Tíminn - 03.10.1982, Blaðsíða 9

SUNNUDAGUR 3. OKTÓBER 1982
9
menn og málefni r'". "'~v --^ : ■■ ■ ■ •• •
Af vopnun er eina leiðin
■ Að rainnsta kosti þrenns konar
viðræður fara fram railli stórveldanna
um afvopnunarmál. í Genf fjalla
fulltrúar Bandaríkjanna og Sovétríkj-
anna um niðurskurð á meðaldrægum
eldflaugum. í sömu borg ræða fulltrú-
ar Atlantshafsbandalagsins og V arsjár-
bandalagsins um niðurskurð á herafla
í Evrópu og í Vín fara fram viðræður
um langdræg kjarnorkuvopn,
þ.e.a.s. eldflaugar sem bera kjarna-
odda um hálfan hnöttinn. Viðræðurn-
ar hafa staðið yfir með nokkrum
hléum í mörg ár. Þær eru kenndar við
ýmsar skammstafanir, og heiti við-
ræðnanna er stundum breytt, en fjalla
ávallt um hið sama, takmörkun
vígbúnaðar og samdrátt herafla. En
vígbúnaðarkapphlaupið heldur áfram
og risaveldin keppast við að lýsa yfir
að vopnabirgðir hvors annars séu svo
geigvænlegar að jafna þurfi metin.
Þetta er eins og svikamylla sem enginn
sér fyrir endann á. En samt er einhver
von um að koma megi í veg fyrir
stórslys á meðan menn talast við og
reyna að ná samkomulagi.
Ólafur Jóhannesson utanríkisráð-
herra fjallaði m.a. um vígbúnaðar-
kapphlaupið í ræðu sinni á allsherjar-
þingi Sf> í vikunni sem leið. Hann
sagði: „Vígbúnaðurinn er tröllslegri
og vopnin ógnvænlegri en heimurinn
hefur áður þekkt, og áfram er haldið
hinu tryllta vígbúnaðarkapphlaupi.
Sjálfsagt má til eilífðar deila um hver
aðili sé sterkari öðrum og úr því fæst
líklega aldrei skorið, nema, það gerist
sem enginn vill, að stórveldin láti á það
reyna. En hætt er við að fáir verði til
frásagnar og að sigurvegarar verði litlu
öfundsverðari af sínu hlutskipti en
hinir sigruðu af sínu. Gereyðingar-
vopnin geta hvenær sem er leitt
ragnarrök yfir mannkyn. Ábyrgð
kjarnorkuveldanna er þung. Þau hafa
örlög heimsbyggðar í hendi sér.
Ekki miili neinna
leiða að velja
Mannkynið á í reynd ekki á milli
neinna leiða að velja. Sú eina sem ekki
liggur fyrr eða síðar til tortímingar
hlýtur að felast í heiðarlegum og
raunsæjum samningum um samdrátt í
vígbúnaði sem fyrsta skref á þeirri
löngu leið að algerri afvopnun, sem á
og verður að vera óskadraumur þeirra
er trúa á háleit markmið hinna
Sameinuðu þjóða.
Krafan um raunhæfar aðgerðir í
afvopnunarmálum er eindregnari nú
en verið hefur um langt skeið. í ljósi
þess er sorglegt að þurfa að viður-
kenna, að árangur af sérstaka aukaalls-
herjarþinginu um afvopnun, sem
haldið var á liðnu sumri, varð nánast
enginn. Við verðum því fyrst um sinn
að láta okkur nægja að treysta því að
áþreifanlegur árangur verði af viðræð-
um Bandaríkjanna og Sovétríkjanna
um samdrátt í birgðum þeirra af
nokkrum helstu tengundum kjarn-
orkuvopna, MBFR-viðræðunum í
Vínarborg og starfi afvopnunarnefnd-
arinnar í Genf, og svo að sjálfsögðu af
starfi Madrid-fundarins um öryggi og
samvinnu í Evrópu, ef hann leiðir til
samkomulags um ráðstefnu um traust-
vekjandi aðgerðir og afvopnun í
Evrópu. Framkvæmd afvopnunar
verður að byggjast á jafnréttisgrund-
velli. Annað væri hvorki raunsætt né
réttlætanlegt. Það þarf að stefna á
jafnvægi, ekki ógnarjafnvægi, heldur
jafnvægi, sem byggist á samdrætti
vígbúnaðar en ekki aukningu.
Sem fulltrúi eyþjóðar, sem byggir
lífsafkomu sína á lifandi auðlindum
hafsins, hlýt ég að lýsa yfir sérstökum
áhyggjum af auknum vígbúnaði í
hafinu og þá ekki síst auknum flota
kafbáta, búnum kjarnorkuvopnum.
Það þarf ekki styrjöld, heldur aðeins
slys við óhagstæðar aðstæður, til að
eyðileggja efnahagsgrundvöll slíkra
þjóða. Því undirstrika ég það sérstak-
lega, að réttu viðbrögðin við andstöðu
fólks á meginlöndum Evrópu og
Ameríku gegn enn meiri fjölgun
kjarnorkuvopna í löndum þeirra, eru
ekki að flytja þessi vopn í hafið heldur
að semja um raunverulega fækkun.
Aðeins með því móti verður dregið úr
þeirri ógn sem af þessum vopnum
stafar.“
Ógnarjafnvægið
Það ógnarjafnvægi sem stórveldin
viðhalda er fyrir löngu komið langt út
fyrir öll skynsamleg takmörk. Vopna-
birgðirnar sem þau hafa hlaðið upp eru
fyrir löngu síðan orðnar svo miklar að
þær dygðu til að leggja Sovétríkin og
Bandaríkin í auðn og hvert annað
byggt ból á jörðinni. En samt er haldið
áfram.
Það er margt deiluefnið þegar
fulltrúar kjarnorkuveldanna reyna að
semja um samdrátt vopnabirgða. Fyrir
nokkrum árum hófu Sovétríkin -að
koma fyrir í landi svokölluðum SS
kjarnorkuflaugum. Síðustu árin ein-
beita þeir sér að SS-20 flaugum, sem
taka eldri gerðum fram að marksækni
og sprengimætti. Þessum vopnum e’r
stefnt gegn Vestur-Evrópu. Til að
svara þessu hyggjast Bandaríkja-
menn, með samþykki ríkisstjórna í
Vestur-Evrópu koma fyrir svokölluð-
um Persing II eldflaugum og stýris-
flaugum. Þeim á að miða á herstöðvar
og borgir í Austur-Evrópu. Þetta er
Varsjárbandalagsríkjunum - meinilla
við og neyta alla ráða til að koma í veg
fyrir staðsetningu síðarnefndu vopn-
anna. Þeim er boðið upp á að Persing
II og stýrisflaugarnar verði ekki settar
upp ef þeir taka niður SS-20 kerfi sitt.
Það sýnist Rússum fráleitt. Þeir voru á
undan að miða gjöreyðingarvopnum
sínum á Vestur-Evrópu og vilja neyta
þeirra yfirburða. Um þetta þrasa
karlarnir fram og til baka.
Almenningur er ekki spurður ráða
þegar stórveldin skáka hvert öðru í
stríðsleikjum sínum. Honum er sagt
að vígbúnaðurinn sé til þess að vernda
íbúa þeirra ríkja sem að honum
standa. En fólk er hætt að trúa að
sífellt fullkomnari gjöreyðingarvopn
veiti það öryggi sem af er látið Því hafa
friðarhreyfingar austan hafs og vestan
látið æ meira til sín taka. Að vísu er
það undrunarefni að friðarsinnar
skyldu ekki hafa meira látið til sín taka
þegar er SS-20 eldflaugnakerfið var
skipulagt og flaugunum komið fyrir.
Það var ekki fyrr en svara átti þessari
nýju ógn, að afvopnunarsinnar í
Vestur-Evrópu virtust átta sig á hvað
hér var á ferðinni. En það fór ekkert
dult á sínum tíma að verið var að koma
fyrir þessari tegund vopna í Sovétríkj-
ununi og þeim beint gegn öllum
þéttbýlustu stöðum í vestanverðri
álfunni.
Friðarhreyfíngar
Það var mikið um friðargöngur og
mótmæli gegn vígbúnaði í Evrópu í
fyrra og fram á þetta ár. Vonandi
heldur friðarviðleitnin áfram, því
ólíklegt verður að telja að hún hafi
koðnað niður í Moskvu og Minsk
þegar vestur-evrópskir göngumenn
héldu þar fundi með stjórnarskipuðum
friðarsinnum sem voru þeim sammála
um allt nema vopnabúnað og friðar-
vilja sovétstjórnarinnar.
En metingur um meðaldrægu kjarn-
orkuflaugarnar er ekki nema einn
liður í þeirri viðleitni að stöðva
kapphlaupið og skera niður þær
yopnabirgðir sem þegar eru fyrir
hendi. Stóru langdrægu eldflaugarnar
sem stórveldin miða hvort á annað eru
nægilega margar og öflugar til að
leggja heimsálfur í rúst. Þar að auki
hafa kjarnorkuveldin yfir að ráða
flugflotum sem bera kjarnorkuvopn
innanborðs sem hægt er að skjóta
hvert á land sem er. Sú hætta er fyrir
hendi að almenningsálitið í þeim
löndum, sem hafa yfir kjarnorkuvopn-
um að ráða, mótmæli svo kröftulega
staðsetningu þeirra nærri sínum
heimabyggðum, að vopnin verði flutt
í æ ríkara mæli í höfin. Það er þetta
sem Ólafuí Jóhannesson utanríkisráð-
herra varar við í ræðu sinni og leggur
til, að um raunverulega fækkun á
kjarnorkuvopnum verði að ræða en
ekki tilflutningur þeirra. Það gefur
auga leið hvílík hætta stafar af því fyrir
islendinga ef kjarnorkuheraflinn verð-
--ur fluttur ofan í höfin, og er það þróun
sem sporna verður við af öllum mætti.
< Það hefur verið mikill siður vinstri-
sinna að eiga sér friðarhugsjónina.
Sterkasta vopn þeirra eru tiltölulega
miklar upplýsingar um hervæðingu
vestrænna ríkja. Bandaríkjamenn fara
ekki dult með vopnabirgðir sínar og
nýjungar í vopnasmíð og útmála
notkun þeirra og eyðingarmátt. Þessar
upplýsingar eru hrollvekjandi. Annað
er það, að bandarískir leiðtogar tala
stundum glannalega um vígbúnað og
stríðsrekstur. Skömmu eftir að Reag-
an varð forseti fór hann að hafa orð á
möguleikum á takmörkuðu kjarnorku-
stríði. Þetta gerði hann að stríðsæs-
ingamanni í augum fjölmarga, sérstak-
lega Vestur-Evrópubúa. Weinberger
landvarnarráðherra hefur hvað eftir
annað barmað sér yfir að Bandaríkja-
menn séu komnir langt aftur úr
Sovétríkjunum í vígbúnaði og heimta
meiri fjárveitingar til vopnasmíða, og
lætur að því liggja, að með enn meiri
kjarnorkuvígbúnaði geti Bandaríkin
varist kjarnorkuárás. Leiðtogar
Sovétríkjanna þurfa ekki að biðja
neinn um fjárframlög eða standa
neinum skil gerða sinn. Þeir verja
friðinn með þvt að hlaða upp
kjarnorkuvopnabirgðum sem nægja til
að eyða öllu lífi á jörðinni 25 sinnum.
Umræður á
siðferðisgrundvelli
Sindey D. Drell er prófessor í
eðlisfræði og einn af ráðunautum
Bandaríkjastjórnar um takmörkun
vígbúnaðar og þjóðaröryggi. Hann
hélt því nýlega fram í blaðagrein að
Vígbúnaðarkapphlaupið væri fyrir
löngu komið úr öllum böndum og að
átök með kjamorkuvopnum mundi
hafa svo ólýsanlegar afleiðingar að það
væri á einskis manns færi að gera sér
þær hörmungar í hugarlund. Hann
telur að allar hugmyndir um takmark-
að kjarnorkustríð séu óraunhæfar og
fái ekki staðist. Beiting kjarnorku-
vopna muni óhjákvæmilega leiða til
allsherjar helfarar.
Kjarnorkuvopn eru í raun alls ekki
notandi í stíði samkvæmt öllum
hernaðarfræðum, því sá aðili sem
beitir þeim getur gengið út frá því sem
vísu, að með því muni hann sjálfur
fremja sjálfsmorð. Eini tilgangur
kjarnorkuvopna er og verður að koma
í veg fyrir styrjöld, svo lengi sem
birgðir þeirra eru til. Þau stuðla að
jafnvægi óttans.
Á núverandi stigi miða afvopnunar-
viðræðurnar að því einu að jafnvægi
haldist milli kjarnorkuveldanna. Ef
gert er ráð fyrir því að hægt sé að
takmarka átök með kjarnorkuvopnum
við ákveðið svæði og vinna slíkt stríð
mun kapphlaupið halda endalaust
áfram og nýrri og fullkomnari vopn
fundin upp. Ef leiðtogar og herforingj-
ar kjarnorkuveldanna fengjust til að
viðurkenna að ekki sé hægt að sigra í
styrjöld þar sem ógnarvopnum er beitt
mundi kapphlaupið stöðvast af sjálfu
sér. Það eru engar varnir til gegn
útrýmingarvopnunum.
S.D. Drell leggur til hugmynd í
fjórum liðum sem leitt getur til
heilbrigðari og öruggari framtíðar.
Að Bandaríkin afneiti þeirri hættu-
legu tálsýn, að hægt sé að sigra ogiifa
af kjarnorkustyrjöld. Ákvarðanir um
vopnabirgðir verði eingöngu grund-
vallaðar á að viðhalda öryggi og
áframhaldandi afvopnunarviðræðum
og hætta öllum áætlunum um kjarn-
orkustríðsrekstur sem eru eins tak-
markalausar og þær eru óraunhæfar.
Það verður að vekja upp almenn-
ingsálit sem ætlast til þess af kjörnum
leiðtogum að þeir leggi ekki minni
áherslu á takmörkun vígbúnaðar, en
aukningu hans, og hafi þar þjóðarör-
yggi í huga. Þetta álit verður að koma
fram í kjörklefum.
Bandaríkjamenn og Rússar verða
að semja fljótt og af heilindum, og
samtímis að sýna vilja sinn í verki með
samdrætti vopnabúnaðar. Reagan
skýrði frá þeim vilja sínum að taka
þessa stefnu upp er hann tilkynnti
SALT viðræðurnar í maí s.l. Ef
Sovétmenn sýna sama vilja verður það
spor í rétta átt. Halda verður áfram að
krefjast þess að sannanir séu lagðar
fram að samningarnir séu haldnir og
að allar nýjar áætlanir um viðbótar-
vopn séu tilkynntar.
Umræðum um kjarnorkuvopn verð-
ur að koma á siðferðilega grundvöll.
Það er ekki nóg að einbeita umræð-
unni að nýjustu gerðum kjarnorku-
vopna og fjölda þeirra. Hafa verður í
huga hvaða skaða þau raunverulega
valda og hvað er í húfi ef illa fer.
Vonandi hefur Sovétstjórnin ráð-
gjafa sem eru svipaðar skoðunar og
prófessorinn sem hér er vitnað í, þótt
þeir skrifi ekki um hugmyndir sínar í
Pravda. Þess má geta að S.D.Drell
gagnrýnir í grein sinni harðlega
ummæli Weinbergers um að Bandarík-
in þurfi að auka vopnabúnað sinn til að
ná jafnvægi við Rússa og að möguleiki
sé að sigra í takmörkuðu kjarnorku-
stríði. Það dæmi gengur ekki upp.
Friðarhugsjón
Ekkert er eðlilegra en að upp rísi
öflugar friðarhreyfingar þegar ástand
og horfur í alþjóðamálum eru slíkar
sem nú. Öryggi þjóða og einstaklinga
felst ekki í því að ráða yfir sem flestum
kjarnorkuvopnum eða fullkomnust-
um. Öryggið felst í því að þeim sé eytt.
Til þess þurfa kjarnorkuveldin að
ræðast við af hreinskilni og heilindum.
Og þeir sem vilja vinna að friðarhug-
sjóninni verða að taka höndum saman
um að koma leiðtogum heimsins í
skilning um að einlægur vilji liggi að
baki um að ógnarvopnunum verði
útrýmt hvar sem er í heiminum, en falli
ekki í þá gryfju að kenna einvörðungu
öðrum hvorum aðilanum úm stríðsæs-
ingar né noti stríðsótta og friðarvilja
almennings til að skara eld að sinni
pólitísku köku.
Friðarvilji og umhyggja fyrir fram-
tíð mannkyns er engin einkaeign
einstakra hópa og enn síður sértrúar-
söfnuða. Það verður engin hugsjón
eða átrúnaður á efnahagskerfi svo
dýru verði keypt að kjarnorkuógnin
réttlæti hana. Það er því krafa hvers
heilbrigðs manns á jarðarkringlunni
að leiðtogar kjarnorkuveldanna láti
skynsemina ráða og útrými óttanum
og öryggisleysinu, sem mannkynið býr
við undir því yfirskini að stórþjóðirnar
þurfi að vernda öryggi sitt.
Eina öryggið er afvopnun og
útrýming kjarnorkuvopna, ekki að-
eins á takmörkuðum svæðum heldur
um allan heim.

Oddur Ólafsson,
ritstjórnarf ulltrúi,
skrifar