Tíminn - 16.07.1982, Blaðsíða 8

8
FÖSTUDAGUR 16. JÚLÍ1982
Útgefandl: Framsóknarflokkurlnn.
Framkvæmdastjórl: Glsll Slgurósson. Auglýslngastjórl: Stelngrlmur Glslason.
Skrifstofustjórl: Jóhanna B. Jóhannsdóttlr. Afgreiðslustjóri: Sigurður Brynjólfsson
Ritstjórar: Þórarinn Þórarlnsson, Elias Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi:
Oddur V. Úlafsson. Fréttastjórl: Krlstinn Hallgrimsson. Umsjónarmaður Helgar-
Timans: lllugl Jökulsson. Blaðamenn: Agnes Bragadóttir, Atli Magnússon,
Bjarghildur Stefánsdóttir, Frlðrlk Indriðason, Heiður Helgadóttir.lngólfur Hannes-
son (fþróttlr), Jónas Guðmundsson, Krlstln Lelfsdóttir, Sigurjón Valdimarsson,
Skafti Jónsson, Svala Jónsdóttlr. Útlltstelknun: Gunnar Trausti Guðbjörnsson.
Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Elln Ellertsdóttlr. Arl
Jóhannesson. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttir. Prófarklr: Flosl Krlstjánsson,
Krlstln Þorbjarnardóttlr, Marla Anna Þorsteinsdóttlr.
Rltstjórn, skrifstofur og auglýsingar: Siðumúla 15, Reykjavlk. Simi: 86300.
Auglýslngaslml: 18300. Kvöldslmar: 86387 og 86392.
Verð I lausasölu 8.00, en 10.00 um helgar. Áskrift á mánuði: kr. 120.00.
Setning: Tæknldeild Tlmans. Prentun: Blaðaprent hf.
Alþjóðasáttmáli um
kjarnorkuvopna-
laust haf
■ Aukaþingi Sameinuðu þjóðanna, sem fjallaði um
afvopnunarmál, lauk fyrir síðustu helgi. Árangur þess
þykir lítill, þegar litið er á ályktanir þess. Allir voru
sammála árn nauðsyn afvopnunar, en síðan skildu leiðir.
Helzta niðurstaðan varð sú, að áfram skyldi haldið að
vinna að þessum málum og tillögum um þau, og taka
afvopnunarmálin aftur fyrir að nýju á allsherjarþinginu
1983.
Þótt augljós árangur ráðstefnunnar yrði þannig lítill, er
ekki rétt að vanmeta hann. Umræðurnar, sem þarna fóru
fram, glöggvuðu marga enn betur á því en áður, að
afvopnun verður alltaf meira og meira aðkallandi, einkum
þó á sviði kjarnavopna.
Frá sjónarmiði íslendinga gerist það nú ískyggilegast,
að framvindan virðist beinast mest í þá átt, að
kjarnavopnum verði komið fyrir á kafbátum, herskipum
og flugvélum, en fækkað kjarnavopnum, sem skotið er
frá eldflaugastöðvum á landi.
Tillögur þær, sem Reagan forseti hefur nýlega lagt
fram um takmörkun langdrægra kjarnavopna, einkennast
mjög af þessu sjónarmiði. Sama kemur einnig fram í
viðræðum um meðaldrægar eldflaugar í Evrópu.
Flestar þjóðir, en þó einkum þær vestrænu, vilja komast
hjá því að hafa kjarnavopn staðsett í landi sínu.
Ef svona heldur áfram, stefnir allt í þá átt, að hafið
fyllist af kjarnavopnum.
Fyrir eyþjóð eins og íslendinga, sem á afkomusína
undir friðsamlegri nýtingu hafsins, er þetta sannarlega svo
ískyggilegt, að þeir mega ekki láta kyrrt liggja.
Þingmenn Framsóknarflokksins hafa þegar flutt
tillögur á þingi um ráðstefnu til að ræða kjarnavopnavæð-
inguna á Norður-Atlantshafinu. Því máli þarf að fylgja
fram. En taka þarf málið upp á fleiri vígstöðvum, eins og
þingmenn Alþýðuflokksins hafa bent á í umræðum á
Alþingi.
I þessu sambandi hlýtur mjög að koma til athugunar,
hvert á að vera framlag Islendinga, þegar afvopnunarmálin
verða rædd á allsherjarþinginu 1983. Það virðist vel
eðlilegt, að íslendingar setji þá fram hugmynd um, að
stefnt verði að því að koma á alþjóðasáttmála um
kjarnorkuvopnalaust haf. Allsherjarþingið hefur fjallað
um ýmsa ekki ósambærilega sáttmála, t.d. varðandi
himingeiminn, og orðið nokkuð ágengt á sumum sviðum,
en að vísu á löngum tíma.
Árangurinn af slíkum tillöguflutningi íslendinga yrði í
fyrstu sá, að málið kæmi til alþjóðlegrar umræðu og hægt
yrði að halda því stöðugt gangandi á alþjóðlegum
vettvangi, unz árangur hefði náðst. Menn mega ekki
gerast órólegir, þótt tré falli ekki við fyrsta högg. Muna
má, að hafréttarsáttmálinn á orðið langan aðdraganda, og
þar munaði talsvert um framlag íslendinga, svo að ekki
sé meira sagt.
Allir íslensku stjórnmálaflokkarnir áttu fulltrúa á
nýloknu afvopnunarþingi Sameinuðu þjóðanna. Það ætti
að geta orðið grundvöllur að samstarfi um framlag
íslendinga í umræðunum um afvopnunarmálin á
allsherjarþinginu 1983. Mjög hlýtur að koma til
íhugunar, hvort íslendingar eiga ekki þar að hafa
frumkvæði að gerð alþjóðlegs sáttmála um kjarnavopna-
laust haf.
- Þ.Þ.
Friðarhreyf
ingarnar
eftir dr. Gunnar Kristjánsson, Reynivöllum
Hugmyndafræði
ógnarjafnvægisins
Spurningin er því þegar allt kemur
til alls um raunverulegar varnir og
raunverulegt öryggi. Öryggi er oftast
gagnkvæmt: þá aðeins þegar Banda-
ríkjamaðurinn veit, að Rússinn sefur
Yójega og er ekki þrúgaður af ótta getur
hann sjálfur lagt sig til hvíldar í friði. Og
á sama hátt getur Rússinn hallað sér til
hvíldar nokkum veginn ömggur, þegar
andstæðingar hans í vestri og austri
þurfa ekki að óttast vígbúnað hans.
Ógnarjafnvægið byggir á rökfræði, sem
gengur í þveröfuga átt, það byggir á þvi,
að svo lengi sem andstæðingnum stafar
nógu mikil ógn og ótti af mér þá mun
rikja friður á milli okkar, en það er
vissulega kaldur friður, sem mun
reynast okkur báðum dýr, hvemig sem
á málið er litið.
Pess vegna hlýtur rökfræði ógnarjafn-
vægisins að viðhalda óviðunandi ástandi
þar sem það festir fjandskapinn í sessi
og viðheldur viðgangi vígbúnaðarins i
skjóli þess fjandskapar. Að hnika við
fjandskapnum merkir þá um leið aðför
að vigbúnaðinum. Carl Friedrik von
Weizácker velti fyrir sér, hvað það
merkti pólitískt að elska óvini sina.
Hann komst að þeirri niðurstöðu, að
það merki að minnsta kosti viðleitni til
þess að setja sig í spor andstæðingsins
og gera tilraun til þess að sjá heiminn út
frá hans sjónarhorni og skynja hagsmuni
hans, vonir hans, ótta hans og veiku
punktana. Vissulega þarf óttinn við
hann þá ekki að hverfa en hann birtist
vafalítið í öðru ljósi og missir sárasta
broddinn.
Að tryggja fríð á annan
hátt en með vopnum
í itarlegu áliti, sem sýnóda evangelisku
kirkjunnar í V.-Þýskalandi (EKD)
samþykkti i nóv. s.l. og unnið var af 26
manna starfshópi leikra sem lærðra þar
á meðal biskupa, vísindamanna og
stjórnmálamanna (m.a. 5 núverandi og
fyrrverandi ráðherra) er spurt hvort
stefndi í átt til meira öryggis eða minna.
Þar segir m.a.: „Þegar svo eindregin
pólitisk hreyfing (átt er við friðarhreyf-
inguna) setur sig gegn ákvörðun Atlants-
hafsbandalagsins frá 12. des. ‘79, þá er
ástæðan ekki hvað sist sú, að margt fólk
eygir ekki í þessari ákvörðun stjórnmála-
manna neina sannfærandi tilraun til þess
að sigrast á vigbúnaðarþróuninni. Það
verkefni, að vekja vitund manns um að
það ástand, sem varað hefur undanfarin
22 ár megi ekki vara lengur, er brýnna
en nokkru sinni fyrr“. í álitinu kemur
fram áhyggjutónn vegna þess, að hugtök
eins og öryggi og varnir eru í vaxandi
mæli lögð i hendur hernaðarsérfræðinga
og skilgreind sem málefni hersins. 1
álitinu er lögð á það áherzla, að
varðveizla friðar milli þjóða sé fyrst og
fremst verkefni stjórnmálamanna. Þar
segir: „Samfléttan gagnkvæmra hags-
muna i félagslegum, pólitískum og
efnahagslegum málefnum er ekki ein-
göngu vel til þess fallin að minnka
tortryggni og ótta. Slik samvinna treystir
friðinn þegar til lengri tíma er litið
jafnvel þótt hún haldi opnum leiðum til
gagnkvæmra þvingunaraðgerða".
Svipað viðhorf kemur fram i nýútkom-
inni bók nokkurra þekktra friðarrann-
sóknarmanna, þeir segja: „Ekkert er
eins háskalegt á vorum timum og
hemaðarpólitík frá hemaðarsinnum,
sem hafa tekið að sér verkefni stjórn-
málamanna... Frá stríðshættunni kom-
umst vér aðeins brott er vér skiljum
andstæðurnar milli austurs og vesturs
fyrst og fremst sem pólitískt viðfangsefni
en ekki hernaðarlegt og heimtum
stjómmálin aftur heim úr útlegð til þess
að fást við þetta viðfangsefni". Með
öðmm orðum benda menn nú á ýmsar
pólitiskar leiðir til þess að efla samskipti
milli þjóða með margvíslegum samskipt-
um á sem flestum sviðum og stuðla á
þann hátt að slökun og rækta jarðveg
friðarins með því að auka gagnkvæmt
traust. Það er i raun uppgjöf að tryggja
frið með vopnum og verður aldrei lausn
þegar til lengri tíma er litið. Hið ótrygga
ömgga, sem vopnin veita hrekkur
skammt ef friður er ekki tryggður milli
þjóða með öðmm og varanlegum hætti.
Vanmáttur
alþjóðlegra samtaka
Hin mikla breiðfylking friðarhreyf-
inganna austanhafs og vestan hefur vart
farið framhjá neinum. Hér er um að
ræða „grasrótarhreyfingu", sem nær til
allra stétta, til leikra og lærðra, ungra
og gamalla. Gmndvöllur þeirrar um-
ræðu, sem þessar hreyfmgar hafa komið
af stað er fyrst og fremst fræðileg
umræða um leiðir í varnar- og öryggis-
málum. Sú umræða er vissulega ekki að
hefjast nú á þessum missemm: allt frá
lokum seinni heimstyrjaldar hafa friðar-
rannsóknarstofnanir starfað með ýms-
um hætti víða á vesturlöndum þótt þeim
hafi ekki vaxið verulega fiskur um hrygg
fyrr en á seinni árum. Umræðan um
kjamorkuvígbúnað komst í hámæli á
meginlandi Evrópu í lok 6. áratugarins
þegar kjarnorkuvopnum var komið fyrir
þar. Munu margir minnast virkrar
þátttöku kirkjufólks i þeirri umræðu. En
umræðan um kjarnorkuvígbúnað komst
i hámæli á meginlandi Evrópu i lok 6.
áratugarins þegar kjarnorkuvopnum var
komið fyrir þar. Munu margir minnast
virkrar þátttöku kirkjufólks í þeirri
umræðu. En umræðan umkjarnorkuvíg-
búnað hefur ekki þagnað þótt yfir henni
hafi dofnað um tíma. Á ótal alþjóðleg-
um ráðstefnum hefur verið fjallað um
frið og afvopnun, alþjóðleg samtök eins
og Sameinuðu þjóðimar og önnur
samtök hafa orðið að viðurkenna
vanmátt sinn þegar vigbúnaður var
annars vegar. Alþjóðleg kirkjusamtömk
hafa ítrekað fjallað um vígbúnað og
gefið út itarlegan fróðleik þar að
lútandi. Sú friðarhreyfing, sem fram
hefur komið á meginlandi Evrópu og í
Bandaríkjunum á sér rætur i kirkjuleg-
um jarðvegi. Má benda á bein áhrif
friðarráðs hollensku kirkjunnar á and-
stöðu stjórnvalda þar i landi til þess að
samþykkja uppsetningu hinna nýju
stýriflauga og öflugrar fræðslustarfsemi
i söfnuðum landsins um frið og
afvopnun. Sömu sögu er að segja frá
fleiri löndum, þar sem umræðan um
vigbúnað og þá fyrst og fremst
kjarnorkuvigbúnað hefur verið vakandi
- enda er það einnig mál sálusorgunar
oft á tiðum, hvaða afstöðu ungum
mönnum á herskyldualdri beri samvisku
sinnar vegna að taka til kjamorkuvopna.
Einnig mætti minna á nokkur kirkjuleg
samtök, sem stofnuð voru eftir seinni
heimstyrjöldina til þess að efla samskipti
milli þjóða (skiptinemasamtökin t.d.),
minna mætti á öfluga starfsemi hinna
svokölluðu hefðbundnu friðarkirkna
(kvekara t.d.). En oft hefur þessi
starfsemi að friði farið fram við litla
athygli og takmarkaða þökk.
Þvi heyrist stundum fleygt, að allir
vilji í raun og veru frið og hin stóru
hemaðarbandalög séu í sjálfu sér ekkert
annað en friðarsamtök. Vissulega má
það til sanns vegar færa, að allir vilji frið
i einhverjum skilningi og áreiðanlega er
það sanngjörn afstaða til manna og
málefna að efast ekki um friðarvilja
annarra en sj álfssín. Hugmyndir manna
um frið eru margvislegar, sjálft hugtakið
friður hefur býsna margvislegt innihald
þegar vitt er litið. En það er yfirlýst
stefna þeirra kirkjusamtaka, sem is-
lenska kirkjan er aðili að að óttast ekki
samstarf með hverjum þeim aðila, sem
hefur góðan vilja til að starfa að sömu
markmiðum í samskiptum þjóða og
hún, jafnvel þótt þeir hafi aðra trú eða
hugmyndafræði að ýmsu leyti.
Fríðarhreyfingar byggjast
á samstöðu ólíkra aðila
Eitt sterkasta einkenni friðarhreyf-
inganna og um leið mesti styrkur þeirra
- eins og annarra grasrótarhreyfinga -
er að innan þeirra sameinast fólk úr
öllum áttum. Fólk úr öllum stjómmála-
flokkum og af ólíkum trúarbrögðum,
leikir sem lærðir, ungir sem aldnir. Þrátt
fyrir margt sem greinir þetta fólk að
hvað lífsskoðun og hugmyndafræði
snertir er það þó eitt, sem snertir alla á
sama hátt, vitundin um gereyðingarhætt-
una, sem við blasir. Andspænis sam-
eiginlegri hættu ættu allir og verða allir
að standa saman. Albert Einstein sagði
á sínum tíma, að „í skugga atómsprengj-
unnar væri það auðsærra en nokkru
sinni fyrr, að allir menn eru bræður". í
skugga hennar er enginn maður óhultur,
hvar á jörðinni, sem hann býr.
Það hefur löngum verið yfírlýst
markmið þeirra alþjóðlegu kirkjusam-
taka, sem íslenska kirkjan er aðili að að
sameina fólk. Sú sameiningarviðleitni
hefur fyrst og fremst miðast við að
tengja kristið fólk um allan heim, og þá
ekki hvað síst að efla tengsl m illi austurs
og vesturs, einnig hefur verið hvatt til
aukins samstarfs með fólki af öðrum
trúarbrögðum og hugmyndafræði.
Fjarri fer því, að þar með sé á einn eða
annan hátt verið að draga eigin
trúarafstöðu í efa. í ályktun Lútherska
heimssambandsins um frið frá þvi í ágúst
á s.l. ári segir, „að kristnir menn eigi
samleið með öllum mönnum, sem þrá
frið og að þeir eigi að starfa með
hverjum þeim, sem hefur góðan vilja
til þess að vinna að friði, hvaða trú, sem
hann játar og hver sem lífsskoðun hans
er“. f ályktunum Alkirkjuráðsins frá
sama tíma segir: „Alkirkjuráðið hvetur
aðildarkirkjur til þess að auka verulega
starf að friði og ganga til samstarfs við
aðra, sem vilja vekja vitund almennings
um þá ógnun, sem nú beinist gegn friði“.
Síðar í sömu ályktun eru aðildarkirkjur
hvattar til þess að „efna til umræðufunda
með fólki af öðrum kirkjudeildum til
þess að auka gagnkvæman skilning". í
ályktuninni segir enn fremur, að ráðið
„lýsa ánægju sinni yfir starfsemi fjöl-
margra friðar- og afvopnunarsamtaka
og hreyfinga, gamalla og nýrra um allan
heim, þar sem kristnir menn eru viða
virkir þátttakendur og uppfylla þannig
hlýðnisskyldu sina við fagnaðarerindið".
Nefna mætti fleiri dæmi til þess að
sýna samstöðu kirkna í austri og vestri
um málefni friðarins. Þótt afstaða til
friðarhreyfinga sé vissulega með ýmsum
hætti meðal kirkjufólks á vesturlöndum
fer það ekki milli mála, að áhrifamiklir
kirkjuleiðtogar, kirkjusamtök og sýn-
ódur hafa lýst yfír stuðningi við þann
málstað, sem þær berjast fyrir. Til
viðbótar við það sem þegar hefur
verið nefnt mætti benda á nýlegt álit
norsku biskupanna um málefni friðar-
ins, ítarlegt álit evangelisku kirkjunnar
í V.-Þýskalandi, minna má á virka
þátttöku finnsku kirkjunnar og þá ekki
hvað síst erkibiskupsins, Mikko Juva í
baráttunni fyrir málstað friðarhreyf-
inganna. Nefna má nýafstaðinn friðar-
fund, sem rússnesk-orþódoxa kirkjan
boðaði til í Moskvu í maí og sóttur var
af tæplega 500 trúarleiðtogum víðs vegar
að úr heiminum. Fyrirhugaður er
friðarfundur með trúarleiðtogum viðs-