Tíminn - 07.11.1982, Síða 20

14 ára stríði lamaðs sovésks rafvirkja lokið:
Barðist fyrir réttíndum hreyfi-
hamlaðra og var sendur í útlegð
■ Hinn iamaði sovéski baráttumaður Valari Fefiolov og kona hans Olga.
■ Fyrstu mistök hans voru að skrifa
Leonid Brésnjef bréf og óska eftir
hjólastól. Fyrir það var Valari
Fefiolov, þá 19 ára að aldri,
stimplaður vandræðagepill. Nú fjórtán
árum síðar er hann kominn til
Vínarborgar ásamt konu sinni og
tveimur börnum þeirra. Hann var
þvingaður til að flytjast úr landi vegna
baráttu sinnar fyrir réttindamálum .
hreyfihamlaðra í Sovétríkjunum.
Fefiolov hefur verið lamaður frá
mitti og niður úr frá því hann var 17
ára gamall. Hann var rafvirkjanemi
og lenti í vinnuslysi.
í tvö ár var hann látinn liggja
rúmfastur. Þá ákvað hann að skrifa
Brésnjef flokksleiðtoga bréf og biðja
um hjólastól svo að hann gæti ferðast
um. Stólinn fékk hann - en um leið
varð hann var við að hann hafði verið
settur á svartan lista hjá yfirvöldum.
Það aftraði honum ekki frá því að
hafa frumkvæði að stofnun samtaka
hreyfihamlaðra.
Markmið samtakanna var að bæta
aðstöðu lamaðra og fatlaðra, t.a.m.
hvað samgöngur snertir og eins
varðandi tryggingabætur.
En með hverri ábendingu og
kvörtun varð lífið honum erfiðara í
Yuriev-Polsky, litlum bæ norð-austur
af Moskvu: Orðrómi var komið á
kreik um samband hans við „erindreka
frá Vesturlöndum". Kona hans Olga
Zaitseva, 27 ára gömul hjúkrunarkona,
fékk ekki atvinnu, enda þótt alvarlegur
skortur sé á hjúkrunarfræðingum í
landinu. Synir þeirra Andrei og
Vladimir, sjö og átta ára að aldri,
voru skammaðir og urðu að þola alls
kyns þrengingar í skólanum.
Fulltrúar leyniþjónustunnar KGB í
bænum fóru ekki í launkofa með hvað
þeir höfðu í huga. í maí 1981 var
fjölskyldunni sagt að best væri að hún
flytti úr landi.
„En við vildum ekki fara“ sagði
Fefiolov í viðtali við blaðamenn í Vín
á dögunum. „Og hvers vegna hefðum
við átt að fara?“ En þau fengu ekki
við ráðið og 20. okt. s.l. voru þau
send úr landi. Þeim hafði verið hótað
málssókn fyrir starfsemi sem beindist
gegn hagsmunum ríkisins, en það gat
haft í för með sér allt að fimm ára
fangelsi.
Móðir Fefiolov var tilkynnt að þar
sem henni hefði mistekist að ala son
sinn upp á réttan hátt væri henni
synjað um rétt til að taka bamabörn
sín í fóstur ef foreldrar þeirra yrðu
send í fangelsi. Þau mundu verða tekin
í umsjón ríkisins.
„Maðurinn minn gat ekkert farið
ferða sinna án þess að vera stöðvaður
og leitað í farangri hans“ sagði Olga
kona Fefiolov klökk í samtali við
fréttamenn. Við landamæri Rússlands
og Ungverjalands 19. okt. sl. var gerð
líkamsleit á öllum fjölskyldumeðlimum
og tók leitin heilan dag. Sérstakur
KGB foringi kom frá Moskvu til að
hafa yfirumsjón með leitinni.
Fefiolov hefur áhyggjur af
samstarfsmönnum sínum fyrir
réttindum hreyfihamlaðra. Hann er
sannfærður um að félagi sinn Yuri
Kiselov muni verða látinn gjalda
ummæla sem hann sjálfur lætur falla
á Vesturlöndum, og kýs því að tala
varlega.
■ Leiðtogi herforingjastjórnarinnar í
Tyrklandi, Kenan Evren, sagði í
blaðaviðtali á dögunum að nauðsynlegt
væri „að setja einstaklingsfrelsi takmörk
tikað koma í veg fyrir pólitísk
ofbeldisverk."
Þessi ummæli falla um svipað leyti og
mannréttindasamtökin Amnesty
International senda frá sér skýrslu um
starfsemi sína fyrir árið 1981. Skýrslan
er nánast blóði lituð; við lesum um fólk
sem situr í fangelsi fyrir skoðanir sínar
og verður að þola hrottalegar
líkamsmeiðingar, og stundum dauða.
UmTyrkland segir þar: „Samtökin hafa
áhyggjur af þúsundum manna sem
fangelsaðir hafa verið fyrir friðsamlega
stjórnmálastarfsemi. Okkur er kunnugt
um að pyntingum er beitt þar í stórum
stíl, og dauðarefsingar verða æ
algengari.“
Á tímabili í fyrra sátu 30 þúsund
manns í fangelsi af pólitískum ástæðum,
og í þeim hóp höfðu um 4000 engri ákæru
sætt. Amnesty International hefur æ
ofaní æ skrifað Evren hershöfðingja bréf
um þessi efni en án þess að fá nokkrar
■ Fómarlömb hrottaskapar í E1 Salvador.
Arsskýrsla Amnesty International komin út:
Mannréttindaástandið í
heiminum hefur ekki batnað
undirtektir.
„Meöal pyntingaraðferða sem notaðar
eru í Tyrklandi“ segir í skýrslu
samtakanna, „má nefna að rafmagn er
leitt í fólk, það er brennt með
vindlingum, iljar þess eru særðar og
líkaminn allur kvalinn, þar á meðal
kynfærin.“
Amnesty International eru
alþ'jóðasamtök sem hafa það að
markmiði að frelsa alla þá sem
fangelsaðir hafa verið vegna
sannfæringar sinnar, litarhátts, kyns,
kynþáttar, tungumáls eða trúarbragða.
Slíkir fangar eru kallaðir
samviskufangar. Samtökin berjast gegn
dauðarefsingu, pyntingum og hvers kyns
ofbeldi í fangelsum. Deildir samtakana
starfa í fleiri en 2600 hópum í 53 löndum,
þ.ám. hérálandi. Þærreynaað stuðla
að baráttumálum samtakanna með því
að þrýsta á valdamenn í löndum þar sem
samviskufangar sitja inni, með
upplýsingarherferð í fjölmiðlum,
mótmælaaðgerðum o.fl.
Ársskýrslan greinir frá ástandi
mannréttinda í fleiri en 120 löndum. Það
hefur ekki batnað frá því síðasta skýrsla
samtakanna kom út í fyrra.
Tökum dæmi: Um ísrael segir að þar
séu samviskufangar í haldi, takmarkanir
séu á ferðafrelsi manna og menn séu
teknir höndum án þess að sakarefni sé
gefið upp. Eins skorti á að tryggt sé að
fangar sæti ekki líkamsmeiðingum í
fangelsum. Ástandið er einna verst á
hernámssvæðunum á Vesturbakkanum
og Gaza.
Um Sovétríkin segir að þar séu
samviskufangar dæmdir á grundvelli
hegningarlaga sem sjálf feli í sér
mannréttindaskerðingar. Sumir fangar
þoli hungur og vosbúð, takmarkanir séu
á læknishjálp, og samviskufangar verði
að sæta erfiðri vinnu, oft nauðugir
viljugir. Hundruð manna séu hnepptir í
varðhald fyrir friðsamleg mótmæli, og
sumir séu dæmdir til vistar á
geðsjúkrahúsum fyrir það eitt að hafa
sjálfstæðar skoðanir. Samtökunum er
kunnugt um að á geðsjúkrahúsum er
þetta fólk þvingað til að taka inn geðlyf
sem breyta atferlismynstri þess og
hugsunargangi.
í Úganda eru menn teknir höndum án
þess að hafa nokkuð til saka unnið eftir
geðþótta lögregluyfirvalda, fólk sætir
hrottalegum pyntingum, deyr í
fangelsum vegna slíkrar meðferðar og
fjöldi manna er myrtur á götum úti án
afskipta lögreglunnar.
Þessi hryllingur er svo fjarri heimi sem
við íslendingar lifum dags daglega að við
eigum erfitt með að skilja hann. En
hrottaskapur og ofbeldisverk eru
útbreiddari en við höldum: frá
Argentínu til Taiwan, frá Austur-
Þýskalandi til Suður-Afríku, á öllum
þessum stöðum fá fantar og fúlmenni
útrás fyrir villimennsku sína. Er ekki
tími til kominn að við göngum til liðs
við Amnesty International?
Vitfirringur sprautaði blásýru
í verkjahylki:
Verður
ódæðisverkið
endurtekið?
— Mikill uggur í Bandaríkjamönnum
eftir Tylenol-morðin í Chicago
■ Fyrir fimm árum skrifaði Linda
Lee, ungur rithöfundur í New York,
reyfara um brjálaðan morðingja sem
laumaði eiturefnum f matvæli f
stórmörkuðum borgarinnar. í sögunni
segir að í framhaldi af því hafi nánast
skapast neyðarástand um land allt.
Reyfari þessi sem nefndur var One
by One fékk þokkalegar undirtektir,
en ekki var ráðist í að gera kvikmynd
eftir sögunni meðfram vegna þess að
menn óttuðust að hún gæti kveikt
svipaða hugmynd í kolli einhvers
vitfirrings.
Ekki er vitað hvort Tylenol-
morðinginn í Chi'cago sem mikið hefur
verið í fréttum að undanförnu, las
reyfara Lindu Lee, en aðferð hans er
svipuð og brjálæðingsins í sögunni.
Hann sprautaði blásýru í Tylenol-
verkjahylki, en blásýra veldur sem
kunnugt er dauða á örfáum mínútum.
Þegar verknaður þessi spurðist út
greip um sig mikill ótti um öll
Bandaríkin. Fólk óttast að sá eða þeir
sem komu eiturefninu fyrir fremji á
ný slík ódæðisverk, eða verknaðurinn
hvetji aðra vitfirringa til að gera hið
sama.
Fyrstu merki þessa ótta eru að
gífurlegu magni af Tylenol hefur verið
skilað til framleiðandans, og fjöldi
manna hefur haft samband við
lögregluna og sagst óttast að
eiturefnum hafi verið komið fyrir í
matvælum og lyfjum sem það hefur
undir höndum.
Blásýrunni hefur verið sprautað í
hylkin einhvers staðar á leiðinni frá
framleiðanda til seljenda, en
nákvæmlega hvar veit enginn enn.
Lögreglan er sannfærð um að blásýran
komst ekki í hylkin fyrir slysni heldur
hafi verið sett þar af ráðnum hug.
Ein kenningin er sú að
ódæðismaðurinn sé óánægður
fyrrverandi starfsmaður
lyfjafyrirtækisins sem framieiðir
Tylenol, kannski í hópi þeirra sem
sagt hefur verið upp störfum og viljað
koma fram hefndum fyrir það.
Onnur hugmynd er að einhver
samkeppnisaðili á lyfjamarkaði sé að
reyna að eyðileggja fyrir
framleiðendum Tylenols, en Tylenol-
verkjahylkin hafa verið mjög sigursæl
á neytendamarkaði.
Sennilegast er þó að morðinginn sé
geðsjúklingur; ef til vill fullur haturs í
garð samfélagsins og telur þessa aðferð
vænlegasta til að fá útrás. Ef svo er
þá gæti hann skotið upp kollinum næst
hvar sem er, kannski í annarri borg
og notað aðra neysluvöru. Hitt er líka
mögulegt að aðrir sem eru svipaðs
sinnis reyni að líkja eftir verknaðinum
í Chicago.
Enn hafa engar fréttir borist um að
slíkt hafi gerst, og tilkynningar þar að
lútandi að undanfömu reynst á
misskilningi byggðar.
í varúðarskyni er nú verið að setja
nýjar reglur um innpökkun lyfja eins
og Tylenols; eiga þau að vera innsigluð
og því auðvelt að sjá hvort við þeim
hafi verið hreyft.
Sennilega nægir þessi ráðstöfun þó
ekki til að sefa ótta þeirra sem
skelfdastir eru, og margir kjósa að
fara með fyllstu gát í lyfjabúðum. Út
af fyrir sig má segja að það geri
vitfirringum erfiðara að endurtaka
verknaðinn.
Fjölskylda eins fómarlambs Tylenol-
morðingjans hefur stefnt framleiðanda
lyfsins og seljanda og farið fram á 15
milljón dali í skaðabætur. Enda þótt
skaðabótaskylda lyfjaframleiðenda sé
umtalsverð samkvæmt bandarískum
lögum er mjög ósennilegt að hún verði
látin ná yfir atvik af þessu tagi.
Enn leitar Chicago-lögreglan
morðingjans og meðan leitin hefur
engan árangur borið er mikill uggur í
fólki vestur í Bandaríkjunum.
Uggurinn er ekki bundinn við Chicago
því New York Post greindi frá því á
dögunum að lögreglan teldi hugsanlegt
að Tylenol-morðinginn væri staddur
þar í borg. Ekki sofa menn værar við
þær fréttir.