Tíminn - 12.09.1982, Blaðsíða 30

30
SUNNXJBAtiÚá 12.SkPTEMBlEkl9S2.
Varla er von á andófs-
aðgerðum Tékka í bráð
Lífskjörin eru bærileg og stjórnvöldin
eru vel á verði, láti gagnrýni á sér kræla
■ Myndirnar eru teknar á laun í Opava-kvennafangelsinu en þar eru póHtískir
fangar hafðir saman við ótinda glæpamenn. Kona sem er í einangrun hefur laumast
til að fleygja bréfseðii til samfanga. Vörðurinn sér það og á neðstu myndinni tekur
hann upp seðibnn.
■ „Kjallarinn" er dimm og köld kró
sem er aðeins sex fermetrar. Þar eru
engir gluggar og í loftinu hangir nakin
Ijósapera. Á röku steingólfinu eru
nokkrar fjalir. Þar á fanginn að sofa og
honum er lögð tii ein þunn ábreiða.
Matarskammtur hans er minni en
annarra fanga.
„Kjallarinn", eins og fangarnir nefna
þennan stað er í virkinu Mirov við
Zabreh sem verið hefur fangelsi frá því
á miðöldum. I síðari heimsstyrjöldinni
var þama fangelsi þýska setuliðsins.
Nú er þetta það fangelsi í Tékkó-
slóvakíu, þar sem vistin er allra hörðust.
Þótt opinberlega eigi fangelsið ekki að
rúma nema 800 fanga, kemur fyrir að
þeir em 1200.
Hér hefur vélaverkfræðingurinn Peter
Uhl fengið að dúsa frá því í janúar 1980.
Hann var félagi í mannréttindasamtök-
unum „Carta 77“ og í október 1979 var
hann dæmdur til fimm ára fangelsis-
dvalar fyrir undirróðursstarfsemi.
Þessi fjandmaður ríkisins er brotinn
niður kerfisbundið. Aftur og aftur er
honum stungið í „Kjallarann" og
markmið Moraveks fangelsisstjóra er
það að buga fangann niður andlega og
líkamlega. Hann hefur tilkynnt vörðum
snum: „Það er ekki ætlunin að hann
losni úr kjallaranum meir.“
Vegna hinnar óbærilegu meðferðar í
Mirov fangelsinu frömdu þar þrír fangar
sjálfsmorð á árinu 1980.
Fari svo að Peter Uhl lifi af
meðferðina í fangelsinu má hann reikna
með því að ekki líði á löngu frá því er
honum verður sleppt,að hann verði
settur inn að nýju, nema hann kjósi að
fara í útlcgð, líkt og þúsundir manna á
undan honum.
Hver sá sem ætlar að fara í heimsókn
á fyrstu hæð hússins númer 2 við
Jeronymovastræti í Prag og hringir þar
dyrabjöllunni, verður að vera við því
búinn að þurfa að bíða. Njósnari mun
hafa gætur á honum á meðan. Það er
ekki fyrr en búið er að snúa þrem lyklum
sem dymar opnast. Þá birtist 54 ára
gömul kona, grá fyrir hærum og býður
gestinum inn í lítið herbergi og þarf að
fara í gegn um eldhúsið, til þess að
komast þangað inn. Hún biðst af-
sökunar á töfinni. Töfin hefur þó þann
kost að væru óboðnir gestir á ferðinni
mætti fást trhi til þess að fleygja
einhverjum óþægilegum sönnunargögn-
um í eldinn.
Anna Marvanóvá er einn þriggja
talsmanna mannréttindahreyfingarinn-
ar „Charta 77“. Þetta kvöld eru hún og
maður hennar upptekin við vinnu sína.
Þau raða frímerkjum frá Mósambik í
sellófanumslög fyrir frímerkjasala og
þéna á þann hátt sem nemur 1300 ísl.
krónum á mánuði.
Andstaðan er brotin niður
í fæðingu
Heimili þeirra er vaktað og síminn
hjá þeim er hleraður og Önnu er fylgt
eftir á ferðum hennar. Anna Marva-
nová, sem frá 1948-1969 var félagi í
kommúnistaflokknum og fréttamaður
við útvarpið er nú talin fjandmaður
ríkisins. Þegar „Vorið í Prag“ var á enda
þurfti hún að fara að vinna fyrir sér sem
bréfberi og við diskþvott. Frá þvf í
janúar á þessu ári hefur hún verið
talsmaður „Charta 77“. Frá þeim tíma
hafa þau hjón þurft að þola ofsóknir
öryggislögreglunnar. Tengdasonur
hennar missti atvinnuna. Honum hefur
verið hótað fleiri kárínum, ef hann ekki
hættir að hafa samband við tengdamóð-
ur sína.
Eftir að sá blaðamaður þýska tímarits-
ins STERN, sem þessi grein er eftir,
heimsótti Önnu, var síma hennar lokað.
Hún var tekin föst og yfirheyrð, en látin
laus daginn eftir.
Þegar eftir verkföll Samstöðu í Pól-
landi og herlögin þar, herti tékkneska
stjórnin á andstöðuöflum í landi sínu.
Það var gert með handtökum, yfir-
heyrsium, pyndingum, réttarhöldum og
þungum fangelsisdómum. Þannig hefur
verið reynt að kæfa alla andstöðu í
fæðingu.
Eftir að tékkneskir tollverðir lögðu
hald á franskan bíl við austurrísku
landamærin, sem hafði meðferðis rit
ýmissa útlaga, tímarit og segulbönd með
andróðri, voru 36 manns tekin föst og
15 af þeim dæmd fyrir undirróðursstörf
en 8 settir í hald til rannsóknar. Þeirra
á meðal voru rithöfundurinn Eva
Kanturkova, blaðamaðurinn Karel
Kyncl og vísindamennirnir Jan Mlyn-
arik, Milan Simecka, Jan Ruml og Jiri
Ruml. Fimm af þessum voru látin laus
eftir 11 mánuði, tvö eftir 13 mánuði og
einn er enn í fangelsi.í júlí 1981 var
talsmaður „Carta 77“ Rudolf Battek,
dæmdur í sjö og hálfs ára fangelsi fyrir
andbyltingarstarfsemi. Allir hinna á-
kærðu verða fyrir stöðugum ofsóknum
og afskiptasemi æ síðan, en einn þeirra
er fyrrum utanríkisráðherra Tékka, Jiri
Hajek.
f október í fyrra réðust lögreglumenn
á félaga í samtökunum „Carta 77“ Zino
Frevndovu á heimili hennar, börðu
hana, tröðkuðu á henni og spörkuðu í
hana, slógu höfði hennar við vegginn,
klipptu af henni hárfléttumar og sviptu
utan af henni náttskyrtunni.
Við yfirheyrslur voru þeir andófs-
mennimir Zbynek Benysek, Petr
Pospichal, Václav Malý og þeir söng-
vararnir Karel Soukup og Vlastmil
Tresnak lamdir sundur og saman og
pyntaðir með eldspýtum og brennandi
sígarettum.
Þann 14. desember, degi eftir að
herlög voru sett á í Póllandi, bmnaði bíll
að húsinu Slovenska Ulice 11 í Prag.
Stukku út lögreglumenn undir stjórn
Karban yfirliðsforingja og mddust inn í
íbúð heimspekingsins dr. Ladislav
Hejdanek. Þar vom komnir saman
þátttakendur í vísindalegu námskeiði,
sem nú voru teknir fastir og yfir-
heyrðir 24 stundir.
Á ámnum 1968-1971 hafði Hejdanek
unnið hjá Heimspekistofnuninni í Prag
við vísindarannsókir. Eftir að honum
var bolað burtu úr samfélagi vísinda-
manna hefur hann unnið í fimm ár sem
næturvörður og í sex ár sem kyndari.
Sem aðstoðarverkamaður þénar hann
nú um 4000 ísl. krónur á mánuði. Kona
hans, sem áður vann að samningu
kennslubóka, fékk eftir langa mæðu
stöðu sem ritari.
En þrátt fyrir allt þetta andstreymi
gefst Haydanek ekki upp og heldur
áfram fyrirlestmm sínum. Dómur hans
yfir stjórnvöldunum er óvægur:
„Þetta er ríki tækifærissinna og ég sel
mig þeim ekki.“
Hreyfingin „Charta 77“ sem í eru
umbótasinnaðir kommúnistar, og kristn-
ir menn er á margan hátt merkileg en
ekki ættu menn að gera of mikið úr gildi
hennar. Til þess að skapa virka andstöðu
í Tékkóslóvakíu þyrfti meira skipu-
lagningarstarf fyrst og fremst...
En það em ekki aðeins rithöfundar og
vísindamenn, sem síðustu áratugina
hafa þurft að líða vegna ofsókna
yfirvaldanna, kaþólska kirkjan og henn-
ar fólk hefur líka fengið sinn skammt.
Yfirvöld í Prag sáu þegar ummerki um
óheillavænleg áhrif kirkjunnar, þegar
verkfallið var gert í Lenin-skipa-
smíðastöðinni í Danzig árið 1980.
Kirkjan-áreiðanlegur
bandamaður
Að undirlagi Vasil Bilak, hug-
myndafræðings flokksins hófst nú herför
gegn kristnum mönnum. Meðal margra
sem fengu að kenna á því vom þeir
jesúítinn Frantizek Lizna og
dóminikaninn Jaroslav Duka, sem lýst
var yfir að væm þjóðinni fjandsamlegir.
í janúar sl. var Lizna dæmdur í 20
mánaða fangelsi fyrir að hafa sent
tveimur kaþólskum prestum í V-Þýska-
landi bæklinga (6 eintök) sem lýstu
kjörum kirkjunnar í Tékkóslóvakíu.
Duka hlaut 15 mánaða fangelsi og var
honum gefið að sök að hafa haldið
guðsþjónustu án opinbers leyfis, dreift
trúarlegum ritum og viljað koma reglu
dóminikana á fót að nýju. Slóvakiskur
prestur, Premysl Confal, var drepinn í
fangelsi í Bratislava, Pressburg.
Til þess að réttlæta þessa hörðu dóma
minna tékknesk blöð í sífellu á
afturgöngu hinnar „leynilegu kirkju“.
Aðalmálgagn slóvakiska kommunista-
flokksins „Pravda“, hefur í leiðara
minnt á að hinn pólitíski armur
kirkjunnar hafi sótt í sig veðrið og hafi
1 hyggju að útbreiða í landinu aftur-
haldsskoðanir. Segir þar að „reglu-
bræður" sem gegna borgaralegum störf-
um leggi sig í framkróka að afvegaleiða
ungt fólk inn á brautir dulfræði og
rómantfkur, þar sem ungmennin séu
ekki fær um að átta sig á hvað hér er á
ferð. Páfanum er ætlað að hann reyni að
grafa undan grundvelli sósíalistiskra
ríkja.
Annars hefur kaþólska kirkjan í
öðrum löndum austantjalds en í Pól-
landi valdið stjómvöldum litlu hugar-
angri. Meðan nasistar hersátu þessi lönd
höfðu kirkjunnar menn mjög hægt um
sig og sumir játuðu opinberlega hollustu
sína við stjóm þeirra. Samt skal því ekki
gleymt að hundruð kaþólikka voru
handsamaðir og fluttir til Dachau frá
Tékkóslóvakíu og snem aðeins fáir til
baka. Það var ekki fyrr en kirkjan varð
sjálf fyrir ofsóknum valdsins að minni-
hlutahópar tóku hana í trúnað sinn.
Eftir að kaþólskar klausturreglur vom
leystar upp í Tékkóslóavakíu árið 1950
og munkar og nunnur látin gerast
verkamenn og hjúkranarkonur, var
komið á fót stofnun sem nefnist „Pacem
in terris" undir eftirliti ríkisins. Þannig
gat ríkið ráðið því hverjir skipaðir vora
í biskupsembætti og takmarkaði trúar-
iðkun með margvíslegu móti, en þeir
prestar sem ekki vora nægilega auð-
sveipir vora beittir margskonar harð-
neskju. Fjöldi háttsettra kennimanna
hefur nú engan starfsvettvang og í
prestaskólunum tveimur, sem enn era
eftir í landinu og era í Bratislava og
Litomérice era aðeins fáeinir nemendur
við nám
Samkvæmt upplýsingum frá reglu
Fransiskusarbræðra, sem starfa í leynd-
um í Prag er agentum leynilögreglunnar
um þessar mundir sigað að leynilegum
hópum trúmálalegs eðlis, sem starfa
neðanjarðar. Er slíka hópa einkum að
finna meðal stúdenta. Er öllum tiltækum
meðulum nýjustu njósnatækni beitt til
þess að hafa uppi á prestum sem á laun
hafa tekið vígslur.
Þjóðin, -áhugalaust og
bugað fólk
Pólitísk og trúarleg andstaða hefur
hlotið stóram minni hljómgrunn meðal
Tékka en á meðal Pólverja.
{ Póllandi tókst félögum KOR
hreyfingarinnar með gagnrýni sinni á
spilltan kommúnistaflokk að tendra
þann neista sem leiddi til víðtækra
verkfalla og stofnunar óháðu verka-
lýðsfelaganna „Samstöðu". Gagn-
rýnendur Kerfisins í Tékkóslóvakíu
hafa til þessa aðeins hlotið takmarkaðan
hljómgrann. Þegar „Vorinu í Prag“ var
lokið varð slíkt bakslag að það náði inn
í einkalíf fólks. Menn misstu áhugann á
stjómmálum og þar sem lífskjör vora
fremur góð og fá mátti á „svarta
markaði" það sem ekki fékkst í
almennum verslunum, þótti vænlegra að
hafa hljótt um sig. Menn gátu meira að
segja skroppið vestur yfir landamærin,