á svo mikilvægu ráði SÞ fái
samþykki því sem næst allra aðildarríkja.
„Líkindin á niðurstöðu á næstu misserum eru ekki mikil, hvað svo
sem verður,“ segir Hjálmar W. Hannesson, sendiherra og fastafulltrúi
Íslands hjá SÞ.
Bretland og Frakkland
Virkustu ríkin innan öryggisráðsins. Fulltrúar
ríkjanna undirbúa stærstan hluta mála sem
ráðið tekur fyrir, vinna obbann af vinnunni.
Þau vilja að ráðið komi eins mikið við sögu
og hægt er, og leggja áherslu á friðsamlegar
lausnir og mannréttindi.
Bandaríkin
Líta á öryggisráðið sem eitt af þeim tækjum
sem ríkið hefur til að ná fram sínum stefnu-
málum á alþjóðavettvangi. Reiðir sig ekki
á ráðið, en ef það getur hjálpað við að ná
málum fram nota Bandaríkin ráðið. Hika ekki
við að gagnrýna ráðið, ganga framhjá því og
gera það að athlægi.
Rússland og Kína
Vilja halda óbreyttu ástandi.
Leggja engin mál fram, bregðast aðeins við
því sem aðrir gera. Vinna því grímulaust að
takmarka skaða af starfsemi ráðsins fyrir sig,
og stjórnast mjög af viðskiptahagsmunum.
Gæta þess sérstaklega að ekki verði sett
fordæmi sem síðar gætu snúist gegn þeim
eða þeira bandalagsríkjum.
Fastaríkin fimm