Tíminn - 26.10.1982, Blaðsíða 8

8
Útgefandl: Framsóknarflokkurlnn.
Framkvæmdastjóri: Glsll Slgurósson. Auglýslngastjórl: Stelngrlmur Glslason.
Skrlfstofuatjórl: Jóhanna B. Jóhannsdóttlr. Afgrel&slustjórl: Slgur&ur Brynjólfsson
Rltstjórar: Þórarlnn Þórarlnsson, Elfaa Snæland Jónsson. Rltstjórnarfulltrúl: Oddur
V. Ólafsson. Fréttastjórl: Krlstinn Hallgrfmsson. Umsjónarma&ur Helgar-Tfmana: Atll
Magnússon. Bla&amenn: Agnes Bragadóttlr, BJarghlldur Stefánsdóttir, Elrfkur St.
Elrfksson, Frl&rlk Indrl&ason, Hei&ur Helgadóttlr, Slgur&ur Helgason(fþróttir), Jónas
Gu&mundsson, Kristln Lelfsdóttlr, Skaftl Jónsson. Útlltstelknun: Gunnar Traustl
Gu&björnsson. LJóamyndlr: Gu&Jón Elnarsson, Gu&Jón Róbert Ágústsaon, Elfn
Ellertsdóttlr. Myndasafn: Eygló Stefánadóttir. Prófarklr: Flosl Krlstjánsson, Krlstfn
Þorbjarnardóttlr, Marfa Anna Þorstolnsdóttir. Ritstjórn, skrlfstofur og auglýslngar:
Sf&umúla 15, Reykjavfk. Slmi: 86300. Auglýslngaafmi: 18300. Kvöldsfmar: 88387 og
86392.
Ver& f lausasölu 9.00, en 12.00 um helgar. Áskrltt á mánu&i: kr. 130.00.
Setnlng: Tæknldelld Tfmans. Prentun: Bla&aprent hf.
Fómum ekki
þvf sem
þegar hefur áunnist
■ í útvarpsumræðunum í gærkvöldi fjallaði Steingrímur
Hermannsson, formaður Framsóknarflokksins, m.a. um
þá stöðu, sem skapast hefur vegna þess, að ríkisstjórnin
hefur ekki lengur meirihluta í neðri deild alþingis.
„Mér datt satt að segja ekki í hug, að stjórnarandstaðan
legðist sem heild gegn bráðabirgðalögunum,“ sagði
Steingrímur. „Pað væri slíkt ábyrgðarleysi, að annað eins
hefur varla þekkst. Vissulega kom til greina að láta
þingmenn standa framini fyrir ábyrgðarlausum yfirlýsing-
um, gefa þeim kost á að fella bráðabirgðalögin strax og
efna til kosninga fyrir miðjan nóvember.
Við framsóknarmenn leggjum á það höfuðáherslu í
þessu sambandi, að alls ekki má þó fórna þeim vinningi,
sem í efnahagsráðstöfunum ríkisstjórnarinnar felst. Því
er ekki um annað að ræða en að líta raunsætt á stöðu
mála og taka á vandamálunum af fullkominni ábyrgð.
Annað er óréttlætanlegt. Eina ábyrga leiðin í stöðunni er
að ríkisstjórn og stjórnarandstaða semji um framgang
mikilvægustu lykilmála. Þessar viðræður eru hafnar.
Stjórnarandstaðan gerði kröfu til þess að samið yrði um
þingrof og kosningar. Þetta teljum við sjálfsagt að ræða
í tengslum við samkomulag um meðferð nauðsynlegustu
þingmála. Þannig hefur verið gengið til móts við
stjórnarandstöðuna. Viðbrögð hennar hafa valdið mér
vonbrigðum. Nú er þess krafist að ríkisstjórnin segi af sér.
Það leysir engan vanda. Það breytir heldur engu í
efnahagsmálum, hvort kosningar verða í janúar eða
febrúar, eða t.d. í apríl þegar færð er orðin skárri
um erfiðustu kjördæmin.
Það er einlæg von mín, að menn átti sig á þessu og fjalli
næstu daga af ábyrgð um meðferð nauðsynlegustu
þingmála og efnisatriði í því sambandi, og semji síðan um
kjördag með tilliti til eðlilegs framgangs þingmála og
tíðarfars“, sagði Steingrímur.
Aukin framleiðsla
er lausnarorðið
í ræðu sinni fjallaði Steingrímur um efnahagserfiðleik-
ana og aðgerðir ríkisstjórnarinnar til að mæta þeim, og
sagði þá m.a.:
„Við lifum að ýmsu leyti á erfiðum tímum. Það stafar
að hluta af mjög miklum efnahagserfiðleikum í flestum
eða öllum viðskiptalöndum okkar. Líklega hefði tekist að
sigla fram hjá þeim erfiðleikum, að mestu leyti, ef ekki
hefðu skapast vandamál af allt öðrum toga, þ.e.
aflabrestur. Sá mikli samdráttur, sem þessu fylgir í
þjóðarframleiðslu, leiðir óhjákvæmilega um tíma til lakari
afkomu þjóðarbúsins og einstaklinga. Hjá því verður ekki
komist.
Með fulla atvinnu og miklar tekjur undanfarin ár erum
við íslendingar hins vegar vel undir slíkt búnir, enda er
ég þess fullviss, að við munum fljótlega rétta úr kútnum
að nýju. Við höfum allan grundvöll til þess. Fiskimiðin
eru gjöful og munu áfram standa undir stærstum hluta
þjóðarframleiðslunnar. Við eigum mikla ónotaða orku og
ágætt land til framleiðslu á landbúnaðarafurðum, þar sem
nýjar og álitlegar búgreinar hasla sér völl.
Aukin framleiðsla er að sjálfsögðu lausnarorðið, þegar
til lengri tíma er litið. Undir það átak þurfum við að búa
okkur með minnkandi verðbólgu og meiri ráðdeild á
öllum sviðum.“ -ESJ
Árangri efnahagsað-
gerðanna má ekki fórna
í refskák stjórnmálanna
Ræða Steingríms Hermannssonar í
útvarpsumræðunum í gærkvöldi
■ í fréttum af umheiminum undan-
famar vikur, mánuði og jafnvel ár, hefur
einna hæst borið frásögn af vaxandi
kreppu. í iðnaðarríkjunum hefur krepp-
an einkennst af því að mörgum stærri
iðnfyrirtækja er lokað. Samfara þessu'
hefur atvinnuleysi stöðugt farið vaxandi
og er nú víða orðið meira en 10. hver
vinnufær maður. Atvinnuleysi það, sem
er í Bretlandi nú, mundi t.d. samsvara
því, að 13000 íslendingar væru atvinnu-
lausir.
í mörgum hinum vestrænu iðnaðar-
ríkjum hefur verið fylgt harðri stefnu í
peningamálum. Vextir hafa verið háir.
Undan þessu hafa fyrirtækin verið að
kikna og þau, sem hafa lokað geta að
sjálfsögðu ekki greitt sínar skuldir, enda
spáir alþjóða tollastofnunin í Genf
(GATT) því, að framundan kunni að
vera hrun bankakerfisins með kreppu
sambærilegri þeirri, sem skall á 1931.
Fæstir telja þó ástandið svo alvarlegt,
sem betur fer.
Með slíkum aðgerðum hefur víða
tekist að halda verðbólgunni nokkuð í
skefjum. Segja má, að það hafi verið
gert með því að svelta atvinnuvegina og
fólkið.
Framsóknarflokkurinn hafnar þessari
leið í baráttunni við verðbólguna. Það
hefur sú ríkisstjórn, sem nú situr, jafn-
framt gert. Við teljum atvinnuleysi óvið-
unandi böl. Hinu verður ekki neitað, að
mikil atvinna og miklar tekjur geta leitt
til þenslu og viðskiptahalla, ekki síst ef
útflutningur dregst saman. Við slíku er
óhjákvæmilegt að bregðast.
Við íslendingar höfum sloppið ótrú-
lega vel við kreppuna í nágrannalöndum
okkar. Hennar hefur að vísu gætt
nokkuð í iðnaði, sérstaklega orkufrek-
um iðnaði. Einnig hafa útflytjendur
sjávarafurða til sumra Evrópulanda
orðið fyrir barðinu á því jafnvægisleysi
sem gætt hefur í gjaldeyrismálum.
Yfirleitt hefur þó útflutningur sjávar-
afurða, sem þjóðarbúið byggir fyrst og
fremst á, gengið vel, þar til á þessu ári
að hin alvarlega sölustöðvun á skreið
verður í Nígerfu.
Aflabrestur
Efnahagserfiðleikar okkar eru því að
verulegu leyti af öðrum toga spunnir en
kreppan í iðnaðarríkjunum. Þeir stafa
fyrst og fremst af aflabresti.
Við veikleika í loðnustofninum varð
vart á s.l. ári. Loðnuveiðarnar varð að
stöðva. Heildaraflinn varð um 100 þús.
lestum minni en ráð var fyrir gert. Á
þessu hefur ekki orðið breyting, því
miður. Ólíklegt er að um nokkra
loðnuveiði verði að ræða á þessu ári.
Loðnuafurðir hafa numið um 7,5 af
hundraði gjaldeyristekna þjóðarinnar.
Þessi samdráttur hefur í för með sér
u.þ.b. 2 af hundraði minni þjóðarfram-
leiðslu.
Að öllum líkindum verður þorskafli
u.þ.b. 80 þús. lestum minni í ár en
ráðgert var. Það veldur einnig u.þ.b. 2
af hundraði minni þjóðarframleiðslu.
S.l. áratug nam hagvöxtur hér á landi
3,6 af hundraði að meðaltali á ári. Þessi
vöxtur byggir fyrst og fremst á vaxandi
sjávarafla. Á árinu 1981 verður á þessu
breyting. Þá er aflinn farinn að nálgast
það hámark, sem ætla má að okkar
gjöfulu fiskimið geti gefið.
Á s.l. ári jókst þjóðarframleiðslan þó
um 1,5 af hundraði. í ár er hins vegar
talið að þjóðarframleiðslan muni drag-
ast saman um 5 af hundraði, af ástæðum,
sem að framan er getið.
Ofangreinda þróun verður að hafa í
huga, þegar fjallað er um framvindu
efnahagsmála og aðgerðir ríkisstjórnar-
innar á því sviði.
Þegar ríkisstjórnin var mynduð, setti
hún sér sem megin markmið, traust
atvinnulíf, næga atvinnu og minnkandi
verðbólgu.
Þótt atvinnulíf hafi, vegna aflabrests
og mikillar verðbólgu, ekki verið eins
traust og æskilegt er, hefur þó tekist að
halda fullri atvinnu. Því markmiði hefur
verið náð. Úr verðbólgu hefur einnig
tekist að draga, þótt ekki hafi náðst það
markmið, sem sett var á því sviði.
Aðgerðir gegn verðbólgu
Eftir að ríkisstjórnin var mynduð
dróst of iengi á árinu 1980 að grípa til
aðgerða gegn verðbólgunni. Ymsir
töldu það erfitt vegna lausra kjarasamn-
inga. Myndarlegt átak var hins vegar
gert í upphafi ársins 1981. Verðbólgan
stefndi þá í yfir 70 af hundraði, en með
niðurtalningu hinna ýmsu þátta, sem
áhrif hafa á verðbólguna, tókst að koma
henni á síðasta ári niður undir 40 af
hundraði. Það er ekki lítill árangur,
þegar þess er jafnframt gætt, að á sama
tíma hélst full atvinna og fullur
kaupmáttur. Þetta tókst með því að
draga úr verðbótum á laun 1. mars 1981,
takmarka hækkun búvöruverðs og
fiskverðs í samræmi við það, fresta fullri
verðtryggingu fjármagns og hamla gegn
vaxtahækkunum og setja þak á verðlags-
hækkanir. Kaupmátturinn var hins
vegar varinn með skattalækkunum. Þótt
þessar aðgerðir kæmu nokkuð hart við
ýmsar atvinnugreinar, verður því ekki
neitað, að mjög athyglisverður árangur
náðist. Vafalaust er jafnframt, að minni
verðbólga vó margfalt upp það óhag-
ræði, sem aðgerðunum fylgdi.
Það voru mistök að halda ekki áfram
á sömu braut á síðari hluta ársins 1981.
Þegar þjóðhagsáætlun var lögð fyrir
Alþingi í október í fyrra, var talið að
þjóðarframleiðslan ykist um 1 af
hundraði á þessu ári, viðskipti við önnur
lönd yrðu hallalaus og úr verðbólgu
drægi áfram. Við þessar aðstæður gaf
ríkisstjómin út í janúarmánuði s.l.
áætlun sína um efnahagsmál. Þá var
talið nægjanlegt að draga úr víxlverkun
verðlags og kaupgjalds með því að
endurskoða vísitöluviðmiðun. Jafnframt
var leitast við að treysta gmndvöll
atvinnulífsins með því að draga úr
útgjöldum, t.d. var launaskattur lækk-
aður.
Sneríst til verra vegar
Forsendur þjóðhagsáætlunar breytt-
ust hins vegar mjög skyndilega vegna
minni sjávarafla. Þjóðhagsstofnun gaf
því út nýja áætlun í upphafi þessa árs.
Var þá talið að þjóðarframleiðslan
drægist saman um 3 af hundraði og
viðskiptahalli gæti orðið 4-5 af hundraði.
Þá mátti þegar vera öllum ljóst, að grípa
varð til harðra aðgerða í efnahagsmál-
um. Ég lýsti mínu viðhorfi í ítarlegu
viðtali í Tímanum í byrjun júní. Sumum
þótti það einkennast af svartsýni.
Aðeins nokkmm dögum síðar birti
Þjóðhagsstofnun þó enn nýja áætlun. Þá
var komið í Ijós, að þorskafli yrði einnig
mikið minni en áætlað hafði verið. Nú
taldi Þjóðhagsstofnun að þjóðarfram-
leiðslan gæti dregist saman um allt að 6
af hundraði. Jafnframt var viðskiptahalli
orðinn 8-9 af hundraði. Þessi snögga
breyting boðaði alvarlegra ástand í
efnahagsmálum en við íslendingar
höfum orðið að horfast í augu við allt
frá því fyrir síðustu heimsstyrjöld.
Þótt samdráttur þjóðarfram-
leiðslunnar og sú kjaraskerðing, sem
slíku hlýtur að fylgja, sé vissulega mjög
alvarlegt mál, veldur viðskiptahallinn
þó enn meiri áhyggjum. Viðskiptahall-
inn boðar, að meiru er eytt, en aflað.
Hann merkir, að erlendar skuldir
þjóðarinnar aukast gífurlega. Greiðslu-
byrði af erlendum lánum var innan við
20 af hundraði gjaldeyristekna á s.l. ári.
Nú er hún orðin 22 af hundraði. Ef
viðskiptahallinn helst áfram, eins og
hann hefur verið, verður greiðslubyrðin
komin upp í, hvorki meira né minna, en
um 33 af hundraði árið 1985, eða
þriðjung af gjaldeyristekjum þjóðar-
innar. Slík greiðslubyrði er óbærileg og
hlyti að leiða til greiðsluþrots. Gegn
viðskiptahallanum varð því fyrst og
fremst að snúast.
Leiftursókn hafnað
Fljótvirkasta leiðin væri eflaust sú að
draga mjög úr fjármagni í umferð og
svelta fyrirtækin og fólkið þannig að
minni eftirspum verði eftir gjaldeyri.
Það er leiftursóknin. Þannig fer íhalds-
stjórnin í Bretlandi að og uppsker 10-12
af hundraði atvinnuleysingja. Þessi
ríkisstjórn fer ekki þá leið, jafnvel þótt
lengri tíma taki að snúa við alvarlegri
þróun í viðskiptamálum.
Með bráðabirgðalögunum frá 21.
ágúst s.I., og yfirlýsingu um efnahags-
mál, er snúist gegn ofangreindum
vanda, en þó þannig að ekki skapist
atvinnuleysi.
Gengisfellingunni í ágúst var ætlað að
hækka verð á erlendum gjaldeyri og
draga þannig úr eftirspurn og innflutn-
ingi og lagfæra viðskiptahallann. Ef slík
gengisfelling er látin leiða til launahækk-
unar, hefur hún að sjálfsögðu mjög lítil
eða engin áhrif. Því var ekki úm annað
að ræða en að taka áhrif gengisfellingar-
innar út úr verðbótum launa. Það verður
gert 1. desember n.k. Að sjálfsögðu er
þar um kjaraskerðingu að ræða. Það er
erfitt spor, en þó ólíkt betra en
atvinnuleysi eða stóraukin skuldasöfnun
erlendis, sem gæti leitt til greiðsluþrots
hins íslenska þjóðarbús.
f yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar er
jafnframt gert ráð fyrir öðrum aðgerð-
um, bæði til þess að létta þá byrði, sem
fyrrgreind kjaraskerðing veldur laun-
þegum, og einnig til þess að draga
nokkuð úr víxlverkun verðlags og launa
og stuðla þannig að áframhaldandi
hjöðnun verðbólgu. Undir hið fyrra falla
ákvæði um láglaunabætur og lengra
orlof, en undir hið síðara breyting á
viðmiðunarkerfinu, m.a. með lengingu
vísitölutímabilsins og fleiru, sem nú er
til umræðu við fulltrúa launþega og
vinnuveitenda.
Þjóðhagsstofnun telur, að án aðgerða
hefði verðbólgan stefnt í 80-90 af
hundraði, en með ofangreindum að-
gerðum megi ná verðbólgu á næsta ári
aftur niður í um 40-45 af hundraði. Það
er út af fyrir sig góður árangur, en þyrfti
þó að vera meiri.
Svipaðar aðgerðir
Aðgerðirnar nú eru um ýmislegt líkar
efnahagsaðgerðunum í upphafi ársins
1981. Þá var einnig dregið úr verðbótum
launa og hækkun búvöruverðs og
fiskverðs og láglaunabætur ákveðnar. 1
tveimur veigamiklum þáttum verða þær
þó frábrugðnar.
Með efnahagslögum frá 1979 var
stefnt að fullri verðtryggingu inn- og
útlána. Við aðgerðimar 1981 var hægt á
vaxtahækkuninni og því frestað að ná
fyllri verðtryggingu. í lok ársins, þegar
verðbólga hafði hjaðnað, og Þjóðhags-
stofnun spáði enn hjaðnandi verðbólgu
á árinu 1982, var talið rétt að koma á
fullri verðtryggingu inn- og útlána.
Þessu hefur Seðlabankinn síðan haldið
mjög til streitu, jafnvel svo, að ýmsum,
m.a. mér, þykir nóg um. Ég óttast að
mörgum einstaklingum, t.d. þeim, sem
eru að byggja, reynist skuldabagginn
þungur, þegar tekjur hækka ekki f
samræmi við verðlag og lánskjaravísi-
tölu. Sömuleiðis er Ijóst, að fjármagns-
kostnaður mun reynast ýmsum fyrir-
tækjum ofviða, er tekjur dragast saman,
eins og gerist með minni afla. Ég minni
á, að þegar ákveðið var að taka upp fulla
verðtryggingu, var mjög um það rætt,
að slíkt væri vart framkvæmanlegt nema
í minnkandi verðbólgu, þannig að vextir
og verðbólga mættust á niðurleið
verðbólgunnar. Einnig var þá vakin
athygli á því, að með slíku fyrirkomulagi
yrði að stórlengja lánstíma og auka
rekstrarfé í samræmi við verðbólgu.