Tíminn - 09.11.1982, Blaðsíða 13

ÞRIÐJUDAGUR 9. NOVEMBER 1982.
■ „Það er erfitt að lýsa ástandinu í El
Salvador í örfáum orðum, hvar á að
byrja? Fólk fer að heiman á
til vinnu sinnar í fullkominni
hvort það hittir fjölskyldu sína aftur að
kvöldi. A þessu ári höfum við vitneskju
um að 3500 óbreyttir borgarar hafa verið
myrtir í landinu og 2500 manns hafa
horfið sporlaust. Það þarf ekki annað en
að einhver sé grunaður um að hafa
samúð með andstöðuöflunum í landinu,
þá má hann eiga von á að vera
handtekinn, pyndaður og myrtur, það
veit enginn hvenær kemur að honum.“
Það er Marianella Garcia Villas, sem
talar. Hún er lögfræðingur, formaður
mannréttinda og mannúðarsamtaka í E1
Salvador, og varaformaður alþjóðlegrar
nefndar sem fjallar um mannréttindamál
á vegum Sameinuðu þjóðanna og hefur
aðsetur í Genf. Hún er stödd hér á landi
til að skýra frá stjómmálaástandinu í
heimalandi sínu.
„Samtök okkar höfðu aðsetur í
höfuðborginni San Salvador en vegna
ofsókna og sprengjutilræða við aðalskrif-
stofuna urðum við að flytja okkur úr
landi til Mexikó. Þar fáum við að starfa
óáreitt og ferðumst til E1 Salvador eftjr
óopinberum leiðum." Villas getur ekki
ferðast til E1 Salvador með venjulegum
hætti, hún er á dauðalistanum, lista sem
her og öryggissveitir hafa yfir „óvini
föðurlandsins,“ þeir eiga á hættu að
verða handteknir hvar sem til þeirra
næst og þá þarf vart að spyrja að
leikslokum. Á þeim lista er fjöldi
stjómmálamanna, verkalýðsleiðtoga og
óbreyttra borgara.
Að hvaða verkcfnum vinna samtök
ykkar?
Við tökum saman skýrslur um manns-
hvörf og mannréttindamál yfirleitt í
landinu og komum upplýsingum áleiðis
til alþjóðlegra stofnana og samtaka sem
fjalla um mannréttindamál í heiminum.
Tímamynd Róbert.
áhyggjum nú á síðustu mánuðum, en
það er að flest bendir til að herinn í E1
Salvador sé nú tekinn að beita eiturhern-
aði. Við teljum okkur hafa sannanir fyrir
því að flugvélar hafi dreift eitri yfir akra
úti á landsbyggðinni. Æðsti yfirmaður
landsins, Roberto D'Aubuisson hefur
lýst því yfir og meðal annars í viðtali í
New York Times, að öllum meðulum
verði beitt, ef nauðsynlegt reynist, til að
berja niður andstöðu við stjómvöld, þar
á meðal talaði hann um að herinn hefði
yfir að ráða napalm sprengjum."
Hvaðan fær herinn slíkt efni?
Ég veit það ekki, það eru ekki til
verksmiðjur í E1 Salvador sem geta
framleitt það. Ég trúi því ekki að
lýðræðisþjóðir Evrópu selji stjórnvöld-
um í E1 Salvador slíkt vopn. En kannski
Argentína, kannske Bandaríkin.
„Já, það voru haldnar almennar
kosningar í landinu," segir Villas og hlær
við. En það voru ekki almennar kosning-
ar í þeim skilningi sem þið þekkið í
Evrópu. Fyrir það fyrsta þá er það
öruggt mál að fjöldi fólks kaus af einum
saman ótta. Fólk fékk stimpil í skilríki
ef það kaus, allir töldu sig öruggari ef
það gat sýnt slíkan stimpil. Öll andstöðu-
öfl við stjórnina, miðju sem vinstri menn
lýstu því yfir að kosningamar væm
sjónarspil og aðeins stuðningsmenn
stjórnarinnar vom í kjöri og engar
kosningar fóru fram á þeim svæðum sem
hin vopnaða stjórnarandstaða hefur á
valdi sínu. Úrslitin birtust í blöðum
daginn eftir kosningar. Síðan brá svo
undarlega við að tölurnar héldu áfram
að breytast dag frá degi, haldið var
áfram að hagræða úrslitum í hálfan
mánuð eftir kosningar. Á hverjum degi
birtust „leiðréttingar“ á tölum dagsins
áður. Þegar upp var staðið höfðu líka
þau svæði þar sem ekki var kosið fengið
„sína“ fulltrúa á stjórnlagaþingið.
■ Marianella Garcia Villas.
„SEX ÞUSUND MANNS MYRTIR
ESA HORFNIR A ÞESSU ARI”
— Marianella Garcia Villas segir frá pólitískum ofsóknum,
hryðjuverkum og starfi mannúðarsamtaka í El Salvador
Innan lands höfum við starfað að ótal
verkefiium. Við fömm um landið og
kynnum fólki hver réttur þess er sam-
kvæmt landslögum. Við útskýmm fyrir
fátækhngum og landlausu fólki að það
hafi ákveðin réttindi samkvæmt stjórn-
arskrá landsins, það vita líklega ekki
margir að hún er ein sú fullkomnasta í
heiminum. Við segjum þessu fólki líka
að það hafi réttindi samkvæmt alþjóð-
legum samþykktum, réttindi sem ekki
megi taka frá því. Sama gildir t.d. um
heilbrigðisstéttir, lækna og hjúkrunar-
konur, alþjóðlegar reglur eiga að tryggja
þessu fólki rétt til að gegna starfs-
skyldum sínum.
Hefur fólk einhverja möguleika á að
ná þessum rétti sínum með því að leita
til dómstóla landsins?
„Það er eðlilegt að þú spyrjir, en
svarið er því miður í flestum tilvikum
nei. Lögfræðingar og dómarar eru núna
algerlega háðir yfirvöldunum, það er
varla hægt að tala um óháða dómstóla.
Ég skal nefna dæmi. Dómarinn sem
fyrstur hóf rannsókn á morði Romeros
erkibiskups, sem var skotinn við messu-
gjörð árið 1980, var flæmdur úr landi
með morðhótunum. Sama gerðist við þá
sem tóku við af honum. Þið munið eftir
því að nokkrar bandarískar nunnur
fundust í fjöldagröf í E1 Salvador, þeim
hafði verið nauðgað og þær myrtar.
Dómarinn sem hóf rannsókn á því máli
var myrtur. Annar dómari var myrtur í
misgripum, það var haldið að hann væri
viðriðinn rannsóknina.“
Er fleira sem þú getur sagt um
starfsemi ykkar?
Við reynum að aðstoða fátækt fólk
fjárhagslega, stundum á fólk ekki fyrir
útför ástvina sinna og við útvegum þeim
líkkistur til að búa þá til hinstu hvílu.
Oft 'liggja lík eins og hráviði á götum úti
á morgnana og enginn hirðir um þau.
Við förum þá á vettvang og búum þau
til greftrunar. Það er ekki hættulaust því
að það getur vakið grunsemdir lögregl-
unnar, ef einhver hirðir um þá dauðu.
Við reynum að þrífa líkin og myndum
þau og setjum myndimar í spjaldskrá.
Oft getum við ekki komist að því hverjir
hinir látnu voru í lifanda lífi og verðum
að greftra þá á víðavangi í plastpokum
eða á annan frumstæðan hátt. Ástvinir
horfins fólks kemur gjama til okkar og
leitar í spjaldskrá okkar, hvort þeir
þekki ættingja eða maka meðal hinna
látnu. Ef svo er eru líkin oft grafin upp
og reynt að búa þeim sómasamlega
grtftrun.
Talið berst að pyndingum og Villas
segir að það sé regla fremur en undan-
tekning að fólk sé pyndað áður en það
er tekið af lífi. Hún segir að pynd-
ingar séu ekki notaðar til þess
að hræða fólk frá stuðningi við ákveð-
in öfl því það heyri til undantekn-
inga að fólki sem pyndað er sé sleppt að
þeim loknum. En þegar það gerist þá er
það vegna þess að fulltrúar Alþjóða
rauða krossins komi fyrir tilviljun í
fangelsi þar sem pyndingar eiga sér stað.
Villas kveðst hafa marga skriflega vitnis-
burði um slík tilvik. Sjálf er hún
ein af þeim sem hafa sloppið lifandi frá
pyndingameisturum, hún var tekin föst
fyrir að gerast verjandi í máli manns sem
var í ónáð stjórnvalda. Hún ber merki
um meðferð sem fólst í að raflosti var
hleypt í munn hennar og góma.
í hverju felast þessar pyntingar. Villas
er ekki um geð að ræða um það. En svo
dæmi séu tekin, raflosti er hleypt á
kynfæri karlmanna og þau síðan skorin
af. Menn eru limlestir á ótal vegu sem
ekki þjónar tilgangi að telja upp.
Harðast bitna pyndingarnar á konum
segir hún. Þeim er oft nauðgað af heilli
sveit manna, e.t.v. 10-20 manns áður en
aftaka fer fram. Dæmi eru um að fundist
hafi lík kvenna sem hafa verið ristar á
kvið, fóstur skorin úr kviðarholi og
afskornu höfði eiginmanns eða jafnvel
barns komið þar fyrir.
„Skýrslur okkar sýna að það er fólk á
aldrinum milli tvítugs og þrítugs sem er
í mestri hættu að verða fyrir barðinu á
lögreglu og öryggissveitum.
Nýtt atriði hefur valdið okkur miklum
Þú talaðir um miðjumenn og vinstri-
menn, eru þau öfl sem eru andstæð
stjórninni sundruð eða sameinuð?
Erkibiskupinn í San Salvador hefur
Kaldið uppi merki fyrirrennara síns og
ég vil geta þess að samtök þau sem ég
er fuiltrúi fyrir starfa undir sérstakri
vernd kirkjunnar, enda var hinn myrti
erkibiskup, Romero, áður fyrr forustu-
maður þessara samtaka. Núverandi erki-
biskup Rivicra Damas, hefur tekið sér
stöðu mitt á milli hinna stríðandi
fylkinga, gagnrýnt öll mannréttindabrot
í landinu, en hvatt til að hin pólitíska og
vopnaða stjórnarandstaða standi sam-
einuð. Andstaðan nær inn í raðir
kristilegra demókrata, og lýðræðisjafn-
aðarmenn, miðjumenn og róttækir
vinstri menn standa einhuga að boði um
að teknar verðrupp viðræður um lausn
á því hræðilega ástandi sem ríkir í
landinu. Því hefur ekki verið svarað af
stjórnvöldum. En í röðum stjómarand-
stæðinga ríkir enginn klofningur.
JGK