Tíminn - 30.05.1982, Blaðsíða 4

4
-
Sunnudagur 30. mal 1982
■ islandi hafa 57% þjóðarinnar fariö til andalæknis, 28% barnanna eru óskilgetin, 97% af þjó&inni stendur viö simstöOina á iaugardags-
kvöidum og drekkur ókenniiega vökva úr kókfiöskum...”
Draugurinn í þvottavélinni
— siðari hluti viðtals við bandaríska rithöfundinn Lawrence Millman
■ J.awrence Millman? Jú, hann
er bandarfskur rithöfundur,
heimshornafiakkari, háskóla-
kcnnari og sérstakur ástma&ur
afskekktra og vætusamra ey-
ianda. Hann hefur dvalið hér viö
kennslu og mannlifssko&un síö-
ustu mánu&ina og er nú á feröa-
lagi um landiö aö safna efni f bók,
liklega er hann staddur einhvers
staðar á Snæfellsnesinu þegar
þetta birtist. i siðasta helgarblaöi
var prentaöur fyrri hluti þessa
viötals viö Larry Millman og þar
ræddi hann meöal annars um
veru sina á afkimum Bretlands-
eyja og bók sina um irland, „Our
likc will not be there again.” Hér
tökuin viö upp þráöinn þar sem
frá var horfið i spjalli okkar um
furöuþjóöina islcndinga, snúum
okkur siöan aö nýrri skáldsögu
Millmans, „Hero Jesse”, og ýms-
um agnúum á amerisku menn-
ingarlifi og endum svo taliö á
drauguin, draugasögum og reim-
leikum af öllu tagi.
íslensk pokadýr
Undir lok fyrri hluta viötalsins
var Larry Millman a& lýsa þvi
hvaö hann væri þreyttur á ls-
lendingum sem spyröu hann
sýknt og heilagt hvaöan hann
væri og siöan hvaö honum fyndist
um island. Hann haföi meira aö
segja oröiö svo langt leiddur aö
ljúga upp falklenskum uppruna í
heita pottinum I Vesturbæjar-
lauginni, en allt kom fyrir ekki,
spurningin óhjákvæmilega var
samt borin upp — hvaö finnst þér
um Island? En hvaö get ég sagt
annaöúrþvisvona er komiöen...
hvaö finnst þér um island?
Ja, ég held þaö sé miklu skárri
staöur enFalklandseyjar, ég vildi
miklu heldur vera hérna en á
Falklandseyjum mina...
— Ef ég biö þig til dæmis aö
bera saman þessar tvær furöu-
þjóöir Islendinga og Ira.
Þegar ég kom hingaö fyrst og
gekk um götumar i Reykjavik og
horföi framan í fólkiö fannst mér
þetta allt mjög kunnuglegt. Ég sá
andlit sem ég þekkti aftur frá
Dublin og Aran-eyjunum, mjög
keltnesk andlit. Svo ég hugsa&i
meö mér: Aha, hér er ég einfald-
lega kominn á ysta og vestasta
hluta trlands! Enþeim munleng-
ur sem ég dvel hérna finn ég bet-
ur hvaö menningin er frábrugöin,
1 raun er þetta eins og eitt megin-
landiö til — þaö er ekki hægt aö
segja aö lsland sé hluti af
Evrópu,þaö er ekki hluti af Norö-
ur-Ameriku, i rauninni sver þaö
sig meira iætt viö Astraliu. Jæja,
aö minnsta kosti hefur Astralía
lengst af veriö einangruö frá um-
heiminum og þar eru þessi
skri'tnu spendýr meö poka og
þessháttar, auövitaö hafa Is-
lendingar ekki poka — og þó,
kannski sumir, en þá er þaö
fyrsta sem þeir gera aö tæma
pokanaog kaupa sér videótæki...
En mér viröist aö einangrun Is-
lands milli ólikra heima hafi fætt
af sér menningu sem er einstök,
menningu sem aö hhita til er
mjög nútfmaleg —sjáöu bara alla
þessa tslendinga sem tæma poka
sina til aö kaupa videóspólur og
eiga öD nútlmahjálpartæki sem
mannkyniö þekkir. Ég var I Vest-
mannaeyjum um daginn og var
furöu lostinn yfir öllu þvi dóti sem
fólkiö þar hefur á heimDum sin-
um, þar gaf a&lita alla hlutisem
hafa hnapp. A& sjálfsögöu er ég
ekki a& setja Ut á fólkiö fyrir
þetta, þaöhefur fullan rétt til aö
hafa allt sem þaö vill i sinum hús-
um. En á sama tlma finnst mér
þaö merkilegt aö i raun og veru
hefur allt þetta dót ekki haft nein
skaöleg áhrif aö ráöi, og þaö hef
ég hvergi séö annars staöar. TrU
mfn, sem kannski er I eöli sinu
Iviö rómantisk, er a& ef maöur
hefur of mikiö af tækjum i' kring-
um sig hafi þaö ska&vænleg áhrif
á sálarlif manns, hafi maöur
hnappa allt i kringum sig og vél-
menni tilaö vinna öD verk, þá
hljóti eitthvaö aö glatast. Maöur
þarf aö berjast fyrir hlutunum,
maöur þarf aö nota slnar eigin
hendur. En þaö var uppörvandi
aö sjá þetta fólk, sem þrátt fyrir
öU sin tæki og tól hefur einhver
tengsl viö gamlan lffsmáta, fólkiö
sem ég hitti f Vestmannaeyjum
hefur ennþá sterk og náin tengsl
viö sina eigin sögu. Og þetta hef
ég oröiö var viö æ ofan i æ, Is-
lendingar viröasthafa fundiö ein-
hvern samhljóm milli hins gamla
og hins nýja. I öörum heimshlut-
um sem ég hef dvaliö í er venjan
aö hiö ný ja ryöur hinu gamla burt
og hiö gamla hverfur.
Draugur i þvottavél
Tökum drauga sem dæmi — á
stööum þar sem er mikiö af tækj-
um og vélum eru sjaldan draijg-
ar. Draugum likarekki viö vélar,
þeireruhræddir viö vélar. Svo er
ekki hér, hér eru draugarnir ekki
hræddir viö vélar, þeir Ufa jafn-
vel undir sama þaki og vélarnar.
Einhvem veginn hef ég fengiö orö
á mig fyrir aö vera sérfræöingur i
draugafræöum og um daginn
bauö kona i Kópavoginum mér
heim til sín til aö rannsaka draug
sem hélt til i þvottavéUnni henn-
ar. Astæöan var vist sú aö húsiö
haföi veriö byggt á álagahól og
þessar yfirskilvitlegu verur sem
bjuggu I hólnum voru ekki á þvf
aö láta vaöa svona ofan I sig og
komu fram hefndum meö þvi aö
setjast aö i þvottavél konunnar.
Hún átti þaö tU aö stoppa ófor-
varendis, fór i gang af sjálfu sér
og konan sagöi aö þaö lægju
slæmir straumar frá þvottavél-
inni. Rétt er þaö, straumarnir
voru ekki góöir, en ég staldraöi
ekki nógu lengi viö tU a& komast
aö neinni niöurstööu, auk þess
sem þessir andar áttu auövitaö
ekkert sökótt viö mig. En mér
sýnist þetta vera góö táknmynd
fyrir tsland nútimans —
draugurinn i þvottavélinni.
Draumóramenn eins og ég syrgja
yfirgang nútfmalifshátta meö öll-
um si'num bflum, vélum og sjón-
vörpum vegna þess aö þeir eyöi
leggja gömul gUdi eins og trú á
hiö yfirnáttúrulega og kynlegar
uppákomur I nóttinni. En slikir
draumóramenn yröu býsna
ruglaöir á tslandi sökum þessara
drauga i' þvottavélunum. Þeir
myndu hugsa: Ég ætti aö hatast
viö þessa þvottavél, en þaö er
draugur i henni, svof rauninni get
ég alls ekki hatast viö hana.
Ultima Tule
—■ Þú ert meöal annars hér til
aö safna efni i bók um Island, er
þaö ekki eins og aö bera f bakka-
fuUan lækinn?
A ensku aö minnsta kosti hefur
mjög litiö veriö skrifaö um ísland
sem ég tel nokkurs viröi. Fyrir
um hundraö árum skrifuöu enskir
höfundar á borö viö William
Morris og Sir Richard Burton
ágætar bækur um landiö, en á
þessari öld og einkum si&ustu ár-
in hefur næstum þvi ekki neitt
veriö skrifaö af viti um tsland.
Fyrir nokkrum árum gaf „Little
Brown”, gamla forlagiö mitt i
Ameríku, út fjarskalega slæma
bók sem hét „Iceland, Daughter
of Fire” — ætli henni hafi ekki
lánast aö drepa tsland á banda-
riskum bókamarkaöi næstu tfu
eöa fimmtán árin. Vegna sér-
stööu tslands, vegna þess aö þar
lifa nútföin og fortiöin hliö viö
hUö, mætti ætla aö þaö þyrfti
mjögsérstakan höfund til aö gera
landinu skil — einhvers konar nú-
tima mannfræöing. Þá á ég ekki
viö mannfræöing i heföbundnum
skilningi sem rannsakar frum-
stæö samfélög og horfir á fólk
dansa nakiö i kringum eld og
snæ&a mannakjöt, heldur mann
sem er hagvanur I rannsóknum á
fornmenningu og getur skoöaö
nútlmamenningu sem enn heldur
i fornar siövenjur i ljósi þeirra.
Ég held a& þetta gæti vel veriö ein
ástæðan fyrir þvi aö sv o fá ar góð-
ar bækur hafa veriö skrifaöar um
Island, aö minnsta kosti á ensku.
— Flestir vita aö WiDiam
Morris skrifaöi bók um tsland, en
færri þekkja bók Sir Richards
Burton sem feröaöist mikiö um
Afriku og er talinn einhver mesti
feröabókahöfundur fyrr og siöar.
Já, f öllu fló&inu af bókum um
tsland hefur gleymst bók sem
hæglegagæti tekiööllum enskum
bókum um tsland fram — þaö er
bók Richards Burton „Ultima
Tule”, tröllvaxin bók I tveimur
bindum. Burton var geröur út af
ensku stjórninni til aö kanna
möguleikana á þvi aö setja upp
námur á tslandi. Auövitaö varö
þaö ekki raunin, útkoman varö
kannski hálfu betri — bókin „Ul-
tima Tule ”, en viö hliöina á henni
er feröabók Audens og MacNeice
eins og hver önnur barnabók, svo
yfirgripsmikil er bók Burtons og
lýsingar hans á menningunni
djúpsæjar. Þaö væri þarft verk ef
einhver útgefandi gæfi hana út á
nýjan leik, ég held þaö sé ekki of-
mælt aö þetta sé besta bókin um
tsland á ensku.
Mér finnst aö viöfangsefniö Is-
land vanti talsmann, sumir staöir
þurfa talsmann frekar en aörir,
af einhverjum ástæ&um sneiöa
þessir talsmenn hjá vissum stöö-
um en kjósa heldur aö skrifa i' si-
bylju um Aristotel Onassis eða
siöustu daga Þriöja rikisins,
þangaö til þessi efni eru farin aö
flæöa út um eyrun á okkur. Eöa
þáWilUam Butler Yeats.sem var
ágætt skáld,en þegar maöur fær í
hendur 150stu bókina um kveö-
skap hans langar mann aö hrópa
„ekkimeir! ekkimeir!” Ekkisíst
þegar maður hefur i huga öll
skáldin sem enginn skrifar um.
Skáldsaga án
skáldskapar
— En hvernig gætir þú sjálfur
hugsaö þér aö takast á viö þetta
viöfangsefni, tsland?
Ég gæti imyndaö mér a& þaö
yröi einhvers konar skáldsaga án
skáldskapar, röö af sögubrotum
sem gæfi hlutina I skyn frekar en
aö skýra þá beinlinis út. 1 staöinn
fyrir aö fara út í útUstanir á sögu
og þjóöfélagsfræöi f stil viö — ts-
land er litiö gu&svolaö eyland f
Dumbshafi sem vikingar námu
fyrir löngu siöan og Danir
gleymdu ekki aUs fyrir löngu —,
vildi ég einfaldlega segja frá þvi
aö ma&ur hafi eitt sinn vikiö sér
aö mér á götu i Reykjavik og
spurt hvaö ég gerði. Þetta geröist
i raun og veru. Ég sagöi aö ég
kenndi bókmenntir og þá spuröi
hann: „Hverslags bókmenntir?”
Ég sagöi honum a& ég starfaöi viö
enskudeildina I Háskólanum. Þá
sagöi hann: „Enska, oj, þaö er
hræöilegt tungumál!” „Hræöi-
legt!?” sagöi ég. Hann skýröi
þetta nánar út: „Jú, á fslensku
eru til þúsund leiöir til aö segja
frá þvi þegar karl og kona hafa
samfarir...” „Lilct og f eskimó-
isku, þar sem eru til ótal orö yfir
snjó,” skaut ég inn i. „Alveg
rétt,” svara&i hann, „en í ensku
eru miklu færri leiöir til aö segja
þetta.” Þessi maöur var svolitiö
viö skál, held ég, sem kom mér
ekki mjög á óvart. En svo bætti
hann viö: „Kannski er enskunni
viöbjargandi vegna tveggja eöa
þriggja rithöfunda.” „Hvaöa rit-
höfundar mættu þaö vera?”
spuröi ég.,,Ray Bradbury, Edgar
Allan Poe og kannski Shake-
speare...” Þaö eru auövitaö ekki
tD neinar mælistikur áslfkt, en ég
held aö enginn nema drukkinn ts-
lendingur myndi telja Ray Brad-
bury meiri en Shakespeare. Bók-
inyröi i þessum dúr, röö af sögu-
brotum og smáskritilegheitum,
sem ég held a& muni gefa betri
mynd af Islensku lifi en beinharð-
ar upplýsingar eins og — á tslandi
hafa 57% þjóöarinnar fariö til
andalæknis, 28% barnanna eru
óskilgetin, 96% af þjóöinni stend-
ur viö simstööina á laugardags-
kvöldum og drekkur ókennDega
vökva úrkókflöskum. Svonalagaö
mundi ekki hafa mikD áhrif á les-
endur mfna. En ef ég skrifaði
bókina þvf sem næst í skáldsögu-
llki, gæti ég ef til vill gefiö betri
hugmynd um mannlifiö I þessu
skritna landi. 1 sumar ætla ég aö
feröast vítt og breitt um landiö og
safna efni I þessa bók.
Ævintýraleg
athafnasemi
— Þú minntist á kenningu sem
þú hefur um hina vinnusömu ts-
lendinga og hina vinnufælnu tra,
værir þú ekki fáanlegur til að
segja frá henni?
Eitt veitistmér svolftiöerfitt aö
skilja I fari Islendinga, og þaö er
hvaö þeir eru alltaf i?)pteknir,
þeir eru alltaf á þönum — frá niu
til fimm starfa þeir sem læknar
eöa skrifstofumenn, frá fimm til
átta vinna þeir kannski viö aö
taka grafir i kirkjugaröinum og
frá átta tD tiu eru þeir kannski
lDcbur&armenn. Þeir eru alltaf
svo iqjpteknir, þeir drekka meira
aö segja eins og þeim liggi lffiö á.
Ég veitekkieinu sinni hvort þeim
finnst gaman aö drekka sig fulla,
fyrir þá er þaö næstum eins og
hver önnur vinna, þeir leggja
ákaflega hart aö sér viö drykkj-
una. Fyrir mann eins og mig, sem
er staöráöinn í aö láta hluta af li'fi
minu bara Döa hjá, er svolitiö
erfitt aö horfa upp á þessa ævin-
týralegu vinnusemi aDt f kringum
mig. En auðvitað þurfa þeir aö
vera vinnusamir, eins og pen-
ingamálin eru hér er eina leibin
til aðlifa af aö hafa sexatvinnur I
einu. En ég horfi upp á þetta aDt
meö óttablandinni lotningu. En
hér kemur kenningin — trar voru
hér á undan norrænum mönnum,
ég held aö þaö sé augljóst. Þeir
voru munkar, þeir gætu þess
vegna hafa átt heila siðmenningu
hér, og eins og þú veist eru Irar
þjóö sem lifir fýrir listina aö
vinna ekki. Ef þarf aö gera eitt-
hvaö er þá aö finna á næstu krá.
Ogjafnvel þóþurfiaö byggjakrá,
þá halda þeir sig f hæfilegri fjar-
lægð. Fyrir tra er vinnan eins
konar'synd, ef ma&ur hefur látiö
glepjast tD aö vinna liggur bán-
ast viö aö fara i kirkju og segja
viö prestinn — „faðir, ég hef
syndgað...” Jæja, gerum okkur i
hugarlund þessa hæglátu munka