Tíminn - 04.07.1982, Blaðsíða 4

Á 'sautjándu öld voru Hollendingar
stórveldi og einkum í verslun. Þeir
höfðu verið fljótir að taka við sér er
opnuðust sjóleiðir til nýrra landa og
réðu, er við tökum upp þráðinn, yfir allri
kryddverslun heims að heita má, þeir
réðu einnig korn- og timburversluninni
við Eystrasalt og voru mesta sild- og
hvalveiðiþjóð i heimi. Þá áttu þeir
nýlendur vitt og breitt um heimskringl-
una og frá löndum þeirra í Suður-Afriku
og á Ceylon þróaðist sá gimsteinaiðnað-
ur sem enn er frægur i Amsterdam.
Amsterdam var raunar mesta verslunar-
borg í Evrópu, og þar með í öllum
heiminum, og bankinn þar aðalbanki
álfunnar. Þeir áttu langstærsta verslun-
arflota heims, Hollendingar, og það var
hagsæld og kaupmenn lifðu sem blóm í
eggi. En þá komu blikur á loft. Enskir
að færa sig upp á skaftið.
Englendingar voru i sókn á úthöfun-
um um þær mundir og settu Hollending-
um viða stólinn fyrir dymar. Holiend-
ingar vildu náttúriega ekki una því og
kom öðru hvoru til átaka miili þjóðanna
og höfðu Hollendingar yfirleitt verr.
Englendingar áttu fleiri herskip og vaska
sjóliða og i striði sem geisaði milli
þjóðanna 1665-67 varð Hollenska Aust-
ur-Indiafélagið - sem réði öllu i
Hollandi sem það vildi ráða - að grípa
til þess að láta skip sin sigla norður fyrir
England og um Norðursjó er þau voru
á leið til og frá Hollandi, en ekki um
Ermarsund eins og áður. Þar herjuðu
Englendingar. Skipum á heimleið var
oft siglt svo vestarlega og djúpt undan
Englandi að viðkoma var höfð í
Færeyjum, en þaðan siglt til Hjaltlands
þar sem biðu hollensk herskip er fylgdu
kaupskipunum siðasta spölinn.
Gullskipið lendir í fárviðri
Svo bar til snemma árs 1667 að floti
hollenskra kaupskipa lagði upp frá
Austur-Indium áleiðis til Hollands,
færandi varninginn heim. ( maí náðu
skipin til Góðrarvonarhöfða og héldu
þaðan út á Atlantshaf mánuði síðar, i
fylgd þriggja herskipa. Gekk siglingin
vel eftir atvikum allt þar til um miðjan
september að flotinn var staddur djúpt
út af suðurströnd íslands. Þann 17.
september skall á hið versta fárviðri svo
um ber ekki saman um hver farmur Het
Wapen van Amsterdam hafi verið en
allir voru þó sammála að gífurleg auðæfi
myndu leynast í skipinu. Jón Espólin
skrifaði í Árbækur sinar: „Svo sögðu
menn, að það sem helst var á því skipi
hefði virt verið fyrir 3 ok 40 tunnur gulls
(ef það er rétt ritið) þá er það fór úr
Indíum. Klukkukopar einn hefði verið
ballestin og áhöfn gull og perlur, silki,
skarlat, pellog purpuri, kattúmog lérept
ærit ok mörg dýrindi, einnig demantar
og karbúnkúlar, desmerskettir og margt
annað. Vissu menn engin dæmi um
jafnmikinn auð hér á land kominn, en
það er upprak smám saman."
Hér kann sitthvað að vera ýkt en hitt
er vist að margir fylltust græðgi i flakið.
Embættismenn Danakonungs i landinu
slógu að sjálfsögðu eign þeirra arfaherra
á strandgóssið, og skipaði Bjelke
höfuðsmaður sýslumönnum að flytja allt
sem úr flakinu ræki til Bessastaða. Ekki
mun allur varningurinn þó hafa komist
á leiðarenda því sýslumenn ágirntust
góssið sjálfir og stungu undan. Það sem
á endanum safnaðist undir Danahendur
var selt og andvirðið að sjálfsögðu flutt
úr landi, til Kaupinhafnar. Ekki hlust-
uðu Danir á tilkall hollensku stjórnar-
innar til þess og leyfðu heldur ekki að
Hollendingar sendu hingað tvö björgun-
arskip til að hreinsa flakið. Það grófst
aftur á móti fljótt í sandinn og hefur
hvorki sést af því tangur né tetur síðan.
Ekki fram á þennan dag. Skipið
gleymdist hins vegar ekki og skemmtu
fslendingar, og einkum Skaftfellingar,
sér lengi við að segja ýkjusögur um
auðæfin í flakinu. Enduróm þess er
meðal annars að finna i verkum Jóns
Thoroddsens sem lagði Bjarna á Leiti
þessa sögu i munn:
Ýkjur og staðreyndir
„(Á þessu skipi) voru 18888 menn,
það voru þetta tvær og tvær fjölskyldur
í hverju einasta hjóli i reiðanum og áttu
þar heimili, en í körfunni var staður
með, og tvær annexiur með tilheyrandi
kirkjusóknum, og fjögur hundruð áttu
heima við stýrið, ég hef talað við mann,
sem þekkti einn, sem hafði verið á þessu
wooot*
ÞAMTtríOKÍ
8ÍL0W
isPPtn otcH !
K Vi
Itrw 01X4ITV vt
BOflKO MfTAL
♦ HATCM
l, » mí
sirt
Of M*IN M*5T
■ Hastings-skipið, uppdráttur. Eins og sést á myndinni hcfur allt nema efsta
yfirbyggingin varðveist.
skipin tvístruðust en náðu þó öll að
lokum heilu og höldnu i landvar við
Færeyjar. Öll nema tvö. Eitt skip fórst
við eyjarnar, og annað var horfið eins
og hafið hefði gleypt það. Het Wapen
van Amsterdam. Gullskipið.
Gullskipið okkar hafði hrakist undan
veðri og vindum í tvo sólarhringa en þá
var það komið upp að íslandsströndum.
Skipverjar fengu ekki við neitt ráðið og
tók skipið niðri á Skeiðarársandi, þar
sem aðstæður eru hvað verstar á öllu
íslandi. Sandurinn er allger hafnleysa og
óbyggður með öllu, sundurskorinn af
beljandi jökulfljótum og síbreytilegum
árkvíslum þar sem hvarvetna leynast
sandbleytur og kviksyndi, svo jafnvel
kunnugum mönnum er þar hætta búin.
Og Hollendingarnir voru ekki kunnugir.
Af 250 manna áhöfn skipsins munu
flestir að visu hafa komist á land en þar
króknuðu margir þeirra úr kulda og
vosbúð, enda var veðrið alls ekki gengið
yfir. Aðeins sextiu komust lífs af eftir
hrakningarnar og fóru nokkrir úr landi
með haustskipunum frá Eyrarbakka en
hinir höfðu vetursetu á Kjalarnesi og
Seltjamarnesi.
„3 ok 40 tunnur gulls“
Annálum og öðrum samtímaheimild-
skipi, það var Indiafar og átti að sækja
náttúrusteina til Kappadósiu.“.
Þorvaldur Friðriksson reyndi í ritgerð
sinni sem hér hefur óspart verið vitnað
til að gera sér grein fyrir því hvaða farm
skipið muni hafa flutt í raun og veru.
Rannsakaði hann m.a. samtimaannála
og í fimm annálum af sjö sem minntust á
strandið, er upptalning á farminum.
Allir fimm annálarnir nefndu eðal-
steina, fjórir ncfndu gull, fjórir silfur,
fjórir kopar, fimm silki, fjórir léreft,
tveir dúka, tveir ábrciður, tveir pell,
tveir kattúm, einn skarlat, einn purpura
og einn annáll nefndi dýrar jurtir. Lætur
nærri, segir Þorvaldur, að 50-60%
vörutegunda í upptalningu hvers annáls
sé ýmiss konar álnavara, en afgangurinn
góðmálmur eðalsteinar, jurtir og annað.
Eins og fyrr sagði seldi Bjelke höfuðs-
maður hér á landi þá vöru sem rak á
land, og hefur þar eflaust verið um að
ræða vefnaðarvöru eingöngu, þvi það er
eina vörutegundin í farmi skipsins sem
hugsanlegt var að selja hérlendis með
hagnaði, og auk þess sú vörutegund sem
ekki svaraði kostnaði að flytja út og selja
þar.
Á árunum næst eftir strandið bárust
kirkjum i Skaftafellssýslu ..margir góðir
SUNNUDAGUR 4. JÚI.Í 1982
■ Hér er unnið að uppgreftri Indíafarsins við Hastíngs. Vinnuaðstaða var mjög erfið og háð sjávarföllum þvi sklpið kom
aðeins upp á stórstraumsfjöru.
Um Het Wapen van Amsterdam,
gripir úr strandgóssinu og má lesa af
kirkjubókum og öðrum heimildum að
þar er undantekningarlaust um vefnað-
arvöru að ræða. Einnig má geta þess að
á Jövu, þaðan sem Het Wapen van
Amsterdam lagði upp, var vefnaður
mikilvægasta iðngreinin á þessum tima,
en landbúnaður stærsti atvinnuvegur-
inn. Þess er þó getið að eir, silfur og gull
hafi fundist i dálitlum mæli á eynni.
Svipað skip grafið upp i
Hastings
Að öllu þessu athuguðu telur Þorvald-
Árangurslaus leit —
en aldrei gefist upp
■ Það var árið 1960 sem segja má að
raunveruleg leit hafi hafist að Het
Wapen van Amsterdam, „gullskipinu".
Það ár fengu nokkrir menn einkaleyfi
landeigenda og ríkisstjórnarinnar til
leitar að skipinu á Skeiðarársandi.
I lcyfi þessu fólst að þcir höfðu, og
hafa, rétt til að hagnýta öll þau verðmæti
sem finnast kunna í skipsflakinu, þau er
ekki yrðu talin til fomminja. Rikissjóð-
ur hefur að vísu áskilið sér 12% af
söluandvirði þeirra verðmæta sem finn-
ast, að frádregnum flutningskostnaði á
sölustað. Allt frá þvi að þetta leyfi var
veitt hefur leit staðið, en að vísu með
nokkrum hléum.
Þá má geta þess að Hollendingar hafa
afsalað sér aliri þátttöku f lcitinni.
í fyrstu voru notuð heimatilbúin
málmleitartæki en árangur varð enginn.
Vorið 1972 var svo ætlunin að þá skyldi
skipið finnast i eitt skipti fyrir öll: þá
fengu leitarmenn lánuð kanadísk sónar-
málmlcitartæki.
Fyrst var sandurinn, þar sem talið er
sennilegt að skipið liggi, mældur og
kortlagður nákvæmlega, einn og hálfan
kilómetra inn í land frá sjávarkambi og
var sandinum skipt niður í smærri hólf.
Hvert hólf var yfirfarið með málmleitar-
tækjunum og sex metra millibil milli
yfirferða. Svo þétt var farið að allt
svæðið var i rauninni tvileitað.
1 leitinni þetta sumar má heita að allur
Skciðarársandur og gamla Skaftafells-
fjaran hafi verið leituð, að undanskild-
um 800 metrum vestast. Þá höfðu
fslendingamir fengið nokkra útlendinga
í lið með sér, fjóra Bandarikjamenn og
tvo Kanadamenn. Leiðangurinn var
kvikmyndaður í bak og fyrir.
Árangur var að visuenginn. Málmleit-
artækin komu ekki að notum vegna
mikilla leirlaga sem Skeiðarárhlaup
skilja jafnan eftir sig, en svo mikill er
framburðurinn að skipið gæti nú þegar
hafa grafist mjög djúpt i sandinn.
En það var ekki gefist upp. Alla tið
siðan hefur áhuginn verið vakandi og
leiðangrar gerðir austur á sanda, þó ekki
hafi alltaf farið jafn mikið fyrir
leitarmönnum og sumarið fyrir tiu
árum. Nú i sumar verður enn farið af
stað. Leitarmenn fóru yfir nokkra staði
í fyrrahaust og munu nú i sumar halda
leitinni áfram. Kannski Het Wapen van
Amsterdam eigi eftir að skjóta upp
kollinum einmitt nú...