Tíminn - 30.05.1982, Blaðsíða 31

Sunnudagur 30. mai 1982
31
fáum oröum sagt hinn mesti
svikahrappur. Sumir áttu erfitt
meö aö trúa þessu en þó sáu nægi-
lega margir nú i gegnum Netjaév
til aö hann lenti i vandræöum.
Rússnesk yfirvöld beittu Sviss-
lendinga um þetta leyti miklum
þrýstingi og vildu fá Netjaév
framseldan á þeim forsendum aö
moröiö á Ivanov væri bara venju-
legt ruddalegt morö en ekki póli-
tiskur verknaöur og útlagarnir i
Genf tóku aö hallast aö þvf sama.
Netjaév fór í felur og var sifellt á
hreyfingu bjó um tima hjá Tötu
og Natali en þær, sem áöur höföu
veriö einlægir aödáendur hans
vildu nú losna viö hann sem fyrst.
Og loks kom reiöarslagiö: ofsa-
fengiö rifrildi viö Bakúnin.
Netjaév handtekinn
Það er ekki fullvist af hverju
þeir rifust. Kannski Bakúnin hafi
loks séö aö þaö var fjárhagslegur
ábati sem vakti fremur fyrir
Netjaév en byltingin kannski hon-
um hafi hann þótt fá nóg i sinn
hlut sjálfur. Hvaö um þaö,
Bakúnin afneitaðí Netjaév og
skrifaði bréf til vina sinna og
kunningja þar sem hann varaði
viö „Boy”. Nú var snjallasti
leynilögreglumaöur rússnesku
stjórnarinnar, Karl Arved Rom-
an, eöa „Postnikov ofursti”
sömuleiöis kominn á hælana á
Netjaév og hann sá sér þann kost
vænstan aö hafa sig á brott og til
Englands. Hann bjó I London i tvö
ár og er ekkert vitaö um dvöl
hans þar. En eftir tvö ár geröist
hann svo djarfur aö snúa aftur til
Sviss og Rússar beittu nú öllum
þeim þrýstingi sem þeir máttu til
aö fá hann framseldan. Þrátt
fyrir aö Bakúnin hafi varaö
Netjaév viö yfirvofandi handtöku
skeytti ungi maöurinn þvi engu
taldi þaö einungis bragö
Bakúnlns til aö losna viö sig.
Nokkrum dögum siðar var hann
handtekinn og fluttur til Péturs-
borgar.
Réttarhöldin yfir honum vöktu
mikla athygli enda var Netjaév
kjaftfor vel og reifst og
skammaöist viö dómara sina.
Hann heimtaöi aö fá réttindi póli-
tisks fanga en fékk ekki og var aö
lokum dæmdur til tuttugu ára
þrækunarvinnu. Ef allt heföi ver-
iö meö felldu heföi hann veriö
sendur til Siberiu en yfirvöldin
óttuöust þau áhrif sem róttækar
ofsafengnar byltingarkenningar
hans gætu haft meöal annarra
fanga i Siberiu og þvi var ákveðið
aö halda honum i sem mestri ein-
angrun. Loksins fékk Sergei
Netjaév að gista i Péturs- og
Páls-virki.
Vildi ekki frelsun
Hann sat þar til æviloka, dó aö-
eins 35 ára gamall. Þá haföi hann
öölast mikil áhrif meöal ungra
rússneksra byltingarsinna sem
litu til algerra byltingarkenninga
hans er þau sáu annaö bregöast.
Netjaév hélt lika uppi stööugum
áróöri i fangelsinu og mun hafa
sannfært fjölda fangavarða og
samfanga sinna um -aö byltingin
væri ekki aöeins yfirvofandi
heldur væri hún einnig nauösyn.
Honum tókst aö halda sambandi
viö nnkkra hópa byltingarsinna
utan fangelsisins og sagan segir
aö hópur byltingarmanna hafi
boöist til að leggja áform sin um
aö myröa Alexandr II Rússakeis-
ara á hilluna I bili en einbeita sér
aö þvi aö frelsa hann úr fangelsi.
Netjaév sá auðvitaö i hendi sér aö
upplausn svo sem eftir morö á
Rússakeisara væri nákvæmlega
þaö sem hann heföi alla tiö sóst
eftir og þvi hafnaöi hann boöinu —
sem svo aftur varö til þess aö orö-
stir hans sem sanns byltingar-
manns sem léti allt vikja fyrir
hagsmunum byltingarinnar óx
hrööum skrefum. Honum tókst aö
viðhalda Imynd hins sannfæröa
hugsjónamanns sem svifst
einskis og sú imynd lifir enn i dag,
enda þótt færa megi gild rök aö
þvi aö Netjaév hafi verið allur
annar maöur. Og kenningar hans
um nauösyn niöurrifs, upplausn-
ar og eyöileggingar hafa einnig
haft mikil áhrif meöal borgar-
skæruliöa nútimans sem hugsa,
eins og hann, minnst um þaö sem
taka á viö af upplausninni. 1 vit-
und borgarastéttarinnar er hann
hins vegar erkitýpa hins brjálaöa
siölausa byltingarmanns.
Netjaév sjálfur var kannski fyrst
og fremst I þykjustuleik.
endursagt, tekiö saman
—ij
Hann fjarlægöi hugsanlegan svik-
ara og aflaði sér algerrar hlýöni
hinna fjögurra úr flokk Ivanovs
meö þvi aö gera þá samseka sér.
Þaö var þegar til kom Netjaév
einn sem framdi moröið en hinir
fjórir fylgdust meö skelfingu
lostnir.
Moröiö vakti gifurlega athygli i
Rússlandi, svo mikla aö Netjaév
var i raun og sannleika stein-
hissa. Þaö var tekiö til marks um
hnignun siöferöis i landinu og
Dostoévskij notaöi þaö til aö
byggja á sögu sina „Djöflana”,
og fylgir málsatvikum nokkuð
nákvæmlega. Sjá þá bók. En
Netjaév taldi sér altént ekki leng-
ur óhætt aö halda kyrru fyrir i
Rússlandi og I desember flýöi
hann land ööru sinni. Hann hélt til
Genfar á fund Bakúnins sem þá
haföi flutt sig til Locarno á ttaliu.
Er þangaö kom uppgötvaöi
Netjaév sér til mikillar undrunar
aö Bakúnln var önnum kafinn viö
aö þýöa Das Kapital eftir Marx —
erkióvininn — á rússnesku. Þaö
geröi hann aöeins til aö afla sér
peninga og haföi fengiö nokkra
fyrirframgreiöslu en Netjaév
sannfæröi hann um aö þetta verk
væri honum alls ekki samboöiö.
Bakúnin óttaöist aö veröa lögsótt-
ur en þá ritaði Netjaév bréf til út-
gefandans, rússnesks Gyöings aö
nafni Poljakov, þar sem hann
skipaöi honum, I nafni Réttlætis
alþýöunnar aö láta Bakúnin I
friöi. Er taliö aö Réttlæti al-
þýöunnar hafi i bréfinu minnt á
afdrif Ivanovs heima i Rússlandi,
vitanlega heyröist hvorki hósti né
stuna frá Poljakov. Siöar frétti
Karl Marx af máli þessu og notaöi
þaö meöal annars til aö fá
Bakúnin rekinn úr Alþjóöasam-
bandinu áriö 1872.
Á hverju eiga
Bakkabræður að lifa?
En á hverju áttu Bakka-
bræöurnir tveir nú aö lifa? Þegar
neyöin er stærst er hjálpin næst.
Herzen var nýdáinn og enn á ný
leituöu þeir Bakúnin og Netjaév á
fund Ógerévs sem haföi enn um-
sjón meö Bakmetévsjóönum og
hvöttu hann til aö afhenda sér af-
gang sjóösins. Ógarév féllst á þaö
sömuleiðis erfingjar Herzens og
Bakúnin og Netjaév virtust á
grænni grein. Einnig þetta varö
Karli Marx aö vopni.
Netjaév geröi sér fljótlega
grein fyrir þvi aö sterlingspundin
400 myndu ekki duga lengi og þvi
tók hann aö leita' sér aö næsta
fórnarlambi. Hann var ekki lengi
að finna þaö. Elsta dóttir Her-
zens, Tata, kom til Genfar en hún
haföi erft dágóöa fjárupphæö eftir
fööur sinn og var auk þess
byltingarsinni af lifi og sál.
Netjaév var maöur gæddur mikl-
um persónutöfrum og hann þurfti
ekki mikið aö hafa fyrir þvi aö
sannfæra hana um aö bæöi
peningar hennar og hún sjálf
gætu komið byltingunni aö mikl-
um notum — ef hvorttveggja væri
notaö eins og hann sjálfur kysi.
Hún ákvaö aö setjast aö i Genf —
en þangaö voru þeir Bakúnin og
Netjaév nú komnir aftur — þrátt
fyrir andstööu fjölskyldu sinnar.
Frekar en aö hún færi ein ákvaö
Natali Ógarév — en milli Herzen-
og ógarév-fjölskyldnanna voru
mikil tengsl — aö fara meö henni.
Hallar undan fæti
Tata Herzen var til aö byrja
meö heilluö af Netjáév og til i allt
fyrir hann. Áöur en langt um leiö
fóru hins vegar aö renna á hana
tvær grimur. Þó hann gæti veriö
afar kurteis og finn á ytra boröi
var hann ruddi hiö innra og Tata
varð hrædd viö hann. Er hann
heimtaði aö fá aö nota nafn henn-
ar og peninga til aö hefja á ný út-
gáfu á blaöi Herzens, Bjöllunni,
neitaöi hún samkvæmt ráðlegg-
ingum bæöi Nataliu Ógarév og
bróöur slns. Netjaév leitaöi þá til
Ógarévs og fékk hann til aö veita
peninga til útgáfunnar en aðeins
komu út sex eintök af blaöinu og
þóttu heldur léleg.
Það var komiö fram á vor 1870
og skyndilega fór aö halla undan
fæti hjá Netjaév. Rússneskur út-
lagi vammlaus og heiöarlegur
birtist I Genf nýkominn frá Rúss-
landi og hann þekkti ýmislegt til
Netjaévs. Otlagi þessi, Lopatin aö
nafni sagöi öllum sem heyra vildu
frá þvi aö Netjáev heföi aldrei
setiö i fangelsi aldrei skipulagt
samtök sem nokkuö raunhæft
lögöu til byltingar og hann væri i
m Ógarév. Drykkjusjúkur og
vonsvikinn var hann Netjaév
auöveld bráö.
■ Dostoévskij. Eins og flestir
Rússar hneykslaöist rithöfundur-
inn mjög er Nctjaév myrti
ívanov. Máliö varö honum tilefni
skáldsögunnar um „Djöflana”.
■ Ekki vitum viö til þess aö mynd hafi varöveist af Netjaév. En I vitund flestra var hann eitthvaö á
þessa leiö: snaróöi anarkistinn og hryöjuverkamaöurinn...
ipeningarnir færu i svo ótryggar
hendur. Herzen treysti Bakúnin
ekki heldur svo þeir tvimenning-
ar sneru sér aö Ógerév. Hann var
oröinn veiklundaöur af drykkju
og ýmislags vonbrigðum og lét
fljótlega undan. Að kröfu þeirra
skrifaði Ógarév til Herzens og
lýsti stuðningi við að rússneska
byltingarráöiö.Réttlæti alþýöunn-
ar og Alþjóöabyltingarsamtökin
og aö lokum varö Herzen svo
leiöur á þessu suöi aö hann sam-
þykkti aö þeir gætu fengiö helm-
ing fjárins. Bakúnín fékk i hendur
400 pund, tók hluta af þvi I eigin
þarfir en lét Netjaév hafa afgang-
inn.
Netjaév „skipuleggur
byltingu"
Netjáev haföi nú nokkra ástæöu
til aö vera ánægður meö sig.
Hann haföi á nokkrum mánuðum
komist i innsta hring rússneskra
byltingarmanna i Evrópu, hann
var dáöur af sjálfum Bakúnin og
hann haföi aflaö sér vænnar fúlgu
fyrir ekki neitt. Hann hélt nú af
staö til Rússlands og fór meö
leynd, sagöi Bakúnín aö byltingin
myndi hefjast 19. febrúar 1870, er
nákvæmlega niu ár væru liðin frá
þvi aö þrælum var gefiö frelsi
eystra.
Netjaév kom til Rússlands i lok
ágúst 1869 án þess aö leynilög-
reglan heföi hendur I hári hans.
Hann settist aö i Moskvu og nafn
Bakúnins dugöi til aö fjöldi ungra
byltingarmanna gekk i flokk meö
honum. Netjaév, sem fulltrúi Al-
þjóöabyltingarsamtakanna
kraföist algerrar hlýöni af undir-
sátum sinum sem hann skipti
niöur i fimm manna flokka sem
höföu ekkert samband hver viö
annan. Hver flokkur taldist vera
sérstök byltingarnefnd en ekki
var haft fyrir þvi aö skilgreina
hvaö byltingarnefndirnar ættu að
aðhafast. Eina raunverulega
hlutverk þeirra var aö hlýða
Netjaév. Þaö má kallast nokkuö
kaldhæðnislegt aö löngu síöar
náöi Nikolæ Lenin völdum i Rúss-
landi meö tilstyrk flokks sem
hann haföi byggt upp, vitandi eöa
óafvitandi meö rugludallahóp
Netjaévs sem fyrirmynd.
Eftir á leiddu umfangsmiklar
athuganir lögreglunnar á þessum
furöulegu samtökum ekkert i ljós
um raunverulegt starf þeirra aö
byltingu. Þess i staö voru Netjaév
og fylgismenn i stööugum
þykjustuleik en þykjustuleikurinn
var stór hluti i persónu Netjaévs,
likt og Bakúnins. Aöeins einn
glæp drýgöu þessi samtök og það
var aö drepa mann úr sinum eigin
röðum.
ivanov myrtur
Maöurinn hét Ivanov og geröi
sig sekan um aö taka forystuhlut-
verk Netjaévs ekki alveg nógu
hátiölega. Netjaév leit á þaö eöa
þóttist i þaö minnsta lita á þaö
sem hættulegt athæfi sem gæti
komið i veg fyrir yfirvofandi
byltinguna. Netjaév ákvaö þvi aö
drepa Ivanov en þannig slægi
hann tvær flugur i einu höggi.
■ Aiexander keisari II. Fylgis-
menn Netjaévs utan fangelsis-
múranna buöu honum aö leggja á
hilluna áform um aö myröa Alex-
ander en freisa hann i staöinn.
Netjaév neitaöi og Alexandcr var
myrtur, Netjaév til mikillar
ánægju.