Tíminn - 03.10.1982, Blaðsíða 5

SUNNUDAGUR 3. OKTÓBER 1982
■ Á þessu málverki danska málarans Abildgaards má sjá hvemig mennhugsuðusér
skáldið Ossían, þar sem hann sat með spjót sitt og hörpu uppi undir bjargbrún yfir
svellandi sæ.
Macpherson fékk nú í hendur fjölda
meðmælabréfa til ýmissa aðalsmanna og
háklerka og með þetta lagði hann upp í
tvær ferðir um hálöndin. Var sú fyrri
farin til norðvesturhéraða Invemess-
skíris en sú síðari til eyjanna Skye, Uist
og Benbecula. Hafði hamum hríð með
sér frænda sinn einn á ferðum sínum,
sem aðstoðaði hann við að rita niður
Ijóðmæli af vörum heimamanna. Þá
safnaði han ljóðum sem aðrir munu hafa
tekið niður á blað fyrir hann og sent
honum. Enn komst hann yfir bók með
gelískum ljóðum sem vera áttu eftir hóp
forfeðra fjölskyldunnar Clanranald.
Hann fór um strendur Argyllshire og
safnaði handritum frá hinum svonefndu
Fletchemm í Glenforsa.
Er til Edinborgar kom sýndi hann dr.
Blair árangurinn, en þó aðeins þýðing-
arnar af gelísku. Vöktu þær mikla
hrifningu og með stuðningi fyrirmanna
í London var nú tekið að gefa út
söguljóðið „Fingal" 1761 , sem var alls
sex þættir' eða bæku’r. Segir þar frá
innrás Swaran kóngs of Lochlin (Dan-
mörku) í írland.- „Fingal“ var prentaður
á írlandi það sama ár og árið eftir fóru
að birtast þýðingar á verkinu á
meginlandinu.
Pessar viðtökur fóru langt fram úr
öllum vonum Macpherson og annarra
aðstandenda og árið 1763 kom út nýtt
söguljóð „Temora". Var það átta bækur.
Grunsemdir vakna
Margir höfðu tekið „Fingal“ með
nokkrum fyrirvara og séð þar ýmislegt
sem þeim þótti bera vott um vafasama
tilurð ljóðsins. En „Temora? mátti hins
vegar segja að staðfesti hinn illa grun.
Hume skrifaði Blaire 1763 og sagði
honum að flestir menntamenn þar álitu
ljóðin augljósa fölsun, þótt sjálfur teldi
hann hluta þeirra geta verið ekta.
Macpherson hafði þénað um 1200
pund á ljóðunum og þetta mikla gengi
hafði gert hann hofmóðugan og hann lét
alla gagnrýni sem vind um eyru þjóta.
Hann lysti sig þó tilbúinn til þess að
útvega vitnisburð frá því fólki sem hafði
látið honum gelísku ljóðin í té og til er
saga um það að þegar útgefendur hans
skoruðu á hann að koma með frumritin
og sýna þeim, hafi hann lagt fram
nokkur ormétin plögg sem sönnunar-
gagn með ýmislegum brotum. Þá tók
hann því ekki fjarri að gefa ljóðin út á
frummálinu, ef peningar og nógu m argir
áskriferídur fengjust. Þetta datt þó allt
saman upp fyrir og Macpherson gerði í
rauninni aldrei mikið til þess að hreinsa
sig af áburðinum um að hafa falsað
ljóðin.
Samuel Johnson fór um vestureyjar
Skotlands árið 1775 og að ferðinni
lokinni neitaði hann að trúa að nokkur
frumrit af ljóðum Ossíans hefðu verið
til. Þráa Macpherson við að sýna þau
kvað hann staðfesta það endanlega.
Johnson sagði að fölsun Macpherson
væri sprottin af misskilinni þjóðernis-
kennd, hann hefði hrúgað saman
nöfnum og sögnum auk lína úr gömlum
kveðskap og ort sjálfur í eyðumar í
efninu. -Macpherson virðist hafa haft
hugmynd um að þessarar árásar frá
Johnson var von og reyndi að stöðva að
útgefandinn prentaði hana. En ekkert
dugði og þegar bók Johnsons um
Ossíansljóðin kom út sendi Macpherson
honum hólmgönguáskorun. Johnson
keypti sér hins vegar eikarlurk og sagði
í bréfi til Macpherson að hann yrði
hentugasta vopnið til þess að kenna bófa
af hans tagi betri siðu. Ekki varð þó af
hólmgöngu þeirra, hvorki með sverði né
lurk.
Leigupenni
Sitthvað hafði drifið á daga hins
undarlega manns, Macpherson, þegar
hér varkomiðsögu. Árið 1764 hafði
hann fyrir áhrif vina sinna hlot-
ið stöðu vestur í Ameríku sem
ritari landstjórans í nýlendu Breta
þar, Pensacola í Florida. Lenti hann þó
skjótt upp á kant við landstjórann og
kom að nýju til Bretlands árið 1766. 1
Ameríkuförinni hafði hann þó ferðast
talsvert um ýmis norðlægari héruð
Norður Ameríku. Er hann kom til baka
voru honum eigi að síður fengin full
eftirlaun til ævilöka og mun hann hafa
átt það að þakka ýmsum vinum á
valdastóli sem voru honum hliðhollir.
Settist hann að í London og gerðist
nokkurs konar pólitískur leigupenni
fyrir stjórnina, sem átti undir högg að
sækja undir forsæti Lord North og lá
undir mikilli gagnrýni. Um þetta leyti
birtust í Lundúnablöðunum fræg bréf,
rituð undir dulnefninu „Június“ og var
þar deilt hart á stjórnina. Svaraði
Macpherson ýmsum bréfa „Júníusar“,
þótt ekki hefði hann roð við honum í
ritsnilld, en bréf Júníusar eru talin til
bókmennta á síðari tímum. Auk þessa
fékkst Macpherson mikið við sagnaritun
og gaf út meðal annars ágrip af sögu
Bretlands og írlands 1771. Hlaut verkið
mikla gagnrýni, einkum vegna hins
„keltneska" anda þess, sem mæltist illa
fyrir á þeim tíma af sjtórnmálaástæðum.
Ekki lét hann þó þar við sitja en gaf út
eftir sig „Sögu Stóra Bretlands“, árið
1775. Urðu margir mætir menn til þess
að fara hörðum orðum um þessa
sagnritun, m.a. Horace Walpole. Þá
þýddi hann Iljónskviðu Hómers, sem út
kom árið 1773, en varð að aðhlátursefni
manna á meðal.
Blaðamennska
Árið 1776 varð Macpherson sérstak-
lega ráðinn til þess að verja aðgerðir
stjómarinnar í viðskiptum við hin
nýstofnuðu Bandaríki Norður Ameríku
og ritaði hann víðkunnan bækling í nafni
stjórnarinnar sem fór víða og var
prentaður margsinnis. Hann var settur
yfir blaðakost stjórnarinnar og þá góð
laun fyrir, en var þó ekki í miklu áliti
fyrir störf sín að blaðamennskunni.
Walpole fórust svo orð um hann að hann
ritaði daglega slíkan lygaþvætting að
síðari tíma menn mundu aldrei verða
færir um að ráða í hvað væri satt og hvað
logið. Þá gerðist hann umboðsmaður
indversks fursta eins í London og
annaðist ýmsa gjörninga fyrir hann þar
og þá góð laun fyrir.
Af öllum þessum embættisrekstri varð
hann vel auðugur og var meira að segja
kosinn á þing 1780. Aldrei tók hann þó
til máls í deildinni.
Á efri árum sínum snéri hann heim til
Invemess-skíris og keypti sér þar
veglegt óðalssetur, sem hann nefndi
Belville. Fékk hann það orð að hann
væri mildur og eftirlátur undirsátum
sínum og með aldrinum gerðist hann
heimakær og trúaður. Þegar hann fann
að dauðinn fór að, lá hann stöðugt á bæn
og neitaði allri læknisaðstoð. Hann dó
þann 17. febrúar 1796. Mælti hann svo
fyrir í erfðaskrá sinni að 500 pundum
skyldi varið til að reisa sér minnisvarða
og að hann skyldi grafinn í Westminster
Abbey. Var lík hans flutt alla leið suður
til London og tók ferðin átján daga. Þar
má enn sjá legstein hans, ekki fjarri
„Skáldahorninu" svonefnda.
Rannsóknarnefndin
Um Macpherson er sagt að hann hafi
verið maður stór og gerðarlegur, en með
ákaflega svera fætur, sem hann reyndi
að dylja með því að ganga í rosabullum.
Hann var nokkuð mikillátur og auðsærð-
ur, þegar talið barst að Ossían-kviðun-
um. Til eru heimildir sem segja að fyrstu
árin eftir að hann sneri heim til
Inverness hafi hann um hríð hneigst að
illum félagsskap og verið gefinn fyrir
kráarlíf. Hann eignaðist fjögur börn um
dagana, sem öll voru óskilgetin.
En þótt Macpherson væri allur héldu
menn áfram að deila um Ossíans-kvið-
urnar. Mikilvægt sönnunargagn, sem
voru dagbækur Macpherson, hurfu með
dularfullum hætti árið 1868. í bókunum
var talið að væri að finna mikilvægar
upplýsingar um Ossían-kviðurnar, sem
orðið hefðu mikilvæg leiðbeining við
rannsóknir síðari manna.
Árið 1797 skipaði hið svonefnda
„Highland Society“ í Skotlandi rann-
sóknarnefnd til þess að komast til botns
í málinu. Meðan nefndin var að störfum
kom út safn ljóða Ossían í Lundúnum,
þar sem útgefendur héldu því fast fram
að ljóðin væru fölsun frá upphafi til
enda. Sagði þar að ekki væri þá línu að
finna í „Fingal" og „Temora“, sem ekki
ætti sér hliðstæðu í ýmsum kunnum
bókmenntaverkum. .Ekki síst þótti
margt í ljóðunum minna mjög á
paradísarmissi Miltons.
Ekki með öllu falsað
Nefnd „Highland Society" skilaði áliti
sínu árið 1805 og var mjög mikil vinna
að baki því og vandlega farið ofan í
saumana á málinu. Komst nefndin að
þeirri niðurstöðu að arfsögnin um Fingal
og son hans Ossían hefði verið til í
Skotlandi frá ómunatíð og að skáldskap-
ur kenndur við Ossían hefði lifað á
vörum manna í hálöndunum fram til
þess dags er nefndarálitið birtist. Hins
vegar komu þau brot sem rannsóknar-
menn höfðu upp á ekki heim og saman
við ljóðabálka Macphersons, þótt hlutar
þeirra væru sömu meiningar. Þótti því
rétt að líta svo á að Macpherson hefði
haft við hendina ýmis brot sem í rauninni
voru ekta, en tekið sig til og umskrifað
þau og bætt við frá eigin brjósti að vild.
Hafði nefndin þó þann fyrirara á að
ýmsar þjóðfélagsbreytingar hefðu átt sér
stað í hálöndunum frá því er Macpher-
son fór þar um og þar til rannsóknin var
gerð. Var þar með ekki loku skotið fyrir
að eitthvað hefði glatast og hlutur
falsarans því ekki jafn stór og virtist.
Ádeila margra hörðustu gagnrýnenda
ljóðanna sýndist því ekki með öllu
réttmæt, og þetta álit nefndarinnar er að
nokkru gildandi til þessa dags. En heldur
hefur verið hljótt um Ossíansljóðin
síðustu tvær aldir og er það að vonum.
Macpherson hefur hlotið þau eftirmæli
að hann hafi verið lítið skáld. Ossíans-
kviðumar voru bornar uppi af miklu
málskrúði og háfleygi, sem nú þykir ekki
mikils virði. En meðan menn lásu þau í
gegn um gleraugu trúgiminnar litu þau
all mjög öðru vísi út og snurtu streng
dýpst í brjósti mestu skáldanda samtíðar
sinnar.
(AM tók saman)
Starf Veitustjóra
Starf framkvæmdarstjóra Hitaveitu.Rafveitu og
Vatnsveitu Húsavíkur er laust til umsóknar og er
umsóknarfrestur til og meö 31. október n.k.
Hér er um aö ræða nýtt starf hjá Húsavíkurkaup -
staö sem er fólgið í yfirstjórn þessara þriggja
orkufyrirtækja.
Nánari upplýsingar um starfið veitir undirritaöur.
Umsóknir er tilgreini menntun, aldur og fyrri störf
skulu hafa borist undirrituðum eigi síöar en aö
framan greinirog skulu þær vera í lokuðu umslagi.
Húsavík 29. sept. 1982
Bæjarstjórinn Húsavík.
Laus staða
Staöa fulltrúa viö embætti ríkisskattstjóra,
rannsóknardeild, er hér meö auglýst laus til
umsóknar, frá 15. október n.k..
Endurskoöunarmenntun, viöskiptafræöimenntun
(helst á endurskoöendasviði) eöa staðgóö
þekking og reynsla í bókhaldi, reikningsskilum og
skattamálum nauösynleg.
Umsóknir með upplýsingum um aldur, menntun
og fyrri störf, sendist rannsóknardeild ríkisskatt-
stjóra, Skúlagötu 57, Reykjavík, fyrir 8. október
n.k..
Reykjavík, 15. september 1982
Skattrannsóknarstjóri
RIKISSPITALARNIR
lausar stödur
ihihw ;
LANDSPÍTALINN
HJÚKRUNARFRÆÐINGAR óskast á Barna-
spítala Hringsins nú þegar eöa eftir samkomu-
lagi á almennar deildir og á vökudeild.
Fullt starf eða hlutastarf. Fastar næturvaktir
koma til greina.
HJÚKRUNARFRÆÐINGAR óskast í hlutastarf
á fastar næturvaktir á öldrunarlækningadeild.
SJÚKRALIÐAR óskast í hlutastarf á öldrunar-
lækningadeild. Einungis dagvinna virka daga.
Upplýsingar um ofangreind störf veitir hjúkrun-
arforstjóri Landspítalans í síma 29000.
KLEPPSSPÍTALI
HJÚKRUNARFRÆÐINGAR óskast á ýmsar
deildir Kleppsspítalans og á geðdeild Land-
spítalans, bæði á venjulegar vaktir og á fastar
næturvaktir.
Upplýsingar veitir hjúkrunarforstjóri í síma
38160.
HJÚKRUNARKENNARI óskast viö dagdeild
Kleppsspítala í 25% starf.
Upplýsingar veitir hjúkrunarforstjóri Klepps-
spítalans í síma 38160.
SÁLFRÆÐINGUR óskast viö sálfræöideild
Kleppsspítala. Staðan er námsstaða og veitist
til eins árs með möguleika á framlengingu um
annaö ár.
Umsóknir er greini menntun og fyrri störf
sendist stjórnarnefnd ríkisspítalanna fyrir 1.
nóvember 1982.
Upplýsingar veitir yfirsálfræðingur í símá
29000.
Reykjavík 3. október 1982,
RÍKISSPÍTALARNIR