Tíminn - 30.05.1982, Blaðsíða 6

6
Sunnudagur 30. mai 1982
A6 mlnu viti starfa bestu rithöf-
undarnir i Ameriku i hálfum
hljóbum, þaö eru þeir sem kjósa
heldur aö skrifa en aö fara í sjón-
varp og tala viö Dick Cavett og
láta út Ur sér litil „bons mots”
fyrir allt fólkiö úti I sjónvarps-
landi. Bestu höfundarnir eru þeir
sem vinna i einangrun, sem ann-
aö hvort neita aö koma fram i
sjónvarpi eöa er hreinlega ekki
boöiö þangaö. Þegar André Gide
fékk Nóbelsverölaunin sagöi Jean
Cocteau eitthvaö á þessa leiö:
„Ljóöurinn er ekki sá aö André
Gide skyldi þiggja Nóbelsverö-
launin, heldur aö hann skyldi
nokkurn tima koma til álita. „Ég
held aö Cocteau hafi viljaö segja
aö Gide heföi veriö betri rithöf-
undur á marga lund heföi hann
aldrei komiö til álita sem Nóbels-
hafi. Þegar Hermann Melville
reyndi aö lýsa háttarlagi sinu
sem rithöfundur sagöi hann: , ,Ég
skrifa undir steinum.” Sumsé —
enginn þekkti Melville.á si'num
tima vissu fæstir aö hann var til,
hann bara sat og skrifaöi eins og
meö fjandann á hælunum. En þeir
bestu sem helga sig iöju rit-
höfundarins i Amerlku um þessar
mundir eru aö mestu óþekktir, ég
held varla aö nokkur þekki þá á
tslandi. I Suöurrikjunum er rit-
höfundur sem heitir Cormack
MacCarthy og hefur ekki skrifaö
nema fjórar skáldsögur, dásam-
legar bækur, fullar af óskemmti-
legu Suöurríkjafólki. Wright
Morris, þekkiröu hann? Hann er
lika mjög góöur. Hann skrifar um
Nebraska og er ákaflega
nátengdur slnum staö. Eins er
Howard Mosher sem skrifar um
Noröur-Vermont mjög tengdur
sinni heimabyggö, hann hefur
meira aö segja afþakkaö boö um
aö fara i rithöfundanýlendur og
skrifa, vegna þess aö hann heldur
aö þaö muni trufla tilfinninguna
sem hann hefur fyrir landslaginu
sinu, drungalegu fjalllendinu á
landamærunum viö Kanada.
Þetta eru þeir rithöfundar sem ég
ber mesta viröingu fyrir.
Þrengingar
fráskilinna
skáldkvenna
Annars er nokkuö sem ég vil
fyrir alla muni koma aö — nú
viröist vera geysileg eftirspum
eftir skáldsögum sem fjalla um
hjónaskiinaöi.bókum eftir konur
sem eru um þaö bil þrjáti'u og
þriggja og skrifa um konur sem
eru um þaö bil þrjátiu og þriggja
sem allar eiga syni sem eru um
þaö bil fimm ára og heita Jason
eöa Nói og eru aö reyna aö koma
sér áfram I stórborginni, New
York. Þetta er sérstök grein inn-
an bókmenntanna oröiö ekki siöur
en kúrekasögur voru hér í eina
tlö. Og þessar skáldsögur eru jafn
ótrúlega vinsælar og þær eru
ótrúlega leiöinlegar, þvi þær
tengjast engum staö né eru þær
hluti af neinni stærri menningu,
þær snúa allarinná viö,kona sem
er oftastnær ágætlega menntuö
skrifar um reynslu sina og vand-
kvæöi I löngu og itarlegu máli —
þaö er ég-ég-ég frá fyrstu blaö-
slöu til hinnar slöustu. Sennilega
hefur hún gengiö til sálfræöings I
tiu ár, en þarna skiptir hún bara
um gir og tekur stefnuna upp á
viö I staöinn fyrir aö liggja lárétt
á bekk sálfræöingsins og hreinsa
sig af allri þvælunni þar, setur
hún raunar sinar þrautir og harö-
ræöi á blaö — hvaö þaö sé hræöi-
legt aö vera fráskihn og þrjátlu
og þrigg ja og eiga barn sem heitir
Nói I New York. Þessar bækur
eiga sér lesendahóp, þær eru
gagnrýndar I blööun, þaö eru
geröar kvikmyndir eftir
þeim. En þarna finnst mér ég
bara fá svo litla sneiö af mannlíf-
inu, llf einstaklingsins i þessum
bókum tengist á engan hátt
menningunni sem hann hlýtur aö
vera hluti af. Ég held ekki einu
sinni aö konurnar sem skrifa
svonalagaö hafi áhuga á stærri
vandamálum, þaö er vart hægt aö
hugsa sér ókœmlskaribækur. En
verst er þóaö þær eru allar ágæt-
lega skrifaöar, maöur gæti
auöveldlega freistast til aö telja
þærbókmenntir.Hérer ég aö tala
um höfunda á borö viö Marilyn
French, Mary Gordon, Ericu
Jong — ég gæti nefnt þær I þús-
undatali. Þaö sem ég vona aö
veröi okkur til bjargar sem höf-
um einhverjar taugar til bók-
menntanna er aö þaö er ekki llk-
legt aö kvenhöfundar af þessu
tagi haldi út í meira en eina-tvær
bækur, viöfangsefni þeirra er ein-
göngu sótt 1 eigin reynslu
imyndunarafl þeirra er ákaflega
veikt — einhvern daginn þrýtur
benslniö og naflaskoöunin dugar
ekki lengur sem söguefni. Eftir
nokkra hriö geta þær ekki um-
breytt sinni einka-taugabilun yfir
i metsölubækur.
Ég veit aö einhver mun ásaka
mig um aö vera karlrembusvln
aö segja þetta, þar get ég bara
sagtmér til málsbótar aö margar
af bestu bókum tuttugustu aldar-
innar hafa veriö skrifaöar af kon-
um. En þaö eru konur sem skrifa
um annaö og meira en persónu-
lega harma, sem vita eitthvaö um
heiminnutan síns litla þrenginga-
hrings.
Hægri tímburmenn
og ritskoðun
— Frá þessu langaöi mig aö
vikja talinu aö efni sem er ofar-
lega i hugum margra þessa dag-
ana, hægri sveiflum I Banda-
rlkjunum og vaxandi ritskoöun
þar i landi.
Hér vita allir aö Móralska
meirihlutanum tókst aö útrýma
vissum sjónvarpsþáttum eins og
Lööri úr amerísku sjónvarpi. Hitt
vita kannski færri hvaö Móralska
meirihlutanum hefur oröiö
ágengt I aö fá vissar bækur fjar-
lægöar úr skólabókasöfnum. Og
þaö eru ekki bækur sem ég mundi
állta æsinga eöa áróöursrit, hvaö
þáklám. Ég hef fylgst aöeins meö
gangi þessara mála I Maine — i
smábæjum þar hefur foreldrum
sem sitja I skólanefndum tekist
aö fá bækur eins og „Catcher in
the Rye” eftir Salinger og
„Slaughterhouse Five” eftir
Vonnergut fjarlægöar Ur bóka-
söfnum. Og svo fleiri bækur sem
eru flestar hverjar minna þekkt-
ar en snerta eitthvaö kynferöis-
mál, getnaöarvarnir, sóslalisma
og annan undirróöur. Þó þaö fari
leynt viögengst i raun ekki minni
ritskoöun en hefur veriö siöustu
fjörutiu árin, þaö er ritskoöun alls
staöar, hjá úlgefendum, I skólum
og sjónvarpi — þaö eitt aö sjón-
varpiö skuli vera til er I sjálfu sér
viss ritskoöun, vegna þess aö aö-
eins þeir rithöfundar sem geta
sprellaö i sjónvarpi, tamdir apar
eins og Norman Mailer viröast
geta selt bækur slnar. Og svo er
sjönvarpiö sjálft auövitaö rit-
skoöaö lika.
Móralski meirihlutinn er kom-
inn I vissa lykilaöstööu en þaö er
lika til fleira fólk sem er móralskt
þenkjandi ómóralskt aö mlnu
mati og vill fá aö setja lög um
hvaö fólk má lesa. Þetta er allt
hluti af miklum hægri timbur-
mönnum f Bandaríkjunum eftir
frjálsræöi sföustu tveggja ára-
tuga. Mér finnst aö lífiö hafi veriö
aöeinsbærilegraá sjöunda og átt-
unda áratugnum, viö áttum aö
vlsu ístriöi —I bókasafni þingsins
er þaö reyndar aldrei kallaö stríö
heldur Vietnam-deilan — en þá
var eitthvaö á feröinni sem kom
blóöinu á hreyfingu, eitthvaö sem
gat hrifiö mann meö. Eftir andóf
þessa tlmabils er fólk nú meö all-
an hugann viö fjölskylduna,
heimiliö, sjónvarpiö og gott
borgaralegt Ilferni. Þaö þarf ekki
einu sinni aö heyra Móralska
meirihlutanum til, mér finnst
miklu skelfilegri tilhugsun aö til
sé fjöldi fólks sem ekki er
meölimir I Móralska meiri-
hlutanum en trúir I blindni á
sömu hluti — þessi lygilega stóra
prósenta amerisku þjóöarinnar
sem ekki þorir annaö en aö trúa á
„status quo”. Þetta var góöur
tlmií rúm tlu ár, en nú finnst mér
viö vera aftur stödd á ti'ma Eisen-
howers eöa MacCarthys, tlma
nornaveiöa, bókabrenna
kommúnistahræöslu. Kommún-
istar geta jú eöli málsins sam-
kvæmt ekki veriö barnfæddir I
okkar landi, þeir hljóta aö vera
Rússar eöa jafnvel lslendingar,
sem koma til aö snúa drengj unum
okkar frá trúnni á mömmu, epla-
pæ, ameriska fánann og „The
New York Yankees” — þaö er
hornaboltaliö. Þeirblöa bara eftir
færiá aö kippa teppinu undanlit-
sjónvarpstækinu.
Klár kúreki
Þaö getur veriö aö Ronnie
Reagan sé kúreki en hann er klár
kúreki, og hann hefur komiö
oröum eins og kreppu, veröbólgu
og öldudal á kreik og nú hanga
þau I loftinu eins og bokan vfir
finnst oftastnær aö þvi hafi cwöiö
eitthvaö ágengt, þaö fer til
Washington og segir niöur meö
kjarnorkukerfiö,banniö öll kjarn-
orkuvopn, burt meö kjamorku-
verin. Washington tekur þvl
opnum örmum, leyfir þvi aö
tjalda í einhverjum skemmti-
garöi og löggan er mjög almenni-
leg og lemur þaö ekki i hausinn og
svo fara allir heim sælir I sinni trú
þó ekkert hafi I raun áunnist.
Svona mótmæli fá jafnvel mikla
umfjöllun í sjónvarpi og blööum,
en samt get ég ekki varist þeirri
tilhugsun aö ameriskt þjóöllf sé
svo gegnumrotiö aö hreyfingar á
borö viö þetta kjarnorkuandóf
geriekki annaö en aö klóra I yfir-
boröiö.
Draugar og verur
næturinnar
— Þú hefur orö á þér fyrir aö
vera draugafræöingurog sérstak-
ur vinur drauga og myrkraafla.
Sjálfur hef ég haft nokkra
reynslu af draugum og yfir-
náttúrulegum öflum, sennilega
svona fimm-sex sinnum á ævinni.
Um tima bjó ég i húsi i Maine þar
sem var reimt og heyröi oft fóta-
tak I stiganum þegar ég vissi aö
ég var einn I húsinu. Uppi á loft-
inu var lltiö kvistherbergi og þar
inniekkertnema rúm meö laki og
kodda. Eitt sinn elti ég fótatakiö
upp á loft og sá aö þaö haföi veriö
legiö I rúminu. Annaö veifiö voru
hlutir aö detta I kringum mig og
huröir aö skellast, líkt og I öllum
góöum draugasögum komst ég
aldrei til botns I þessu. Draugar
eru eins og fólk, þeim lföur vel á
vissum stööum og foröast aöra
eins og pestina, þeir vilja vera
þar sem er hreint loft og sterkir
og tærir straumar. 1 Maine og á
Irlandi eru miklir reimleikar og á
íslandi llka er mér sagt. Þaö er
aftur á móti erfitt aö imynda sér
drauga i reykjarkófinu I miöri
Los Angeles.
Þaö var eitt sinn aö mér varö
gengiö framhjá húsi i Maine þeg-
ar ég heyröi kæfö skelfingaróp.
Þetta var yfirgefiö og niöumitt
hús, brotnir gluggar og rykug lök
breidd yfir húsgögnin. Ég leit inn
um gluggann og allan timann
kváöu viö þessi kæföu óp, þaö var
eins og einhver væri aö reyna aö
hrópa á hjálp en næöi ekki aö
mynda oröin. Ég fór aö spyrjast
fyrir um þetta og var sagt aö fyrir
rúmum fimmtlu árum heföi
skipstjóri búiö i húsinu. Honum
kom ákaflega illa saman viö kon-
una slna, þegar hann var i landi
rifust þau alltaf eins og hundar og
kettir. Hann sigldi oft til austur-
landa og þegar hann kom heim
haföi hann alltaf eitthvaö meö-
feröis, en þá brást konan hin
versta viö, hlutimir voru yfirleitt
orönir myglaöir eöa saltétnir
vegna þess aö hann haföi geymt
þá í kjötgeymslunni I skipslest-
inni. Eitt sinn kom hann heim
meö austurlenskt teppi sem var
einhvern veginn úr lagi gengiö,
hann haföi lagt á sig mikiö erfiöi
til aö komast yfir teppiö, en konan
sagöi bara sjálfri sér llk: „Þetta
er þaö allraljótasta teppi sem ég
hef séö, þaö er rifiö hérna, þarna
er þaö blettótt og hér hefur einn af
hásetunum spýtt tóbaki I þaö.”
Þá var skipstjóranum nóg boöiö
hann tók konuna og fleygöi henni I
gólfiö slöan breiddi hann teppiö
yfir hana og byrjaöi aö negla þaö
niöur allt I kring, á endanum
þakti teppiö konuna og hún átti
sérengrar undankomu auöiö. Þaö
liöu nokkrir dagar áöur en hún
kafnaöi og allan tfmann hrópaöi
húnárangurslaustá hjálp. Þá var
skipstjórinn á bak og burtog ekk-
ertspuröist til hans framar. Þetta
heyröi ég semsagt og þaö hafa
fleiri gert, neyöaróp konunnar
undir teppinu.
Ásl yfir gröf
A lrlandi varö ég fyrir annarri
reynslu af afturgöngum. Ég bjó
þá á eynni Inishbafen og var á
gangi eftir eyöilegum vegi seint
um kvöld þegar ungur maöur og
kona gengu framhjá mér hönd I
hönd, mjög óskýr og dularfull aö
sjá. En þegar ég leit viö var eng-
inn þar. Ég varö auövitaö svolltiö
skelkaöur og hraöaöi mér aftur
sömu leiö eftir veginum og hitti
aö máli gamlan sagnaþul sem
sagöi aö hann þekkti deili á þessu
fólki. Þegar hann var ungur fyrir
um fimmtiu árum heföu foreldrar
þessa unga fólks meinaö þeim aö
■ ,,Nú viröistvera geysilegeftirspurn eftir skáldsögum sem fjalla um
hjónaskilnaöi, bókum eftir konur sem eru um þaö bil þrjátlu og þriggja
og skrifa um konur sem eru um þaö bil þrjátlu og þriggja sem allar
eiga syni sem eru um þaö bilfimma ára og heita Jason og Nói...”
■ „Fyrir tra er vinnan eins konar synd, ef maöur hefur látiö glepjast til
aövinna liggur beinast viö aö fara I kirkju og segja víö prestinn „faöir,
ég hef syndgað...””
Los Angeles. Hann þvingar fólk
til aö hugsa um peninga,þaö hefur
hann gert mjög snilldarlega, en
samt heldég aö þetta sé nokkurs
konar fasismi. Þaö er veriö aö
ráöskast meölif fólks ánþess þaö
viti af þvi. Hann gæti hæglega
látiö bandarlskar hersveitir
ganga á land I heimalandi mlnu á
Falklandseyjum og á meöan sæti
fólk heima og velti fyrir sér næstu
afborgun á litsjónvarpstækinu.
Ég veit ekki hvort efnahagurinn
er góöur eöa slæmur, ég hef
aldrei hitt efnahaginn en allt
þetta tal um veröbólgu og kreppu
er frábær aöferö til aö beina aug-
um fólks i öfuga átt. Fólk hugsar
um þaö eitt hvort þaö eigi nóga
peninga út áriö og hvort þaö geti
sent Lilla i háskóla, svo sker
Reagan niöur framlög til háskól-
anna og nú kemst Lilli ekki I há-
skóla og þá er bara aö vinna
meira ne eneinn hefur lengur
tima til aö fara út og henda steini
I gluggana á Pentagon. Lilli fær
engan styrk lengur og foreldrar
hans þurfa aö vinna eins og hinir
nafntoguöu Islendingar til aö
koma honum I gegnum háskóla.
Þetta er I raun mjög snjallt og
ýtir öllu andófi út um bakdymar.
— En nú er mikiö rætt um vax-
andi mótmælahreyfingu gegn
kjarnorkuvopnum I Bandarikjun-
um og aö hún eigi ef til vill eftir aö
springa út i sumar.
Þaö má vera aö þetta andóf
gegn kjarnorkuvopnum eigi eftir
að veröa nokkuö sterkt en þaö er
eins og stjórnvöld geti alltaf
stjórnaö sliku andófi lika.þau
leyfa mótmælaidunum einfald-
lega aö mótmæla og gera slöan
ekki nokkum skapaöan hlut i
málinu. Þetta kallaöi Herbert
Marcuse .jepressive tolerance”
fólki er leyft aö mótmæla og