Fréttablaðið - 20.01.2009, Blaðsíða 14

14 20. janúar 2009 ÞRIÐJUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is
og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
UMRÆÐAN
Gunnar Tómasson skrifar um
efnahagsmál
Upplýsingar á vefsíðu Seðlabanka Íslands um greiðslujöfnuð þjóðarbús-
ins gagnvart útlöndum frá 2004 til sept-
emberloka 2008 endurspegla stórfellda
aukningu vaxtatekna og vaxtagjalda á
þessu tímabili. Vaxtatekjur 2004 námu
8,8 milljörðum og jafngiltu 0,9% af vergri
landsframleiðslu (VLF) en kunna að hafa hækk-
að í 210 milljarða og 14,8% árið 2008. Eins má
ætla að vaxtagjöld hafi hækkað úr 35,5 milljörð-
um 2004 (3,8% af VLF) í um 486 milljarða og jafn-
gilt 34,1% af VLF 2008. Með öðrum orðum, hrein
vaxtagjöld þjóðarbúsins hafa hækkað úr 2,9% af
VLF 2004 í 19,3% á nýliðnu ári, og hafa liðlega
þrefaldast frá 2005. Frá 2006 til 2008 jafngilti
hækkunin um 11% af VLF.
Ljóst er að hlutdeild Seðlabanka Íslands í aukn-
um vaxtatekjum og gjöldum er lítil; gjaldeyrissjóð-
ur seðlabankans var aðeins 1,1 milljarður banda-
ríkjadala í lok 2004 og 2005 og hækkaði árlega um
0,3 milljarða dala 2006-2008. Aukningin endur-
speglar því væntanlega viðbrögð markaðsaðila við
hávaxtastefnu Seðlabankans og innlenda lánakerf-
isins sem færði þeim auðfenginn gróða í mynd
vaxtamunar á erlendum og innlendum lánsfjár-
mörkuðum. Margt er enn á huldu um viðskipta-
kerfi þessara aðila (lífeyrissjóða, sjávar-
útvegs- og fjárfestingafyrirtækja) en af
síðustu fréttum má ráða að umbreyting
gjaldeyrismarkaðarins í nokkurs konar
svikamyllu hafi verið veigamikill hluti kerfisins.
Á tímabilinu 2006-2008 voru vaxtagjöld þjóðar-
búsins 945 milljarðar, tekjur 422 milljarðar og
nettó vaxtakostnaður 523 milljarðar – og jafn-
gilti nær fjórum Kárahnjúkavirkunum (133
milljarðar). Hér er að miklu leyti um að ræða
fórnarkostnað samfélagsins vegna vanhæfni yfir-
stjórnar íslenzkra peningamála í mynd óhaminnar
útlánaþenslu lánakerfisins, glórulausra stýrivaxta
Seðlabankans og meðfylgjandi okurvaxta innlenda
lánakerfisins. Í Mbl.grein höfundar 30. maí 2006
(„Hvar liggur ábyrgðin?“) var fjallað um umsögn
sendinefndar Alþjóðagjaldeyrissjóðsins, sem heim-
sótti Ísland fyrr í mánuðinum og taldi útlána-
þensluna vera „hrikalega“ (e. staggering). Stjórn-
völd létu reka á reiðanum enn um sinn. Lokaorð
höfundar voru eftirfarandi: „Þetta er verra en
grunnfærni – þetta er atlaga að almannahag.“
Höfundur er hagfræðingur.
Atlaga að almannahag
GUNNAR
TÓMASSON
Nettó vaxtagjöld þjóðarbúsins:
2004 2.9%
2005 3.9%
2006 8.0%
2007 12.0%
2008 19.3%
2000-kallinn
Þing Framsóknarflokksins fór stór-
átakalaust fram, þótt snurða hafi
hlaupið á þráðinn þegar tilkynnt var
hver hefði verið kjörinn formaður
flokksins. Haukur Ingibergsson,
formaður kjörnefndar, sá í kjölfarið
sæng sína upp reidda og sagði af sér.
Kjörnefnd Framsóknarflokksins er
ekki fyrsta nefndin sem Haukur veitir
formennsku; á tíunda áratugnum
var hann formaður 2000-nefndar-
innar, sem hafði það hlutverk að
meta viðbúnað vegna yfirvofandi
vanda í tölvum og vélbúnaði,
sem talið var að gæti tröllriðið
heiminum um aldamótin. Góðu
heilli lét 2000-vandinn ekki á sér
kræla. Nema 2000-nefndin hafi
kynnt rangar niðurstöður á
sínum tíma?
Styrka hönd þeir verða að fá
Haukur Ingibergsson hefur fleira sér
til frægðar unnið, til dæmis var hann
í hinni kunnu hljómsveit Upplyftingu
á árum áður, ásamt flokksbróður
sínum, Magnúsi Stefánssyni. Það
hefði ekki verið allsendis óviðeigandi
hefði Magnús vikið sér að Hauki á
flokksþinginu á sunnudag og
raulað: „Því stundum
verður mönnum
á/ styrka hönd
þeir þurfa þá
[…] /traustur
vinur getur gert/
kraftaverk“.
Viðeigandi eða viðtekið?
Umboðsmaður Alþingis hefur komist
að þeirri niðurstöðu að umhverfis-
ráðuneytið hafi dregið of lengi að
afgreiða stjórnsýslukæru náttúru-
verndarsamtaka á Norðurlandi. Á
heimasíðu umhverfisráðuneytisins
segir að ráðuneytið hyggist bregð-
ast við áliti og tilmælum
umboðsmanns með „við-
eigandi hætti“. Það er vel,
því undanfarið hefur borið
meira á því að ráðherrar og
ráðuneyti bregðist við áliti
umboðsmanns Alþingis með
„viðteknum hætti“ og láti það
sem vind um eyru þjóta.
bergsteinn@frettabladid.is
flugfelag.is
Netið
Þú færð alltaf
hagstæðasta verðið
á www.flugfelag.is
Þegar ég var blaðamaður á Vísi á sínum tíma, ræddi ég eitt
sinn við Eystein Jónsson, fyrrver-
andi formann Framsóknarflokks-
ins. Þegar ég hringdi til hans og
spurði hvort hann væri fáanleg-
ur í helgarviðtal, sagði hann eftir
stutta þögn: „Vísi! Jú, verður
maður ekki að tala við alla nú til
dags!“
Vel fór á með okkur Eysteini og
mun betur þegar hann komst að
því að við værum skyld. Bæði að
austan. Upp frá því var ég frænka
hans. Þegar skyldmenni hans bar
á góma talaði hann um þau sem
frænkur mínar og frændur og
þegar fyrsta spjalli okkar lauk
leiddi hann mig inn í svefnher-
bergi þeirra hjóna til að sýna mér
litla frænku mína sem lá þar sof-
andi. Ég spurði hvort við værum
ekki dálítið fjarskyld, en hann
gerði lítið úr því. Skaplyndi og
hæfileikar lægju í ættum. Einhver
sameiginleg taug. Næst þegar
ég kom var hann búinn að rekja
okkur saman og gaf mér upplýs-
ingar um forföður okkar.
Ég kunni vel að meta þessa
austfirsku frændrækni, enda
alin upp við hana í báðum ættum.
Eysteinn var náttúruunnandi og
útivistarmaður. Þegar formlegu
spjalli okkar var lokið spurði hann
hvaða líkamsrækt ég stundaði.
Þegar ég kvaðst ekki vera í neinu
slíku, hélt hann að ég hefði mis-
skilið sig. Hann væri ekki með
leikfimisali í huga, heldur hvað
ég gerði til að halda mér í formi,
ég hlyti að stunda sund, göngu-
ferðir eða fara á skíði. „Ekkert
af þessu,“ sagði ég. „Hvað er að
þér, manneskja, ætlarðu ekkert að
endast?!“
Á friðarstóli
Eysteinn Jónsson var merkur
maður, eins og allir vita. Heið-
arlegur, glöggur og skipulagð-
ur. Hann var auðvitað pólitískur
og fylgdist vel með, en í samtali
okkar var hann öðru fremur að
líta yfir farinn veg. Við ræddum
um stjórnmálamenn, lífs og liðna,
og hann sagði frá samstarfi við
suma þeirra og málefnum sem
miklu skiptu.
Eftir að formlegu spjalli lauk,
ræddum við yfir kaffibolla um
eitt og annað. Eysteinn rifjaði
upp sögur um lítil atvik og eig-
inleika forystumanna sem ekki
voru á allra vitorði. Sumt var for-
vitnilegt og annað spaugilegt og
ég spurði hvort við gætum ekki
haft þetta í viðtalinu. Eysteinn
tók það ekki í mál. Þetta væri
spjall milli okkar. Þó að þarna
væri ekki um stórmál að ræða,
gætu einhverjir tekið það nærri
sér og gert það að stórmáli. Upp-
hlaup yrði af minna tilefni. Sagð-
ist hafa verið í stormviðri stjórn-
málanna frá unga aldri og notið
þess. Nú sæti hann hins vegar á
friðarstóli, og hefði ekki hugsað
sér að láta óvildaröldurnar flæða
yfir gröfina sína!
Að vita allt um alla
Í dag þætti að líkindum mátt-
laus blaðamennska að sækja ekki
fast að fá að birta það sem myndi
vekja athygli, þó að það væri ekki
heimsslitamál. Óþolið gagnvart
því að hver og einn eigi rétt á per-
sónuhelgi fer sívaxandi. Allir eiga
heimtingu á að vita allt um alla.
Bloggið og Fésbókin eru happa-
sending fyrir einmana og ein-
angrað fólk. Einnig skemmtileg
afþreying, tækifæri til að komast
í samband við gamla vini, en ekki
síst til að tjá skoðun sína og fá við-
brögð við henni. En þarna er líka
gróðurreitur spillingar. Ekki spill-
ingar eins og bankar, auðmenn og
stjórnmálamenn eru sakaðir um,
heldur spilling á persónuleika.
Gengisfelling virðingar fyrir sjálf-
um sér og öðrum. Spaugið í Ára-
mótaskaupinu um manninn sem les
á netinu að konan hans sé að skilja
við hann er ekki spaug, heldur
spegilmynd. Þetta er að gerast, er
mér sagt af grandvöru fólki.
Góð frændsemi er dýrmæt, en
vináttan er ein af bestu gjöfum
tilverunnar. Framákona hrópar
í vandlætingu á mótmælafundi
að ráðherra hafi varað hana við
að fara fram úr sér í ræðustóln-
um, og uppsker þau viðbrögð sem
að er stefnt. Hún gefur ekki upp
hver ráðherrann er, en neitar ekki
þegar nafn eins þeirra er nefnt.
Annar ráðherra sýnir þá fágætu
reisn að senda bréf frá sjúkra-
beði erlendis, þess efnis að hún sé
sú sem gaf þessi ráð og segir það
gert af vinarhug og með hagsmuni
ræðumanns fyrir augum.
Þá kemur upp í hugann ráðlegg-
ingin góða:
Vinur þinn á vin, og vinur vinar
þíns á vin – gættu orða þinna!
Vinur þinn á vin
JÓNÍNA MICHAELSDÓTTIR
Í DAG | frændsemi
Þ
egar þessum fundi lýkur skulið þið fara strax í það að
sækja um aðild að Evrópusambandinu.“ Á þessa leið
voru skilaboð hagfræðiprófessorsins Willems Buiter í
upphafi fyrirlestrar hans í Háskóla Íslands í gær. Hinn
valmöguleikinn væri að einbeita sér að landbúnaði og
sjávarútvegi og einangrast á sviði alþjóðlegra viðskipta, sem sé í
raun ekki valmöguleiki.
Á svipuðum tíma sagði nýr formaður Framsóknarflokksins að
aðildarumsókn í Evrópusambandið væri ekki forgangsverkefni.
Það væri á bráðavanda heimilanna í landinu sem ætti að ein-
blína.
Það er ekki nýtt hjá formanninum að stilla þessu tvennu upp sem
andstæðum. Margir andstæðingar Evrópusambandsins hafa sagt
það áður. Annaðhvort þurfi að leggja áherslu á aðildarviðræður,
eða bjarga heimilunum og fyrirtækjunum frá gjaldþroti. En er
það virkilega svo að ekki sé hægt að vinna að báðum verkefnum
í einu, eða jafnvel að umsóknin styrki stöðu heimilanna og fyrir-
tækjanna?
Vandamálin sem Ísland stendur frammi fyrir eru há verðbólga
og háir stýrivextir, ótrúverðugur gjaldmiðill, gjaldmiðilshöft,
atvinnuleysi, verulegur niðurskurður á fjárlögum, veruleg skulda-
byrði ríkis, heimila og fyrirtækja og gífurlegt vantraust á þeim
sem eiga að leiða þjóðina upp úr kreppunni, bæði stjórnmálamönn-
um og embættismönnum. Lengur mætti upp telja.
Ekkert af þessu verður leyst með töfralausnum, þótt eflaust sé
ýmislegt hægt að gera til að reyna að mýkja áhrif kreppunnar á
fyrirtæki og fjölskyldur. Umsókn í Evrópusambandið er heldur
engin töfralausn. En hún er hluti af lausninni, til framtíðar séð.
Ef huga á að vandamálum heimilanna verður að huga að gjald-
eyrissveiflum annars vegar og verðbólgunni hins vegar. Með
styrkari krónu og lægri verðbólgu lækka útgjöldin. Þetta tvennt
er hins vegar tengt, þar sem verðbólgan sem mælist nú kemur
fyrst og fremst til vegna gengishrunsins. Því þarf það að vera
forgangsverkefni að leysa gjaldeyriskrísuna til handa heimilum
og atvinnurekendum.
Það er ekkert erlent traust á krónunni, og það sem meira er,
það er lítið traust erlendis á að peningamálastjórnunin sé slík að
örmyntin okkar verðskuldi nokkurt traust. Í aðildarumsókn, auk
yfirlýsingar um að við stefndum á upptöku evru eins hratt og auðið
yrði, væri sterkt merki gefið um verulegar áherslubreytingar í
peningamálastjórnun sem gæti leitt til aukins trúverðugleika. Í
slíku ferli kæmust íslensk stjórnvöld ekki upp með álíka peninga-
málastjórn og hefur verið hér ríkjandi frá 2001 og hagstjórn eins
og hún hefur verið stunduð frá því að Íslendingar tóku yfir stjórn
á eigin fjármálum. Á meðan hér ríkja gjaldeyrishöft og ekkert
traust er á krónunni eða hagstjórninni er heldur lítil von til þess
að erlendir fjárfestar fáist til að líta hingað hýru auga eða erlendir
bankar hafi áhuga á að lána Íslendingum. Áhuginn verður einungis
að draga sig út frá krónusvæðinu sem veikir hana enn meir. Þeir
sem ekki telja aðildarumsókn vera forgangsmál verða að útskýra
hvernig á að hefja það starf að leysa gjaldeyriskrísuna.
ESB eða Ísland. Sitt hvort verkefnið?
Þegar eitt útilokar
ekki annað
SVANBORG SIGMARSDÓTTIR SKRIFAR