Tíminn - 15.04.1982, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 15. april 1982
Forsenda fyrir
dvöl vamarliðsins
hér á landi, er að
það hafi ekki af-
skipti af innan-
landsmálum. Yrði
misbrestur i þvi
efni, væri brostin
veruleg forsenda
fyrir dvöl varnar-
liðsinshérálandi.
og er utanrlkisráðherra til ráðu-
neytis um þau málefni.
Hafréttarmál
Hafréttarmálefnin eru okkur
íslendingum jafnan hugstæð.
Rétt er að geta þess, að á fundin-
um i Genf i ágúst 1981, var I fyrsta
sinn gefið út uppkast að haf-
réttarsáttmála, en hinar fyrri út-
gáfur höfðu verið óformleg drög.
Þetta undirstrikaði m.a. að nú
færi að draga að lokum ráðstefn-
unnar, sem þá hafði verið að
störfum i nær átta ár. Einn stóran
skugga ber þó þarna á og er þar
um að ræða æði viðtækar
breytingatillögur, sem Banda-
rikjastjórn hefur sett fram um
málmvinnslu á alþjóðahafsbotns-
svæðinu.
Viðbrögð þróunarrlkja við
þessum breytingatillögum hafa
verið mjög neikvæð og þvi er sú
hætta vissulega fyrir hendi að
ekki náist eining um endanlega
gerð sáttmála. Hvort þá yrði
gengið til atkvæða um textann
eða starfi ráðstefnunnar frestað
um óákveðinn tima er enn óljóst.
Viö hljótum að vona I lengstu lög
að fullt samkomulag náist svo
að öll rlki heims treysti sér til að
fullgilda sáttmálann. Að öðrum
kosti kynnu hættulegar deilur um
einstök ákvæði hans að geta
blossað upp hvenær sem væri.
Ellefu ríki á hafréttarráöstefn-
unni, Norðurlönd öll, Ástralia,
Nýja Sjáland, Kanada, Holland,
Irland og Austurriki hafa komið
upp óformlegum vinnuhópi til að
leita að málamiölun milli sjónar-
miða Bandarikjamanna, sem
reyndar njóta nokkurs skilnings
ýmissa stærri iðnrikja og
þróunarríkjanna hins vegar,
Sviss hefur bæst I hópinn. Hvort
slfk málamiðlun tekst er enn alls-
endis óvist, en við verðum að
vona hið besta.
Samskipti
ríkra þjóða
og snauðra
Iframhaldi af því, er segir IVI.
kafla skýrslunnar um þróunar-
samvinnu, langar mig til að bæta
við nokkrum orðum um norður-
suður vandamálin svokölluðu.
A undanförnu ári hefur þvi
miður nær ekkert þokast áfram I
norður-suður málaflokknum, eða
um samskipti rikra þjóða og fá-
tækra. Þar með á ég þó ekki við
aö umræður hafi legið niðri. 36.
allsherjarþing Sameinuðu þjóð-
anna fjallaöi nokkuð um þennan
málaflokk á sJ. hausti og raunar
hefur þessu jxngi enn ekki verið
formlega slitið aöallega vegna
þess að þingforseti kveðst enn
standa fyrir óformlegum viðræð-
um varðandi þennan dagskrárlið
sem fjallar um alhliða samnings-
viðræður um alþjóða efnahags-
samvinnumál og verði þingið
kallað saman til að fjalia um það
mál þegar þokast i samkomu-
lagsátt.
1 október var haldinn fundur
leiðtoga 22 rikja i Cancun til að
ræða þessi sömu mál og reyna að
marka framtiðarstefnu. Lltill
árangur hefur enn komið i ljós af
þeim fundi þótt llnur kunni að
hafa skýrst eitthvað.
1 tillögum þróunarrikjanna sem
fram komu 1979 eru vissulega
settar fram róttækar hugmyndir
um grundvallaratriði i alþjóðleg-
um efnahagsmálum. Byrðarnar
munu fyrst I stað aðallega falla á
vestræn iðnaðarriki þótt segja
megi að ýms atriði þessara til-
lagna gætu bætt hag allra þegar
til lengri tima er litið. Ýms
vesturlönd, einkum Bandaríkin,
hafa ekki verið reiðubúin til
heildar samningaviðræðna um
þessi mál, ekki sist vegna þess að
erfiðleikar i efnahagsmálum
heimsins og heima fyrir gerir
þeim ekki fært að taka á sig frek-
ari byrðar. Sovétrikin og þeirra
fylgiriki halda sig svo að mestu
utan við með þeirri gamalkunnu
röksemdafærslu að þau eigi enga
sök á ástandinu og hafi þvi engum
skyldum að gegna.
Óhugnanlegar
staðreyndir
Meðan hvorki gengur né rekur i
þessum málum, stendur aðstoð
við fátækustu rlki heims i stað eða
dregst jafnvel saman. Nýlega
fékk ég í hendur upplýsingarit frá
Barnahjálp Sameinuðu þjóðanna
sem gefur yfirþyrmandi mynd af
einum þætti ástandsins. Ég held
að það sé hollt fyrir okkur að
heyra nokkrar staðreyndir, sem
þarna koma fram.
Við höfum lengi talið það hér á
landi að barnslifið væri ekki unnt
að meta til fjár. En á árinu 1981
hefðu eitt þúsund krónur á ári á
barn gert gæfumuninn. Hefði
þeirri upphæð verið eytt á skyn-
samlegan hátt handa hverjum og
einum hinna fimm hundruð
milljóna fátækustu mæöra og
barna I heiminum hefði mátt sjá
þeim fyrir bættum mat, hættu-
minni meðgöngu, grundvallar-
menntun og heilsugæslu, auknu
hreinlæti og heilnæmara vatni.
Jafnframt þvi að draga þannig
úr neyðinni hefðu slikar aðgerðir
stuðlað að þvi að draga úr of-
fjöigun mannkyns og auka hag-
vöxt á komandi árum.
I stuttu máli sagt hefðu slíkar
aðgerðir til að tryggja grund-
vallarþarfir allra barna i heimin-
um bæði verið stærsta mannúðar-
mái, sem unnt er að vinna að og
einhver besta fjárfesting sem
heimsbyggðin hefði getað lagt i.
A árinu 1981 reyndust þúsund
krónur á ári hærra verð en heims-
byggðin var reiðubúin að greiða.
Greitt verð reyndist vera eitt
barnslif aðra hverja sekúndu eða
17 milljónir yfir árið. Innan við
10% þessara barna voru bölusett
gegn sex algengustu og hættuleg-
ustu tegundum barnasjúkdóma.
Slikt kostar 50 krónurábam. Það
er hins vegar of dýrt og þvi varð
kostnaöurinn 5 milljónir barns-
lifa.
Arið 1982 verður ekkert betra.
Núídagmunu40þúsund börn lát-
ast, 100 milljónir munu fara
hungruð að sofa i kvöld og áður en
árið er liðið hafa 10 milljón böm
beðið varanlegt tjón til Ukama og
sálar af næringarskorti og 17
milljónir munu hafa dáið áöur en
5 ára aldri er náð.
Þetta eru óhugnanlegar
staðreyndir en staðreyndir eigi að
siður. Okkur hlýtur öllum að vera
hollt að hafa þær Ihuga þegar við
deilum hér um skiptingu á
þjóðarkökunni og veltum þvl fyrir
okkur hvort þetta allsnægtaþjóð-
félag eigi að láta sér nægja að
leggja fram 50 aura af hverjum
eitt þúsund krónum þjóðarfram-
leiðslunnar til að lina þessar
þjáningar eða hvort við eigum að
vera svo rausnarlegir aö hækka
þetta upp I 65 aura af hveijum
þúsund krónum þjóðarfram-
leiðslu. Okkur finnst sjálfsagt, að
þessar óhugnanlegu staðreyndir
séu okkur fjarlægar. Þær em
vissulega ekki fyrir hendi I okkar
allsnægtaþjóöfélagi, þó að við
finnum okkur næg tilefni til að
kveina og kvarta. En ég hefi viij-
að vekja menn til umhugsunar
um þessi efni.
■ Margrét ólafsdóttir, Aöalsteinn Bergdal og Gisli Halldórsson I hlutverkum sfnum f Hassið hennar
mömmu
HASSIÐ HENNAR
MÖMMU
LEIKFÉLAG REYKJAV ÍKUR
HASSIÐ HENNAR
MÖMMU
Höfundur
DARIO FO
Þýðandi:
Stefán Baldursson.
Leik my nd og bún inga r:
Jón Þórisson.
Lýsing:
Daniel Williamsson.
Leikstjóri:
Jón Sigurbjörnsson.
Frumsýning 4.4.1982
Dario Fo
■ Hassið hennar mömmu, heitir
nýinnfluttur leikur eftir italska
leikhúsmanninn Dario Fo, sem er
fyrir löngu orðinn heimsfrægur
fyrir verk sin, en hann lítur ekki
aðeins á leikhúsið sem leikhús,
heldur einnig sem tæki i baráttu
fyrir skoðunum og þeirri mann-
úðarstefnu er hann fylgir.
t leikskrá er hann kynntur m.a.
meö svofelldum orðum:
„Dario Fo fæddist árið 1926, i
bænum San Giano á Norður-
ttalíu.þar sem faðir hans starfaði
við járnbrautimar. Hann var sið-
ar gerður að stöðvarstjóra i
Milanó og þar hefur Fo búið og
starfaðlengst af. Hann stundaði i
fyrstu nám i húsagerðarlist en
snerisér fljótlega einvörðungu að
leiklistinni. Hann bæði lék og
samdi leikrit, og byggði þá gjarn-
an á gamalli italskri hefð
Commédia dell’arte leikjanna en
i þeim má að sjálfsögðu einnig
finna áhrif annars staðar frá, svo
sem frá Moliere, Piscator og
Brecht. A þrjátlu ára höfunda-
ferli, hafa verk hans tekið marg-
vlslegum breytingum, orðið bein-
skeyttari og jafnvel hættulegri,
einkum á heimaslóðum.
Lengi vel þóttu ærslaleikir hans
gamanið eitt og jafnvel ekki ýkja
grátt, misskilningsflækjur sátu i
; fyrirrúmi, framhjáhald og ástar-
| brall oft sem áður aðal-viðfangs-
1 efnin. En svo fór hann að nota
leikhúsið sem tæki i pólitískri
réttinda- og vakningarbaráttu
ítalskrar alþýðu I æ rikara mæli.
Um árabil gekk hann svo langt að
setja sýningarbann á verk sin, ef
svokölluð stofnanaleikhús áttu I
hlut. Stór, opinberlega styrkt
leikhús voru handbendi borgara-
stéttarinnar að hans mati, verk-
in varð að sýna af róttækum,
sjálfstæðum leikhópum, sem þá
voru aö spretta upp um alla álf-
una. Siðustu árin hefur hann af-
létt þessu banni og verk hans eru
nú sýnd allsstaðar.
Sjálfur er hann hinn sanni þús-
undþjalasmiður: höfundur, aðal-
leikari, leikstjóri, leikmynda-
teiknari og semur jafnvel tónlist,
ef á þarf að halda. Asamt konu
sinni, Franca Rame, hefur hann
farið víöa með leikflokk sinn (eða
flokka, þvi að hópurinn hefur
breyst, sundrast og stundum
sameinast á ný), og gert að sögn
þeirra sem til þekkja ómælanlegt
gagn með þeirri hvatningu og
baráttuörvun sem felst i öllum
hans siðari verkum. Þau eru iðu-
lega samin i samráði við væntan-
lega áhorfendur, Ibúa fátækra-
hverfanna, I itölskum borgum og I
leikritum eins og VIÐ BORGUM
EKKI og STJÓRNLEYSINGI
FERST AF SLYSFÖRUM, byggir
hann beinlinis á atburöum sem
raunverulega áttu sér stað þannig
að verkin urðu vopn i baráttu
fólksins fyrir bættum kjörum og
betra lifi”.
Að vlsu veit ég ekki hvernig sá
árangur er mældur I kjarabótum,
sem unnist hefur með Dario Fo,
en sem höfundur ærslaleikja, þá
greinum við hann frá öðrum I þá
veru, að hann kemur okkur ekki
aðeins til að brosa, heldur lika til
þess að hugsa. Skopið er nefni-
lega skæðara vopn er margt ann-
að og haröstjórar gjöra sér grein
fyrir þvi. Má minnast I þvl sam-
bandi sjónvarpsþáttar, þar sem
prófessor I einu Austantjalds-
landanna var dæmdur i nauðung-
arvinnu fyrir að fara með skrýtl-
ur um valdið og láta leika þær.
Járnkerfið stenst f lest vopn þessa
heims, en við skopi er það varn-
arlaust með öllu.
Hassið hennar
mömmu
Hassiö hennar mömmu segir
frá afa og móður drengs, sem
byrja að reykja hass. Rækta það
og selja, eftir að hafa staðið
drenginn aö neyslu á hassi og
LSD og fleiri vimugjöfum. Móðir-
in vinnur á sjúkrahúsi, eða er
hjúkrunarkona, — eða gjörði það
öllu heldur, en afi gamli er aðeins
gamall kommúnisti, sem safnar
mynt og sækir fundi.
Afi og mamma byrja ekki af
neinu fikti. Þau taka eiturlyfja-
neyslu sina alvarlega og visinda-
lega. Verða sérfræöingar i ávana-
og fíkniefnum, þannig að drengn-
um verður um og ó. Aö visu notar
hann þetta efni. En hann hafði
ekki hugsað sér, að móðir hans og
afi færu aö stunda búðarhnupl og
annað, er v-imuefnum fylgir, og
reyndar fellur honum allur ketill i
eld, þegar hann kemst að lifnaö-
arháttum fullorðna fólksins.
Lestarstjórinn á hæðinni fyrir
ofan er llka orðinn afkastamikill
hassræktarmaður, og er jafnvel
farinn að pissa út af svölunum,
þvi klósettið er einnig notað sem
gróðrarstöö fyrir hass.
Antonio frændi mömmu fyrr-
verandi herlögreglumaður, sem
læturafherþjónustu vegna bækl-
unar, er ráðinn I vinnu hjá flkni-
efnalögreglunni og kemur i
óvænta heimsókn. Hann á að
rannsaka tvær hassfjölskyldur i
hverfinu, eftir tilvlsan sóknar-
prestsins. Ogþá er auðvitað alLt i
voðanum.
Fyrri hluti þessa leiks er mjög
fjörugur á köflum og frumlegur.
Dario Fo er engum likur og svifst
einskis. Niðurlagiö er á hinn bóg-
inn minna sannfærandi, og I raun-
inni mistekst honum að ljúka
þessu verki. Dæmið gengur ekki
upp..
Þetta verður þd naumast skrif-
að á leikarana, þótt Leikfélag
Reykjavikur sé stofnanaleikhús,
sem leikur fyrir borgun, eða er á
opinberu framfæri. En sem áður
sagði, þá vildi Dario Fo um tima
ekki leyfa slikum leikhúsum að
sýna verk sin.
Mest mæðir á þeim Rosettu,
eða mömmu, sem leikin er af
Margréti ólafsdóttur, afa, sem
Gisli Halldórsson leikur og á syn-
inum Luigi, sem Emil Gunnar
Guðmundsson leikur en auk
þeirra fara þau Aðalsteinn Berg-
dal, Ragnheiður Steindorsdóttir,
Kjartan Ragnarsson og Guð-
mundur Pálsson með hlutverk,
einkum i siðari hluta verksins.
Þau Gisli og Margrét fara
þarna á kostum, og það sama má
segja um Emil Gunnar Guð-
mundsson. Hitt fólkið vantar á
hinn bóginn leikrit, ef svo má
orða það. Þau koma ekki i spilið,
fyrren skömmu áður en DarioFo
byrjar að leita aö útgöngudyr-
um til að komast af sviðinu, og sú
leið, er hann velur er vægast sagt
áhrifalaus, að minnsta kosti I
þeirrigerð.enhún er sýnd i Iðnó.
Leikstjóm er annars vel unnin
og leikmyndin alveg sérlega góð,
nema góðir hurðarhúnar stinga
dálítið i stúf við hina sólsviðnu
veggi I leiguhjallinum.
ÞýðingStefáns Baldurssonar er
lipurt verk og fullt af oröaleikj-
um.
En þrátt fyrir þetta, þá kemst
eitt og annað vel til skila I þessu
verki, sem öðrum eftir sama höf-
und, og margt er smellið og það
er hvass broddur I ádeilunni að
vanda.
Jonas Guðmundsson
Jónas
Guðmundsson
skrifar um leik-
list.