Tíminn - 26.10.1982, Blaðsíða 9

■ Steingrímur Hermannsson ráðherra
Þetta hefur ekki tekist nema í tiltölulega
litlum mæli.
Nú er svo komið að jafnvel alþýðu-
flokksþingmönnum er farið að blöskra.
Þeir flytja frumvarp um að létta
fjármagnskostnaði af einstaklingum. Ég
er sammála þeirri hugsun, sem í því
felst, en slíkt þarf einnig að ná til
fyrirtækjanna. Með vaxtahækkun og
gífurlegri takmörkun rekstrarfjár,
hljóta atvinnufyrirtækin að stöðvast.
Það getur þessi ríkisstjórn ekki horft á
aðgerðarlaus.
Með þessu er ég ekki að boða að
hverfa eigi frá verðtryggingu inn- og
útlána. Hins vegar tel ég að í því
sambandi sé óhjákvæmilegt að taka tillit
til aðstæðna, t.d. almennrar greiðslu-
getu.
í öðru lagi var talið óhætt í lok ársins
1981, að slaka á verðlagseftirliti. í
sumum tilfellum varð verðákvörðun í
raun og veru frjáls, eins og t.d. hjá
Landsvirkjun, sem á eigin spýtur hefur
nú hækkað heildsöluverð raforku um 35
af hundraði. Sjálfstæðismeirihlutinn í
Reykjavík boðar yfir 30 af hundraði
hækkun á Hitaveitu Reykjavíkur nú og
ársfjórðungslega næsta ár. Þetta þýðir
hvorki meira né minna en hátt í
þreföldun á taxta Hitaveitunnar á einu
ári. Sú spurning hlýtur að vakna, hvort
hjá slíkum fyrirtækjum landsmanna,
sem hafa nánast einokun, sé gætt
nægilegrar ráðdeildar.
Framsóknarmenn til við-
ræðu
Að mati Þjóðhagsstofnunar, munu
þær efnahagsaðgerðir, sem ég hef nú
lýst, ná umtalsverðum árangri. Þeim
árangri má alls ekki fórna í refskák
stjómmálanna. Hitt er svo annað mál,
að sumum kann að virðast að lengra
þurft að ganga. Við framsóknarmenn
erum til viðræðu um það, enda sé þess
gætt, að atvinnuvegirnir hafi viðunandi
rekstrargrundvöl! og atvinna sé næg.
Sá samdráttur í afla, sem fyrst og
fremst veldur erfiðleikunum í dag, hefur
að sjálfsögðu lagst þyngst á sjávarút-
veginn. Gengisfellingin í ágústmánuði,
sem byggð var á tillögum Seðlabanka
íslands, veitti ekki svigrúm til þess að
leiðrétta nægilega rekstrargrundvöll út-
gerðarinnar. í tengslum við efnahags-
ráðstafanirnar varð því að láta nægja að
bæta að stórum hluta það mikla tap, sem
togararnir höfðu orðið fyrir á fyrri hluta
ársins. Einnig var lagt fjármagn í
Stofnfjársjóð fiskiskipa til þess að vega
gegn hækkun gengistryggðra lána út-
gerðarinnar. Þá verður 10 milljónum
króna varið til orkusparandi aðgerða og
átaks í gæðamálum, 15 millj. til aðstoðar
við loðnuverksmiðjumar og 5 milljón-
um til að efla lífeyrissjóði sjómanna.
Þótt þessar aðgerðir séu mikilvægar, var
ljóst að lagfæra varð rekstrargrundvöll-
inn enn. Það var gert eftir hörð átök við
fulltrúa útgerðarmanna. Ég ætla ekki að
rekja hér gang þeirra mála. Ég fagna því
að skynsemi var látin ráða og fallist var
á þær ráðstafanir, sem ríkisstjómin
bauð. Það forðaði svo sannarlega frá
miklum vanda.
Meðal þessara aðgerða er mjög
umfangsmikil skuldbreyting, sem ég geri
mér fastlega vonir um, að gangi langtum
hraðar en samsvarandi skuldbreyting á
árunum 1975-76. Þessi framkvæmd er
eðlileg, þegar þess er gætt, að við fulla
verðtryggingu verður að lengja lán
atvinnuveganna eins og lofað var.
Lækkun olíukostnaðar er mikilvæg til að
bæta greiðslustöðu útgerðarinnar. Olíu-
kostnaður togaranna hefur hækkað úr
um 11 af hundraði aflaverðmætis 1973 í
tæplega 25 af hundraði nú. Með
niðurgreiðslunni lækkar þessi kostnaður
niður fyrir 20 af hundraði. Niðurgreiðsl-
an er ætíð umdeilanleg. M.a. af þeirri
ástæðu þótti mér rétt að gera aðeins ráð
fyrir niðurgreiðslu á olíu til áramóta og
veita Alþingi tækifæri til þess að taka
afstöðu til framhaldsaðgerða. Um þau
mál verður fjallað í fullu samráði við
hagsmunaaðila og stjórnarandstöðu.
Fiskveiðiflotinn
Ekki vinnst tími til þess að rekja hér
og nú þær aðgerðir, sem líklegastar eru
til þess að rétta við rekstrargrundvöll
útgerðarinnar. Einstakir spekingar virð-
ast þó hafa fundið lausnarorðið. Mér
skilst, að of stór floti sé mesti
efnahagsvandi íslensku þjóðarinnar.
Þessu er ég ósammála. Hvar værum við
íslendingar staddir, ef við ættum ekki
öflugan fiskveiðiflota? Þá værum við
ekki á meðal auðugustu þjóða. Hér væru
lífskjörin bágborin. Ég viðurkenni, að
þorskveiðiflotinn er óþarflega stór eftir
að nauðsynlegt varð að heimila loðnu-
skipunum þorskveiðar. Staðreyndin er
þó sú, að þessi stóri floti nær ekki þeim
afla, sem fiskifræðingar mæla með og
þjóðarbúið þarfnast. Jafnframt hef ég
talið sjálfsagt að stuðla að endurnýjun
flotans og eðlilegt að nýta í því sambandi
ýmsa góða möguleika á ódýrum skipum
erlendis. Þessi undirstöðuatvinnuvegur
þjóðarinnar á að búa við góð og
fullkomin skip.
Nei, vandinn er ekki of stór floti, eða
eðlileg endurnýjun hans. Vandinn er
fyrst og fremst of dýr skip og of lítið
eigið fjármagn í þeim skipum.Að hluta
stafar þetta af því, að innlendar
skipasmíðar hafa ekki notið sömu
fyrirgreiðslu og keppinautar þeirra
erlendis. Það er því í raun og veru
iðnaðarvandamál, sem hefur verið fært
yfir á útgerðina. Það veldur gífurlegum
kostnaðarauka að öll lán til innlendrar
skipasmíði hafa verið í dollurum.
Kostnað við slík lán fær engin borið að
óbreyttu.
Staða fiskvinnslunnar var erfið, þegar
þessi ríkisstjórn tók við í upphafi ársins
1980. Þá hafði gengi ekki verið lagað að
kostnaðarhækkunum innanlands, eins
og nauðsynlegt er. Þetta hefur smá
saman verið leiðrétt, bæði með aðlögun
gengis að kostnaðarhækkunum en jafn-
framt með ýmsum öðrum aðgerðum.
Einna mikilvægast tel ég það samkomu-
lag, sem náðist við Seðlabanka íslands
um miklar endurgreiðslur á fjármagns-
kostnaði. Þær námu 230 millj. króna til
útflutningsatvinnuveganna samtals á s.l.
ári. Þá er einnig ákaflega mikilvægt að
afurðalánum var breytt úr dollaralánum
í lán með vöxtum sem nema 29 af
hundraði. Ekki síst með tilliti til þeirrar
þróunar, sem orðið hefur á gengi
dollarans má ljóst vera, hve mikilvæg
þessi breyting hefur reynst.
Rekstrarstaða
Útflutningsatvinnuvegum þjóðarinn-
ar, ekki síst grundvallargreinum eins og
í útgerð og landbúnaði, verður að
tryggja viðunandi rekstrarstöðu.
Þessa dagana er mjög rætt um þá
staðreynd að ríkisstjórnin hefur misst
meirihluta sinn í neðri deild. Mér datt
þó satt að segja ekki í hug, að
stjórnarandstaðan legðist sem heild
gegn bráðabirgðalögunum. Það væri
slíkt ábyrðarleysi að annað eins hefur
varla þekkst. Vissulega kom til greina
að láta þingmenn standa frammi fyrir
ábyrgðarlausum yfirlýsingum, gefa þeim
kost á að fella bráðabirgðalögin strax og
efna til kosninga fyrir miðjan nóvember.
Við framsóknarmenn leggjum á það
höfuðáherslu í þessu sambandi, að alls
ekki má þó fórna þeim vinning sem í
efnahagsráðstöfunum ríkisstjómarinnar
felst. Því er ekki um annað að ræða en
að líta raunsætt á stöðu mála og taka á
vandanum af fullkominni ábyrgð.
Annað er óréttlætanlegt. Eina ábyrga
leiðin í stöðunni, er að ríkisstjórn og
stjórnarandstaða semji um framgang
mikilvægustu lykilmála. Þessar viðræður
eru hafnar. Stjórnarandstaðan gerði
kröfu til þess að samið yrði um þingrof
og kosningar. Þetta teljum við sjálfsagt
að ræða í tengslum við samkomulag um
meðferð nauðsynlegustu þingmála.
Þannig hefur verið gengið til móts við
stjómarandstöðuna. Viðbrögð hennar
hafa valdið mér vonbrigðum. Nú er þess
krafist að ríkisstjórnin segi af sér. Það
leysir engan vanda. Það breytir heldur
engu í efnahagsmálum, hvort kosningar
verða í janúar eða febrúar, eða t.d. í
apríl, þegar færð er orðin skárri um
erfiðustu kjördæmin. Það er einlæg von
mín, að menn átti sig á þessu og fjalli
næstu daga af ábyrgð um meðferð
nauðsynlegustu þingmála og efnisatriði
í því sambandi og semji síðan um
kjördag með tilliti til eðlilegs framgangs
þingmála og tíðarfars.
Aukin framleiðsla
lausanrorðið
Við lifum að ýmsu leyti á erfiðum
tímum. Það stafar að hluta af mjög
miklum efnahagserfiðleikum í flestum
eða öllum viðskiptalöndum okkar.
Líklega hefði tekist að sigla fram hjá
þeim erfiðleikum, að mestu leyti, ef ekki
hefðu skapast vandamál af allt öðrum
toga, þ.e. aflabrestur. Sá mikli sam-
dráttur, sem þessu fylgir í þjóðarfram-
leiðslu, leiðir óhjákvæmilega um tíma til
lakari afkomu þjóðarbúsins og einstakl-
inga. Hjá því verður ekki komist. Með
fulla atvinnu og miklar tekjur undanfar-
in ár erum við íslendingar hins vegar vel
undir slíkt búnir, enda er ég þess fullviss,
að við munum fljótlega rétta úr kútnum
að nýju. Við höfum allan grundvöll til
þess. Fiskimiðin eru gjöful og munu
áfram standa undir stærstum hluta
þjóðarframleiðslunnar. Við eigum
mikla ónotaða orku og ágætt land til
framleiðslu á landbúnaðaráfurðum, þar
sem nýjar og álitlegar búgreinar hasla
sér völl. Aukin framleiðsla er að
sjálfsögðu lausnarorðið, þegar til lengri
tíma er litið. Undir það átak þurfum við
að búa okkur með minnkandi verðbólgu
og meiri ráðdeild á öllum sviðum.
Við íslendingar vorum fátæk þjóð. Á
fátæktinni unnum við sigur. Nú ríkir hér
velmegun. Ekki er síður nauðsynlegt að
ná tökum á velmeguninni.
eftir helgÍQaj
Þrepa-
vextir
■ Segja má að veður hafi verið
löglegt um helgina. Hvítt niðrí jörð
fyrir norðan á laugardag og hvass-
viðri með regni og slyddu á
Suður-láglendinu. Löglegt, því nú er
kominn vetur. Hann er sestur að og
ætlar sér greinilega að sitja út allt
kjörtímabilið, eða fram í apríl, eins
og ríkisstjórnin. Sá er þó munurinn
að veturinn hefur meirihluta í báðum
deildum, á himni og jörðu.
Veðurfræðingar, sem legið hafa í
bókhaldi í haust, hafa komist að því
að þetta hefur verið kalt og þurrt
sumar, nema fyrir austan, þar var
sumarið blautt, kalt og íslenskt.
Segja má þó að sumarið hafi kvatt
fremur blíðlega fyrir sunnan, hvort
sem það passar nú við veðurfarslegt
bókhald, eða ekki. Finnlandsforseti
fékk því alranga mynd af þessu
rigningarbæli. En hvað um það. Góð
veður gjöra alla menn káta, bæði þá
er í lyftingunni standa og eins
almenning, sem nú verður að halda
sér með báðum höndum í öldugangi
peningakerfisins.
Á fimmtudag setti himininn þó
upp svip og skýin urðu ógnvekjandi,
eins og á hollenskum skipsskaðamál-
verkum frá dögum seglskipanna. En
svo sá almættið að sér og skýjaflot-
arnir lögðu ekki til atlögu við landið
fyrr en síðdegis á laugardag, það er
að segja fyrir sunnan, en menn
komust í sjávarháska úti af Vest-
fjörðum og björguðust fyrir guðs
mildi.
Menn ræddu mikið um hagfræði
og peninga um þessa helgi. Útlit mun
fyrir að bankakerftð komist í 30
prósent dráttarvexti hjá Seðlabank-
anum. Þykja slíkar vaxtatölur í-
skyggilega háar, jafnvel í Argentínu.
Sagt er að staða bankanna sé nú
neikvæð um 774 milljónir króna,
enda styðjast þeir ekki við prentvél-
ar, eins og Seðlabankinn.
Það er auðvitað ljóst að þessir
peningar hafa ekki allir farið í
fermingaveislur, eða sólarlandaferð-
ir. Þessir fjármunir eru auðvitað úti
í atvinnulífinu og mega bankamir
því sjálfum sér um kenna hvernig
komið er.
Greint hefur verið frá því í
blöðum, að nú eigi að gilda
þrepavextir, verður leið banka til
gjaldþrots hér eftir í fimmtán
þrepum, þannig að leiðin til glötunar
hefur þó a.m.k. verið skilgreind.
Það athyglisverða er, að á sama
tíma og þessi slæma staða kemur upp
í bankakerfinu, telja hagfræðingar
að almenningur liggi á peningum og
geti sparað meira, einkum þó
öryrkjar, ellilífeyrisþegar og fólk
sem vinnur í fiski, samanber kjara-
skerðingarlög Alþýðubandalagsins.
Við tókum daginn snemma á
sunnudag, og þá var byrjað að snjóa.
Slímkennd slydda sáldraðist úr lofti,
eins og guð hefði rifið sængina sína
yfir bænum. Og sagt var frá því í
útvarpinu að snjóað hefði á fjöllum
og að hálka væri komin á Hellisheið-
ina og á Þrengslaveginn líka.
En þrátt fyrir draugalega hagfræði
og slæma stöðu í bönkum, þá var nú
samt bjart í sálartetrinu hjá mörgum.
Konur víða um land voru með
vinnuvökur. Komu saman til að búa
til eitt og annað og til að baka og svo
var allt selt til styrktar öldruðum.
Ég veit að svona nokkuð er í
rauninni andstætt vissum siðareglum
sósíalismans og hagfræðinnar. Á
þeim bæ á víst aðeins að gefa fátæku
börnunum í Afríku og pólska
hernum stjórnarket og þurrmjólk.
Ellin á hins vegar að fá sína peninga
á sama stað og fólkið sem vinnur á
„stærsta vinnustað landsins", en svo
nefna gáfaðir menn nú Háskóla
íslands. Er nú svo þrengt að kosti
manna þar, að vinnufólkið verður að
leggja bílum sínum á gamlan
íþróttavöll. Ekki hefur verið séð
fyrir nægum bílastæðum fyrir aukinn
stúdentafjölda. Eiga því margir
stranga skólagöngu framundan í
vetur, og líklega verður það ekki
nema fyrir vöskustu menn að nema
sanskrít, hagfræði og þjóðfélags-
vísindi, ef hann leggst í hörkur.
Já, það syrtir í álinn víða nú um
stundir. Og eiginlega er enginn
hamingjusamur á íslandi nema neðri
deild alþingis.
Feginn er ég þó, að konurnar tóku
að sér þessa vöku vegna gamla
fólksins, því ár aldraðra er nú brátt
á enda. Satt að segja var maður
nefnilega farinn að halda, að ekkert
annað myndi ske á því ári annað en
það, að þeir öldruðu væru orðnir
einu árinu eldri.
Það hefði verið slæmt til afspurnar
í landi þar sem 300 prósent vextir
eru reiknaðir í fimmtán þrepum, og
nota verður fótboltavelli undir bíla-
stæði, svo menn komist í skóla til að
læra sanskrít.
Rétt áður en myrkur skall á, rofaði
til og við sáum að fjallahringurinn
var orðinn hvítur og guð var
byrjaður á nýju hollensku málverki
fyrir morgundaginn.
Jónas Guðmundsson,
rithöfundur, skrifar