Tíminn - 04.07.1982, Blaðsíða 16

gerður með því að hafa það eftir.“
En hún brosir að minningunni um
einhverja smellna vísu.
- Vissirðu hvort hann ætlaði að verða
skáld?
Pað kom aldrei fram í orðum hans
hvað hann hugsaði sér að verða. Hann
sagði heldur ekki margt um sjálfan sig,
hvorki þá né siðar, nema i Ijóðunum.
Það var Jóhannes úr Kötlum sem
uppgötvaði hann, ef taka má svo til
orða. Jóhannes var farkennari i sveitinni
og sá fljótt að það var ekkert flón á
ferðinni þar sem Steinn var. Mig minnir
að það hafi verið siðasta veturinn sem
Jóhannes lét nemendur sína skrifa
ritgerð um árstíðirnar og máttu þeir
velja sér árstið að skrifa um. Steinn valdi
sér haustið. Ritgerð hans hófst á þessa
leið: „Túnin voru orðin föl og bleik, eins
og ásjóna deyjandi manns.“ Þetta fór
ekki framhjá Jóhannesi. Hann vissi að
þessi drengur var skáld, að hann var
fæddur skáld, og hann hvatti Stein
áfram. En Steinn var illa settur,
bláfátækur drengurinn - þá var nú
brauðstritið svo mikið að það var litið
tóm til að hlúa að ándlegum þroska. Og
þó vissu allir að Steinn var ekkert
venjulegur maður. Hann gleymdist
engum sem sá hann.“
„Hann þyrsti
í að læra“
- Hvernig var samband ykkar Steins?
Voruð þið vinir?
„Það var alltaf gott á milli okkar. Ég
var varla annað en stelpa þegar ég kom
að Miklagarðiog satt að segja hálfleidd-
ist mér til að byrja með. Ég var langyngst
af fullorðna fólkinu, Steingrimur bóndi
minn var rúmum tiu árum eldri en ég og
tengdamóðir min mun eldri, svoéghafði
mesta skemmtun af Steini, eða Alla,
Hann var fátækur drengur, einrænn og
vantaði bakhjarlinn. Ég sagði honum að
ég myndi biðja fyrir honum.“
- Én ykkar kynni héldust eftir þetta?
„Já, hann kom til okkar nokkrum
sinnum, bæði að Miklagarði og að
Heiðnabergi, en þangað fluttumst við
bóndi minn. Ég man eftir því að hann
sat stundum i þröngu stofunni okkar á
Miklabæ og var þá með litlu börnin sitt
á hvoru hné, því hann var sérlega
bamelskur og hændi að sér öll börn.
Hann skildi sál þeirra. Annars fór hann
þá mikið einförum um landareignina og
hefur þá líklega hugsað sitt. Hann átti
oft erfitt þótt hann flíkaði því ekki. Ég
kynntist seinna konunni hans, henni
Ásthildi, og ég held að hún hafi reynst
honum það lífakkeri sem hann þurfti."
- Hvenær sástu hann siðast?
„Það mun hafa verið að Heiðnabergi,
nokkru áður en hann giftist Ásthildi.
Hann tók því sem að höndum bar
og bakkaði aldrei með neitt. Þannig var
hann og að þessu leyti var hann
karlmenni."
Steinunn þegir langa hríð og hugsar.
Svo heldur hún áfram:
„Það sagði einu sinni gamall maður
við mig: Varð hann það sem hann
teiknaði alltaf til að vera. Það sem
Steinn teiknaði til að verða, það varð
hann, að svo miklu leyti sem ég veit.“
„Þakklát fyrir
kynnin af honum“
- Heldurðu að hann hafi verið
hamingjusamur?
„Ég veit það ekki. Það er erfitt að tala
fyrir munn þess manns sem sjaldan tjáði
sig sjálfur.“
- En lastu ljóðin hans, þegar þau
komu út?
„Ég las þau upp til agna,“ segir hún
og brosir svolitið. „En þurfti mikið að
hafa fyrir þeim sumum...“
Ég stend upp til að kveðja og Steinunn
fylgir mér út að dyrum. Þá segir hún:
„Jæja, ég var nú bara að tala fyrir
sjálfa mig. En mér þykir vænt um þegar
einhver minnist á Stein - mér var
ákaflega hlýtt til hans og er þakklát fyrir
að hafa fengið að kynnast honum. Ég
vildi honum allt hið besta og bað alla tíð
fyrir þvi að honum tækist það sem hann
ætlaði sér. Að hann fyndi það sem hann
leitaði að.“
- Og heldurðu að hann hafi fundið
það? spyr ég.
„Ég er ekki viss,“ segir Steinunn
hugsandi. „Og þó.“
-'j-

Tilboð óskast í eftirtaldar vélar: Universal 445 dráttarvél árgerð 1977,ekin um 1.000 tíma. P.Z. sláttuþyrlu,Vicon múgavél, lyftutengda. Upplýsingar í Þernuvík, sími um Súðavík.
,HANN ATTI ANNAN HEIM’
Samtal við Steinunni Guðmundsdóttur um Stein Steinarr
■ Steinn Steinarr átti ekki alltaf auðvelt
með að lifa. Hann var alinn upp fjarri
foreldrum sínum, bjó lengst af við erfið
kjör heldur en hitt og var meira eða minna
sjúkur áratugum saman. Líklega hefur
hann verið með viðkvæma lund en hann
bugaðist þó aldrei: brynjaði sig hæðni,
sem oft var bæði köld og beinskeytt,
hleypti fáum nálægt sér og lét sjaldan
uppskátt um dýpstu hugsanir sínar. Nema
í ljóðunum. í ljóðum sínum kom Steinn
fram eins og hann var klæddur, eða
klæðlaus, nakinn þegar svo bar undir, og
bestu ljóð hans vitna um auðuga sál og
miklar gáfur. Hann varð ekki langlífur.
Steinn fæddist, eins og margir vita
.kannski, árið 1908, að Laugalandi við
ísafjarðardjúp. Hann var skirður Aðal-
steinn og var Kristmundsson, en móðir
hans hét Etelriður Pálsdóttir. Alls áttu
þau Kristmundur og Etelriður fimm
börn en það var streð að lifa og á
endanum fóru bæði á hreppinn. Börnin
dreifðust. Etelriður reyndi þó að hafa
Stein hjá sér svo lengi sem hún gat en
það var ekki lengi. Steinn var i
Bessatungu i Saurbæ til sex ára aldurs
en þá fór hann á næsta bæ við,
Miklagarð, og það gladdi Etelriði að þá
gat hún gefið með honum sjálf en ekki
hreppurinn. Föður sinum kynntist
Steinn aldrei en sá hann einu sinni.
Á Miklagarði var Steinn fyrst og
fremst i umsjá Kristinar Tómasdóttur,
móður bóndans, og reyndist hún honum
vel. Er hann hafði verið um það bil fimm
ár á bænum kom þangað ung brúður
bóndans: Steinunn Guðmundsdóttir.
„Saumaði á hann
fermingarfötin“
Steinunn er orðin gömul kona,
hálfniræð, en ber sig vel þrátt fyrir
aldurinn. Hún hefur þó áhyggjur af þvi
að ef til vill muni hún atburði úr
fortíðinni ekki nægilega skýrt - „og ég
vil ekkert segja nema sannleikann,"
bætir hún við ákveðin, en þegar hún
byrjar að tala um Stein er ekki að sjá
annað en hann standi henni ljóslifandi
fyrir hugskotsjónum. Það er mikil hlýja
i augum þessarar gömlu konu.
- Má ég biðja þig, spyr ég fyrst, að
segja mér svolitið frá sjálfri þér?
„Föðurætt min er rakin i Stranda-
sýslu,“ svarar hún, „en móðurættin
kemur úr Dalasýslu. Ég er fædd á
Óspakseyri við Bitrufjörð en þegar ég
var um tvitugt fór ég að Miklagarði i
Saurbæ, litlu koti sem ekki ber nafn með
rentu. Þar bjó bóndi minn, Steingrímur
Samúelsson. Og þar kynntist ég Steini
fyrst.“
- Hvað var hann gamall þá?
„Þetta var siðasta veturinn áður en hann
fermdist. Ég ætti nú að ntuna það, þvi
ég saumaði á hann fermingarfötin. Ég
hafði lært saumaskap og fór þarna um
sveitina til að sauma á fólkið."
Nú bregður fyrir glettnisglampa i
augum Steinunnar.
„Ég varð auðvitað að mæla fyrir
fötum hans, og þá var hann svo þybbinn
og þéttur á velli, hann Steinn, og þykkur
undir höndina - ólikt þvi sem hann varð
siðar á ævinni. Hann var svo ansi
hraustlegur strákur, þó ekki væri hann
hár í loftinu. Ég held að veikindin hafi
farið ákaflega illa með hann.“
- En hann mun ekki hafa verið mikill
vinnumaður þó hann væri hraustur á
skrokkinn, eða hvað?
„Onei, það var hann ekki. Hann átti
að vera til liðléttinga, svona snúninga-
drengur, en hann virtist vera - eins og
bóndi minn sagði nú oft - „klaufi til
verka“. Honum virtist sýnna um allt
annað en vinnu, hann var með aðra hluti
i kollinum. Ég held að ég hafi skilið það
betur en bóndi minn. Þeir áttu ekki nógu
vel saman, Steingrímur bóndi minn og
hann - annar var þessi dugnaðarforkur
og hinn hataði vinnuna eins og pestina.
En ég hafði gaman af Steini, hann var
sérstæður drengur. Ákaflega sérstæð-
ur.“
„Las allt
sem hann náði í“
- Hvemig þá? skýt ég inn i, en
Steinunn tekur varla eftir spumingunni.
Hún hugsar nokkra stund með sjálfri sér
en segir svo:
„Stundum var eins og hann væri ekki
af þessum heimi, eða réttara sagt, að
hann ætti sér annan heim, sem við sáum
ekki. Hann var einrænn og hugsaði
mikið. Og sílesandi var hann. Bóndi
minn átti dálítinn bókaskáp með þó
nokkrum hillum og Steinn hafði lesið
hvert kver og hverja bók. Einnig fengið
lánaðar bækur á öðmm bæjum. Mér
þótti hann fara illa með bækumar, hann
fleygði þeim alltaf frá sér þegar hann
hafði lesið þær og hirti ekki um hvað af
þeim varð, en þegar ég áminnti hann að
fara vel mað bækurnar svaraði hann
ævinlega: „Bækur em til að lesa þær.“
Síðan fór hann að finna sér nýja bók að
lesa.“
- Hvernig bækur vom þetta?
„Alls konar bækur. Ég man sérstak-
lega eftir Fomaldarsögum Norðurlanda
en hann las allt sem hann náði í. Hann
var lestrarormur.“
- Heldurðu að honum hafi sviðið það
sárt að fá ekki að vera hj á móður sinni?
„Ég man að hann sagði einu sinni við
mig: „Ég veit hver hún móðir mín er,
en mér þykir ekkert vænna um hana en
konurnar hérna á næstu bæjunum í
kring.“ Hann hafði lítið af henni að
segja. Þetta var sorgarsaga. Etelríður
hefði sjálfsagt viljað hafa börnin sin hjá
sér, og sjálfsagt hefur hún átt nógan
kærleika handa þeim öllum, en þetta fór
bara svona.
Þau voru fátæk, hjónin, áttu börnin
þétt og réðu ekkert við þetta. En það
var enginn efi á því að Etelriði þótti sárt
að svona skyldi fara og hún reyndi að
lita eftir Steini eftir þvi sem hún gat og
vinna fyrir honum. En hún var þá í
kaupavinnu á öðrum bæjum og sam-
bandið var oft lítið.“
- Þekktirðu Etelriði?
„Ég gerði það,“ svarar Steinunn.
„Hun var oft hjá mér.“
- Hvernig manneskja var hún?
„Hún var dálítið sérstakur persónu-
leiki, eins og Steinn. Hún var litil kona,
nett og hugguleg, og virtist alltaf segja
meiningu sina hispurslaust. Það hafði
Steinn frá henni. Mér var vel við
Etelríði.“
„Túnin föl og bleik
eins og ásjóna
deyjandi manns“
- Veistu hvort Steinn var farinn að
fást við að yrkja á þessum árum?
„Það var svolitið," segir Steinunn og
brosir. „Hann var að hnoða saman
vísum en þær voru þannig að fóstra
hans, Kristín Tómasdóttir, tengdamóðir
min, sagði að hann ætti ekki að láta
nokkurn heyra þetta. Hann sagði
einhvern tima i viðtali að fóstra sin hefði
sagð að það væri ólánsmerki að yrkja.
En hún mun hafa átt við að vera
níðskældinn. Ekki aðyrkja í sjálfu sér.“
- Voru þetta þá niðvísur?
„Nei, ekki tel ég það nú. Meira skop.
En hann var sjáandi, hann sá það sem
aðrir sáu ekki, og hann var heldur ekkert
að vanda sig við að tala vel um þá sem
hann hafði eitthvað á móti.“
- Manstu eftir einhverri visu?
„Engri sem ég vil hafa eftir - þetta var
mesta bull, og honum er enginn greiði
eins og hann var kallaður, eða Aðal-
steinn. Mér þótti hann strax mjög
skemmtilegur og ég held að honum hafi
þótt gaman að fá þessa stelpu á bæinn.
Hann sóttist eftir þvi að vera með mér
i flekknum og þá talaði hann við mig -
hann talaði liklega meira við mig en
flesta aðra.“
- Og um hvað talaði hann?
„Um fjarska margt. Stundum talaði
hann um bækur sem hann hafði lesið,
og þótti mér betra að láta hann segja
mér en lesa sjálf.“ Og það fæðist bros í
augum Steinunnar.
- Heldurðu að hann hafi verið
ánægður þarna á Miklagarði? spyr ég.
„Það bar ekki á öðru. Og honum þótti
afar vænt um fóstru sína, sem hann
kallaði, það var greinilegt. En það var
ekki gott að átta sig á honum. Hann var
einfari.“
- En svo fór hann?
„Svo fór hann, ójá. Steingrimur sótti
um skólavist fyrir hann á Núpi og ég er
nú viss um að hann hefur haft gott af
þvi, þótt ekki yrði vistin löng. Sigtryggur
kom öllum til nokkurs þroska: Sigtrygg-
ur Guðlaugsson, skólastjóri, sem stóð
fyrir skólanum ásamt bróður sinum
Kristni, sem var ráðsmaður hans. Og
Steini blandaðist ekki hugur um að hann
gat lært, hann skrifaði okkur um það.
Hann þyrsti í að læra, vissi sem var að
hann yrði seint atgervismaður til
likamlegrar vinnu. En eftir þennan
vetur lá leiðin suður og hann var svona
hrakningsmaður næstu árin, hann
Steinn."
„Ákaflega uggandi
um hann“
- Við hverju bjóstu af honum þegar
hann fór?
„Ég var ákaflega uggandi um hann.
Yiö köllum hann
Tyllistólinn
Hann er framleiddur úr stáli og er með stillanlegu
sæti og baki. Þegar hann er ekki í notkun, þá
geymirðu hann samanbrotinn. Tilvalinn á verk-
stæðið, teiknistofuna og hvar sem þú þarft að tylla
þér. Sendum í póstkröfu.
Smiðjuvegi 54, Kópavogi
S: 77740 - 73880
IVFTARA-OG
VÉIAMÓAUSTAA
Tilboð óskast I lögn hltaveitu í nokkrar götur í Hofstaðamýri í
Garðabæ.
Útboðsgögn eru afhent á skrifstofu vorri Fríkirkjuvegi 3, gegn 1.500
kr. skilatryggingu.
Tilboð verða opnuð á sama stað þriðjudaginn 20. júli 1982 kl. 11. f.h.
INNjUuPASTOFNUN REYKJAVÍKURBORGAR
y' Fríkirkjuvtgi 3 — Simi 25800