Tíminn - 23.06.1982, Blaðsíða 10

MIÐVIKUDAGUR 23 JÚNÍ 1982.
10
heimilisiíminn
umsjón: AKB
Fálmarar,
sem
minna á
geitar-
horn
Um geitunga segir m.a. i
Skordýrabók Fjölva: Eigin-
legar vespur, Vespidae, eru
f rá fornu fari kallaðar geitung-
ar, af því að þær hafa bogna
fálmara, sem minna á geitar-
horn.
Geitungar mynda samfé-
lög, sem vara aðeins eitt
sumar. Úr eggjum geitunga-
drottningar koma geld kven-
dýr, sem brátt hjálpa móður
sinni við hreiðurgerð, eftir
þvi sem þeim fjölgar, dregur
hún sig i hlé og fær það eitt
hlutverk að verpa eggjum, en
þernur taka að ala hana og
annast uppeldi ungviðis. Búið
tekur á sig svip geitungshreið-
urs sem kúlulaga leirker með
kringlóttu hálsopi. Getur þar
risið samfélag nokkurra
hundraða eða þúsunda ein-
staklinga. Er líður að hausti
fá nokkrar lirfur kraftmeira
fóður og koma úr þeim
kynjuð karl- eða kvendýr,
sem para sig. Siðan deyja
karldýrin, en kvendýrin grafa
sig í jörð og bíða vorsins.
Geitungar hafa sérkenni-
lega stór nýmalaga netaugu,
fálmarar eru festir við augn-
jaðar. Eru allar þernurnar
vængjaðar og hafa stungu-
brodd með eitri, stungur
þeirra sársaukafullar og lífs-
hættulegar, ef margar stinga.
Á stungubroddi eru aðeins
örsmá festihök, sem brotna
ekki af, svo þær geta stungið
margsinnis. Karldýr geitunga
hafa ekki stungubrodd, auð-
þekktir af lengri fálmumm.
■ „Geitunga hefur ekki orðið vart
með vissu hér í sumar“, sagði Erling
Ólafsson, skordýrafræðingur hjá Nátt-
úrufrxðistofnun Islands, er ég bar
spurninguna upp við hann.
„Það er oft komið með skordýr til
okkar, sem fólk telur vera geitunga, en
þá er gjarnan um hunangsflugur að
ræða. Það er alveg óvíst að geitungar
hafi tekið sér varanlega bólfestu hér, en
þeirra hefur orðið vart. í fyrsta skipti,
sem vitað var um bú, var árið 1973. Talið
var að búið hafi verið við Miðbæjarskól-
ann eða jafnvel í honum sjálfum.
Geitungarnir gera sér stundum bú í
húsum, ef einhver glufa er.
Hér á landi hafa fundist tvær tegundir
af geitungum, sem lifa norður eftir allri
Skandinavíu, það eru Vespula Germa-
nica, og Vespula Vulgaris. Geitungar
eru gaddvesputegundir en auk þeirra
eru hunangsflugur, býflugur og maurar
gaddvespur. Einkenni á gaddvespum er
að kvendýrin eru með tungugadd á
afturenda. Hunangsflugur stinga aldrei
ótilneyddar, en það geta geitungarnir
aftur á móti gert. Býflugur lifa ekki
villtar hér á landi, en hafa þó fundist.
Þær hafa þá slæðst hingað með varningi
og sama gildir um geitungana. Þeir hafa
komið með varningi. Drottningarnar
leita að skuggsælum stað til að verpa og
þvi liklegt að þær slæðist inn í gáma eða
ofan í lestir flutningaskipa.
Auk gaddvespanna lifa hér á landi
fjöldamargar tegundir af blaðvespum og
snikjuvespum, en það eru skordýr sem
fólk verður litið vart við.“
- En hvernig á að þekkja geitung-
ana?“
- „Geitungarftir eru mjóslegnir, með
gulum og svörtum röndum. Þeir hafa
mjög margar rendur. en það er ólikt
hunangsflugunni, sem hefur fáar rend-
ur og er auk þess mun bústnari en
! geitungar.“
- „Eru stungur gaddvespanna hættu-
legar?“
- „Það er algjör undantekning, ef svo
stungurnar verða hættulegar. Þeim
fylgir venjulega sviði og bólga og i
sumum tilfellum kláði, en það hverfur
fljótt. Það er einkum hætta á ferðum er
stigið er t.d. ofan á geitungabú eða þá
að viðkomandi hefur ofnæmi fyrir
eitrinu.
Það hefur komið fyrir erlendis að
menn hafa fengið geitung beint upp í sig
og fengið stungu í kokið. Það hefur t.d.
komið fyrir hjólreiðamenn og hlaupara
og einnig er börnum hætt við þvi. Þau
hlaupa gjarnan með opinn munninn. Ef
geitungur stingur mann í kokið getur
bólgan teppt öndunarveginn. Ef ekki er
hægt að komast til læknis fljótlega og
bólgan hefur lokað öndunarveginum
geta menn brugðið á það ráð að stinga
á barkann til að geta andað.
Erlendis eru yfirleitt net fyrir barna-
vögnum og þau eru til þess að bægja frá
geitungum og nhosquito flugum, en
mosquito flugur eru um allan heim nema
á íslandi. Hér hafa þær aldrei fundist.
- „Hvað á fólk að gera, ef það
uppgötvar geitungabú í garðinum sínum
eða húsinu?"
- „Það er nú fyrst að vera viss um, að
um geitunga sé að ræða. Búin eru
venjulega falin ofan í holu i jörðinni, í
glufu i vegg eða i trjágrein. Ef um
geitunga er að ræða er best að ráðast að
þeim að næturlagi, þvi að þá eru allir
geitungarnir inni i búunum, að degi til
er helmingur þeirra úti við fæðuöflun.
Að nóttu til er því hægt að komast að
búinu og ágætt ráð er að hella yfir það
sjóðandi vatni.
■ Hunangsfluga.
■ Geitungurinn Vespula vulgaris L. karldýr (lengd
1,4 cm.), safnað i geitungabúi í Reykjavík 16.10.1978.
■ Geitungurinn Vespula vulgaris L. drottning (lengd 1.5 cm.) safnað í geitungabúi i Reykjavík 16.10.1978.
Eru geitungar
hér á landi?
ELDHÚSKRÓKUR:
Kjjöt-
réttir
Vínarsneiðar
600 g kálfakjöt (Ixri)
eggjahvita
5 matsk. brauðmylsna
1 tsk. salt
1/4 tsk. pipar
100 g smjörUki
4 snciðar sitróna
4 gaffalbitar
2 tsk. kapers
Kjötið er þerrað og skorið i sneiðar
(4-6). Barið með kjöthamri og feitin
brúnuð á pönnu. Kjötsneiðunum er
velt upp úr eggjahvítu og brauðmylsnu
og steikt við hægan hita. Gaffalbitarnir
lagðir í hring á sitrónusneiðarnar,
kaperskornin sett innan i sildarhring-
inn og sitrónusneiðarnar settar á
kjötið, þegar það er borið fram.
Blandaður kjötréttur
400 g kálfakjöt
6-8 kindanýru
smjörlíki
1 laukur
5 stórar kartöflur
3/4 I soð
1 lárviðarlauf
steinselja
Kjötið er skorið i sneiðar og barið
með kjöthamri. Nýrun eru hreinsuð og
skorin í sneiðar. Kjöt og nýru brúnað
í smjörlikinu, salti og pipar stráð á.
Kartöflur og laukur flysjað og skorið
i sneiðar. Kjöt, nýru, kartöflur og
laukur sett i lögum i pott, soði hellt
yfir. Kryddið og lárviðarlaufið sett út
i. Soðið i 3/4 klst. Steinselju stráö yfir.
írskur kjötréttur
600 g súpukjöt
50 g smjöriíki
I 1/2 dl vatn
1/2 kg hvítkál
1/2 kg kartöflur
1/2 kg gulrætur
1 blaðlaukur
11/2 tsk. salt
pipar
2 tsk. söxuð steinsclja
Kjötið er skorið i jafna bita.
Smjörlfkið og vatn sett i pott,
kjötbitarnir þar i og soðið við hægan
hita i 1/2 klst. Á meðan er grænmetið
hreinsað og hvitkálið skorið f stóra
bita. Gulrætur og kartöflur flysjaðar
og skornar í fremur þykkar sneiðar
ásamt blaðlauknum. Kjötið er tekið
upp úr og sett i lögum með
grænmetinu og kryddið á milli. Efsta
lagið er grænmeti. Ef til viil þarf að
bæta meira vatni á, en það á rétt að
sjást i það. Rétturinn síðan soðinn
áfram i 3 stundarfjórðunga.
Lambakjöt með eplum og
karrý
750 g lambakjöt með beini i litlum
bitum
smjör
1 tsk. salt
1/4 tsk. pipar
1-11/2 tsk. karrý
nokkra steinseljugreinar
1 matsk. hveiti
2 dl vatn eða soð
1 stór bladlaukur (eða 1-2 laukar) i
sneiðum
2 súr epli (flysjuð), skorin í báta
Brúnið kjötið og heilið feitinni síðan
frá. Kryddið með salti, pipar og karrý.
Stráið hveitinu yfir og hellið vatni eða
soði yfir. Hreinsið blaðlaukinn, skerið
hann í sneiðarog dreifið yfir kjötið (ef
venjulegur laukur er notaður má
brúna hann á undan kjötinu.) Sjóðið
i 50-60 mín. við vægan hita. Flysjið
siðan eplin og skerið i báta. Bætið
þeim i pottinn og sjóðið í 5 min. i
viðbót. Borið fram með hrisgrjónum
og grænmctissalati.