Tíminn - 03.10.1982, Blaðsíða 10

SUNNUDAGUR 3. OKTÓBER 1982
,v..og höfðingjar þínir setj-
ast að áti að morgni dags”
■ Á fyrri árum var í Reykjavík all
þekktur borgari einn, sem af allslags
kúnstugu kaupsýslubralli hafði hlotið
auknefnið „fíni“. Af honum eru til
ýmsar sögur eins og gengur með marga
mæta menn og þar á meðal er sú að eitt
sinn er hann hafði óvenju mikið fé í
höndum og var að telja seðlana, þá rakst
hann á fimmkrónaseðil á meðal þeirra.
Þá á sá „fíni“ að hafa sagt dolfallinn:
„Nei, hvað er nú fimmkallinn að gera
með peningunum?"
Þessi skemmtilega saga rifjaðist upp
fyrir kunningja mínum einum, þegar
minnst var á „Ikarus-málið “ svonefnda,
sem - hamingjunni sé lof - er nú búið
og horfið af vettvangi umræðunnar. Þar
var mál til komið, svo mikil skömm sem
var að því fyrir íslenska stjómmálaum-
ræðu og mál það allt kvikindislegt í
smæð sinni. Þessum pistli er heldur ekki
ætlað að verða að innleggi í þetta þjark
um kúbikhestöfl og gírkassa, sem náði
að verða að mikilsháttar kosningamáli.
Hins vegar er ætlunin að hafa það að
tilefni til einskonar „eftiráhugleiðingar"
um það hvernig stjórnmálamenn geta
notað sér vanalegan gikkshátt, sem
margir hafa ekki verið vandir af í
heimahúsum, til þess að spila með fólk
og eru tilbúnir að kaupa sér atfylgi út á
svo hvimleiðan brest í skaphöfn ein-
staklinga. Það var brosað að hinum
„fína“ í gamla daga og mest vegna þess
að sjálfsagt var hann ekki ríkur maður
í rauninni. Menn hefðu heldur aldrei
farið að kaupa ódýra strætisvagna, ef
borgarfélagið hefði verið ríkt í rauninni
og þess vegna var það broslegt, þegar
þeim var hent. { framhaldi af þessu
vakna svo spurningar um það hvort
pólitíkusum sé stundum lagið að halda
svo á lýðræðisapparatinu að þeir geri
bæði það og sig sjálfa hlægilega?
Vondur siður
* Það þótti vondur siður hjá börnum
hér áður fyrr að leifa mat. Þess voru
meira að segja dæmi á heimilum að þeim
var ekki frjálst að standa upp frá borðinu
nema þau lykju við það sem fyrir þau
var borið. Fyrir kom að gikkir voru
verðlaunaðir með hýðingu. Þessi strang-
leiki var ekki endilega til kominn af
mannvonsku, heldur stundum af því að
foreldrarnir höfðu sjálfir þekkt kröpp
kjör og höfðu í heiðri þann vísdóm að
þeim farnast best sem vinnur hörðum
höndum og hatar óhóf. Það var óhóf að
henda boðlegum mat og er enn. Þannig
eru enn til heimili þar sem börnum er
ekki liðin matvendni, þótt jafn víða
a.m.k. mundi víst barn bjóða föður eða
móður í eina bröndótta, ætti að
upphefja svoleiðis nokkuð nudd og
afgreiða málið þar með. Virðing fyrir
hófsemi og verðmætum hefur þeim
börnum aldrei verið innrætt, heldur sú
heimspeki að allt fáist með frekjunni.
Frekjan verður líka eyrnamark þeirra
þegar út í lífið er komið.
Því verr virðast þeir hafa hlotið
uppeldi sitt upp á síðarnefnda móðinn,
sem völdu að gera „Ikarus-málið“ að
kosningaatriði. Margt er til marks um
það. Óbrigðull fylgifiskur gikksháttarins
er t.d. dónaskapurinn. I öllum þeim
orðabelg sem út var blásinn um þetta mál
á hærri og lægri stöðum var aldrei skirrst
við að láta fylgja með lágkúrulegar og
niðurlægjandi athugasemdir og skrýtlur
á kostnað bílasmiðanna í Ungverja-
landi. Það hefur líka frést að Ungverjar
hafi styggst við, enda létu þeir einmitt
það í té sem þeir voru um beðnir. Hér
er komið að atriði sem á alveg óskylt við
það hverslags ríki á í hlut. Það skiptir
semsé engu hvort seljandinn situr í
Búdapest eða Jóhannesarborg. Á sviði
verslunarviðskipta milli landa gilda
einfaldar kurteisisreglur sem þeir sem
um þessi mál fjölluðu áttu að kunna. Þá
hefðu þeir ekki þurft að falla í þá gryfju
að „láta kjaftinn verða sér að broð-
hlaupi," eins og gamla fólkið sagði.
Að vera forráðamaður
annarra
Þótt hér hafi verið farið fáeinum
orðum um þá slæmu uppeldisaðferð að
líða strigakjaft uppalinga sem forsmá
það sem er meira en fullgott handa
þeim, þá er ekki þar með sagt að mælt
sé með því að kúga einn eða annan til
þess að éta það sem hann alls ekki vill
éta. Sérhvert gott foreldri kann að finna
meðalveg hér í milli, því það þarf vit til
þess að vera forráðamaður annarra.
Bágt er þegar slíkt vit er ekki lagt í brjóst
þeim mönnum sem láta kjósa sig til
opinberra embætta og á hverslags
fulltrúasamkundur í nafni almennings.
Af því hlýst skæling á þeirri mynd sem
stjórnendumir þurfa að hafa í augum
þjóðarinnar og lýðræðishugmyndin
verður að leiksoppi í kjánalátum. Sá
nteðalvegur sem aldrei tókst að rata við
eldhúsborðið, finnst ekki heldur þegar
menn eiga að heita orðnir „stórir“. „Vei,
þér land, sem hefur dreng fyrir konung
og höfðingjar þínir setjast að áti að
morgni dags,“ segir Gamla testamentið
viturlega um það þegar skammsýni og
óhófseyðsla sitja að ríkjum.
Hér áður var stjórnvaldið einþykkt og
staffírugt og vissi fuli vel eitt og sjálft
hvað þegnunum var fyrir bestu. Óskir
þeirra voru hafðar til góðlátlegrar
hliðsjónar og ekki meira og gikkir
réttlætis þess voru hýddir eða hengdir
eftir atvikum. Yfirvaldið var semsé
strangt foreldri og um hafragraut þess
liðust ekki deilur. Kóngurinn var faðir
þegnanna og um kærleikshug hans
þorði enginn að efast. „Góðvild vor sem
til forna,“ voru ávarpsorðin í tilskip-
unum dönsku einvaldskónganna.
En nú er enginn einvaldskóngur meir
og forsvarsmenn þjóðarinnar þykjast
vilja haga athöfnum sínum sem allra
mest að vilja fólksins. Auðvitað er það
stjórnarfar betur þokkað en það gamla
og sá heitir mestur og bestur stjórnvitr-
ingur sem getur sýnt fram á sem
lýðræðislegastar aðferðir við embættis-
færsluna. Ekkert veit neinn stjómmála-
maður voðalegra en ef honum er
bmgðið um að hann sé ekki nógu
„lýðræðislegur". Hann verður þá jafn
skelfingu lostinn og það ætti að kveikja
í honum lifandi. Það var einmitt ótti
þessarar tegundar; sem kom „Ikarus-
málinu" af stað, ótti stjómmálamanna
við að baka sér óvild einhverra smá-
hópa. Stjómmálamennimir vissu að hér
var ekki annað á ferð en smáskitlegur
kritur, sem hvergi átti erindi „upp á
dekk“ opinberrar umræðu og hefði átt að
leysast meðal annarra mála í kyrrþey.
Þeim var því rétt og skylt að láta vit ráða
framyfir að taka þann óyndislega kost
að siga málsaðilum út á almannafæri, til
þess að láta þá gera sig þar að athlægi.
Vel má vera að það hafi fengist atkvæði
einhverra ruglukolla út á þetta en enginn
sæmilegur maður mundi öfunda neinn
af því fylltingi. Yfir alla þessa fásinnu
átti svo að breiða með því að masa um
lýðræði og lýðræðisleg vinnubrögð.
Þannig varð þetta mál að dæmi um
það hvernig hægt er að gera lýðræðis-
apparatið hlægilegt, eins og sagði hér í
byrjun. Þeir sem svona vinna geta ekki
haft neinar raunvemlegar mætur á
lýðræði. Lýðræðinu er misboðið með
því að leika einhverjar kaldrifjaðar
brellur og strákapör í nafni þess, nota
sér óvitaskap annarra og láta almanna-
fjárhirslu borga brúsann af vitleysunni.
í Vestur-Evrópu eða í Bandaríkjunum
er ósennilegt að slíkt sem þetta hefði
liðist af kjósendum, - kannske af því að
þau lönd eru í alvöru rík, en þurfa ekki
að sýnast vera það, hvað sem það kostar,
- eins og sá „fíni“.
Þegar eldar ágreinings kvikna þá velur
góður stjórnmálamaður sér nefnilega
meðölin til þess að slökkva þá eftir því
hvers eðlis eldurinn er, rétt eins og þeir
mundu líka gera hjá slökkviliðinu. Þar
hafa þeir sitt lagið á eftir því hvort
ætlunin er að bjarga manni út úr
brennandi risíbúð eða kæfa sjálfsíkvikn-
um í óhreinum þvotti. En með því að
skrúfa sífellt frá einhverjum háþrýsti-
krana að kröfu frekjugikkja og kalla
velluna úr honum „lýðræði“ er boðið
heim þeirri hættu að slökkvistarfið fari
í handaskolum, að það missist stjórn á
bununni. Hún kann þá að hefja sjálfan
bunustjórann á loft og allt „lýðræðið"
gusast hingað og þangað sem ekki
skyldi. Slík tilvik hljóta óhjákvæmilega
að verða afskaplega hlægileg og verri
vegna þess að þau em skaðleg og
ástæðulaus. Þá hafa stjórnmálamenn-
irnir lent í sömu súpunni og þeir
foreldrar sem eru. komnir undir skóhæl
hortugra bama. Þeim hefur mistekist að
vera forráðamenn annarra, eins og þeir
þó voru kjörnir til að vera.
Atli Magnússon,
blaðamaður, skrifar