Tíminn - 21.11.1982, Qupperneq 8

8
Útgefandl: Framsóknartlokkurinn.
Framkvæmdastjórl: Gfsll Sigur&sson. Auglýslngastjóri: Steingrfmur Gfslason.
Skrifstotustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttlr. Afgrei&slustjórl: Slgur&ur Brynjólfsson
nitstjórar: Þórarlnn Þórarinsson, Elfas Snæland Jónsson. Rltstjórnarfulltrúl: Oddur
V. Ólafsaon. Fróttastjóri: Krlstlnn Hallgrfmsson. Umsjónarmaður Helgar-Tfmans: Atli
Magnússon. Bla&amenn: Agnes Bragadóttir, Bjarghlldur Stefánsdóttlr, Elrfkur St.
Elriksson, Frl&rlk Indri&ason, Hei&ur Helgadóttlr, Sigur&ur Helgason (fþróttlr), Jónas
Guðmundsson, Kristfn Leifsdóttir, Skatti Jónsson. Útlitstelknun: Gunnar Traustl
Gu&björnsson. LJósmyndlr: Gu&jón Elnarsson, Gu&Jón Róbert Ágústsson, Elfn
Ellertsdóttlr. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttir. Prófarkir: Flosl Krlstjánsson, Krlstfn
Þorbjamardóttlr, Marfa Anna Þorstelnsdóttlr. Rltstjórn, skrifstofur og auglýslngar:
Sf&umúla 15, Reykjavlk. Sfmi: 86300. Auglýslngasfml: 18300. Kv&ldsfmar: 86387 og
86392.
Verð f lausasölu 9.00, en 12.00 um helgar. Áskrltt á mánu&l: kr. 130.00.
Setning: Tæknldeild Tfmans. Prentun: Bla&aprent hf.
„Öfgafullur málflutning-
ur og stórhættulegur ’ ’
í ítarlegri yfirlitsræðu sinni á flokksþingi framsóknar-
manna fjallaði Steingrímur Hermannsson, formaður
flokksins, m.a. um stöðuna í sjávarútvegsmálum, og sagði
þá:
„Útgerðin var á fyrra hluta kjörtímabilsins rekin með
svipaðri afkomu og verið hefur undanfarin ár. Ég hef lagt
áherslu á að ná breiðri samstöðu við sjómenn, útgerðar-
menn og fiskvinnsluna um stefnuna í fiskveiðum. Það
hefur tekist vel, að mínu mati. Byggt hefur verið á
tillögum fiskifræðinga. í engu tilfelli er hægt að halda því
fram að um vísvitandi ofveiði hafi verið að ræða. Svonefnd
fiskveiðistefna hefur ætíð verið birt tímanlega, t.d. vegna
þorskveiða fyrir áramót, sem ekki hafði tekist áður.
Óvænt brá til verri vegar í lok síðasta árs. Þá varð vart
við samdrátt í loðnustofninum. Aflabresturinn hefur
síðan aukist mjög á þessu ári. Þetta hefur haft áhrif á
þjóðarbúið allt.“
Sjávarútvegsráðherra sagði, að með fjölþættum aðgerð-
um, sem gripið var til í ágúst, hafi rekstargrundvöllur
útgerðarinnar verið; bættur á þann hátt, serrí útgerðin
mætti eftir aðstæðum vel við'uria, en benti síðan á, að því
miður hefði afli ekkert glæðst að undanförnu. Þvert á móti
væri allt útlit fyrir að afli gæti orðið slakur í nánustu fram-
tíð. Vandamál útgerðarinnar um næstu áramót myndu því
verða mikil, en rekstrargrundvöll yrði.að tryggja, því án
útgerðar gætum við ekki byggt þetta land.
„í sambandi við vandamál úgerðarinnar og reyndar
efnahagsmálin almennt hefur því mjög verið haldið fram,
að stærð skipastólsins væri orsök vandans, og jafnvel
stærsti efnahagsvandi okkar íslendinga að því er mér
skilst“, sagði Steingrímur ennfremur. „Þetta er öfgafullur
málflutningur og stórhættulegur. Það má til sanns vegar
færa, að þorsveiðiflotinn er stór eftir að loðnuskipin
bættust í hann. Það var óvænt og lítið við því að gera.
Staðreyndin er hins vegar sú, að jafnvel þessi stóri floti
nær ekki þeim afla, við núverandi aðstæður, sem fiski-
fræðingar hafa til þessa talið óhætt að taka. Einnig verður
að hafa í huga, að fiskveiðiflotinn, einkum bátarnir, eru að
meðaltali orðnir töluvert eldri en talið hefur verið æskilegt.
Endurnýjun bátaflotans er því aðkallandi. Við íslendingar
munum um langa framtíð fyrst og fremst byggja á fiskveið-
um. Við hljótum að kappkosta að sækja sjóinn á sem
fullkomnustum skipum. Sjómenn eiga einnig rétt á góðri
vinnuaðstöðu. Ég hef viljað stuðla að eðlilegri endurnýjun
skipaflotans og ekki séð ástæðu til þess að neita mönnum
um erlend skip, sem oft eru ódýr og góð, þótt notuð séu.
Mér þykir hins vegar eðlilegt að stöðva innflutning fiski-
skipa nú tímabundið í tvö ár á meðan loðnuflotinn er við
þorskveiðar og gjaldeyrisskortur er. Ég vara hins vegar
við því að slíkt bann verði látið standa lengi.
Nei, vandinn er ekki of stór floti, heldur fyrst og fremst
of dýr skip. 25-30 nýjustu skipin eru flest byggð með
dollaralánum. Raunvextir á dollaranum urðu á síðasta ári
23% umfram verðtryggingu. Engin útgerð getur staðið
undir slíkum fjármagnskostnaði. Ef þessi skip eru tekin
út úr dæminu eru aðrir minni togararnir að mati Þjóð’
hagsstofnunar reknir að meðaltali með hagnaði. Þetta
vandamál er nú til meðferðar. Ég geri mér vonir um að
lausn á því liggi fyrir í tengslum við uppgjör um áramótin“,
sagði Steingrímur Hermannsson.
—ESJ
Karen blixen hefur heillað marga bæði
MEÐ RITVERKUM SÍNUM OG ÆFIFERLI. Lífshlaup
hennar var líka um margt óvenjulegt. Hún var fædd í
Danmörku árið 1885, en híaut menntun sína víða um lönd;
Danmörku, Englandi, Sviss, Ítalíu og Frakklandi. Árið 1914,
þá nær þrítug að aldri, giftist hún frænda sínum, baróni sem
nefndist Bror Blixen Finecke, og fylgdi honum til Kenya í
Afríku, þar sem þau hófu búrekstur. t>au skildu árið 1925 en
Karen hélt ein áfram rekstri búgarðsins þar til árið 1931, er
hún snéri aftur heim til Danmerkur og settist að á ættarsetrinu
Rungstedlund, þar sem hún bjó alla tíð síðan, en hún dó í
hárri elli á sjöunda áratugnum.
Fyrsta bók hennar var gefin út í Bandaríkjunum árið 1934
undir höfundarnafninu Isak Dinesen, en það ættarnafn bar
faðir hennar. Sú nefndist á frummálinu „Seven Gothic Tales
og vakti verulega athygli. Hún þýddi bókina árið eftir á
dönsku, þar sem hún nefndist „Syv fantastiske Fortællinger".
Síðan skrifaði hún margar bækur, sem komið hafa út á
fjölmörgum tungumálum, svo sem „Vinter-Eventyr" (Vetrar-
æfintýri), „Den afrikanske Farm“ (Afríski búgarðurinn ,) og
„Síðustu sögur" árið 1957. Af þessum bókum er frásögnin af
lífi hennar í Afríku, og baráttunni fyrir að halda búgarðinum
í Kenya gangandi, án efa langvinsælust, og það verka hennar
sem lengst mun halda nafni Isak Dinesen eða Karen Blixen
á lofti.
MT ESSA DAGANA ERU AÐ KOMA ÚT TVÆR
BÆKUR UM ÞENNAN SÉRSTÆÐA DANSKA RITHÖF-
UND. Og það reyndar sitt hvoru megin Atlantshafsins. Önnur
þeirra kom á markað í Bandaríkjunum um síðustu mánaða -
mót og nefnist „Isak Dinesen - the Life of a Storyteller“. Hin
kom út í Danmörku á dögunum, nefnist „Kraftens horn“ og
er eftir frænda hennar sem Anders Wertenholz heitir.
Höfundur bandarísku æfisögunnar er Judith Thurman, 35
ára gamall bandarískur höfundur, blaðamaður og gagnrýn-
andi. Hún hefur þar með ritað ítarlegustu æfisögu Karen
Blixen til þessa, en bókin er um fimm hundruð blaðsíður.
Það sem gerir gæfumuninn varðandi þessa æfisögu er að
höfundurinn hefur haft aðgang að öllum þeim gögnum, sem
Karen Blixen lét eftir sig.
En hvernig stendur á því að bandarískur höfundur leggur
á sig það erfiði sem því fylgir að skrifa æfisögu dansks
rithöfundar? Judith Thurman segir í nýlegu blaðaviðtali, að
hún hafi alltaf haft mikinn áhuga á Karen Blixen. „Þegar ég
Um Karen Blixen og
hetjuskap draumsins
var 18 ára fékk ég fyrstu bókina með sögum hennar frá
guðmóður minni,“ segir hún. „Og þegar kvennatímaritið
„Ms„ bað mig fyrir 8-9 árum síðan að. kynna Karen Blixen í
blaðinu valdi ég það form, að setja á svið viðtal, þar sem
dregin var upp mynd af höfundinum. Þessi grein vakti athygli
útgefanda míns, sém hafði lengi verið að leita að einhverjum,
sem gæti skrifað góða æfisögu' hennar. Ég hafnaði þó boði
hans. Ég var ung, enn hugfangin af að yrkja ljóð,kunni ekki
dönsku - og svo fannst mér þetta svo vandasamt verk, að ég
hefði ekki reynslu til að inna það af hendi. En útgefandinn
hélt málinu vakandi, og hálfu ári síðar sagði ég já. Síðan
eru sjö ár.“
Þessi sjö ár hafa verið erfið hjá Judith Thurman. Hún leitaði
víða fanga og fór síðan að læra dönsku, sem var algjört skilyrði
þess að geta lesið bréf og önnur gögn. Það tók hana langan
tíma í fyrstu að fara í gegnum lesmál á dönsku; hver blaðstða
tók um eina klukkustund með aðstoð orðabókarinnar.
Hún fór nokkrum sinnum til Danmerkur og dvaldi þar
alllengi við athugun þeirra ítarlegu gagna, sem geymd eru í
Karen Blixen safninu. Jafnframt ræddi hún við marga, sem
þekktu barónessuna, en segir að minna hafi verið á því að
græða. Sömuleiðis fór hún til Afríku á þær slóðir, þar sem
Karen Blixen bjó í einn og hálfan áratug, og hitti þar einnig
marga, sem höfðu þekkt hana.
„Þetta hefur verið óskapleg kvöð“, segir Judith um sjö ára
starf sitt að þessari æfisögu. „Ég hef búið með þessari
manneskju árum saman, sambúð okkar hefur á vissan hátt
verið enn nánari en hjónaband. Ég er jú ekki með manninum
mínum tólf tíma á dag. Ég á erfitt með að átta mig á því, að
ég hafi aldrei hitt Karen Blixen. Mér finnst að við höfum
alltaf þekkst. Og það get ég sagt þér, að eftir að hafa verið
með henni í sjö ár, elska ég hana enn og les bækur hennar
með sömu ánægjunni og áður.
Ég er fyrir löngu síðan hætt að dæma Karen Blixen eftir
venjulegum mælikvarða; góð, slæm, duglego.s.frv. Mérfinnst
ég þekkja hana miklu nánar en svo, ég hef kynnst bæði hinu
margbrotna og mótsagnarkennda í skapgerð hennar. Og
mikilvægasta gáfa hennar var án efa að geta þolað hið
mótsagnarkennda. Það er að vissu leyti kjarninn í kaldhæðnis-
legri lífsspeki hennar eða heimspeki."
Karen blixen á bæði lesendur og aðdá-
ENDUR. Judith Thurman segir, að lesendur hennar séu
einfaldlega þeir, sem elski hana og dái sem rithöfund. „Hún
er í heimsklassa, mjög vinsæl, selst vel og á sér fjölmennan
aðdáendahóp“, segir hún. En hverjir eru aðdáendur hennar?
„Það eru margir sem dragast að henni með leyndardómsfull-
um hætti. Ég hef mikið Ve.lt fyrir mér ástæðum þess, því þetta
er eitt af því varðandi Karen Blixen, sem ekki er hægt að
horfa framhjá", segir Judith. „Kannski er ástæðan sú, að í
bókum sínum, og í persónulegu lífi sínu, samþykkti hún að
fólk færi út fyrir hefðbundin mörk. Hún hvetur fólk til þess
að treysta eðlishvötum sínum, að taka áhættu, að gefa sér
lausan tauminn, að lifa lífinu. Fólk, sem sjálft er hrætt við að
gera slíkt, sem er í. eins konar stríði við sjálft sig, finnur í
Karen Blixen eins konar sérfræðing í leyndustu óskum sínum.
Oft er hér um að ræða fólk, sém hefur alist upp í
tilfinningaköldu, púritönsku um hverfi - svipað og hún sjálf.
Segja má að þessir Blixen-aðdáendur hafi sameiginlegt
ákaft, leynilegt tilfinningalíf. Út á við virðast þeir vera mjög
, siðvandir - en innra með þeim ólgar allt annað líf, sem nærist
á bókum hennar, vegna þess að svo margar sögupersónur
Karen Blixen eru fulltrúar þess, sem kalla mætti hetjuskap
draumsins. Fólk, sem finnst að því sé haldið niðri í daglegu
lífi sínu, fær með þessum hætti útrás. Auðvitað er það ekki
svo, að allir aðdáendur hennar séu kúgaðir eða staðnaðir
einstaklingar, sem nota verk hennar til þess að upplifa óskir
sínar um persónulegt frelsi. En því má hins vegar slá föstu,
að í bókum sínum gefur hún mörg dæmi um tilfinningalegt
frelsi, sem hún naut ekki í sínu eigin lífi.“
AR KAREN BLIXEN SAGNAÞULUR EÐA RIT-
HÖFUNDUR? Judith Thurman kallar bók sína „Life of a
Storyteller“, eða „Æfi sagnaþuls“. Hvers vegna?
„Jú, vegna þess að hún leit þannig á sjálf. Hún var auðvitað
rithöfundur - en hún taldi sig mjög náið tengda þeirri
munnlegu sagnahefð, sem blómstraði fýrir tíma iðnvæðingar.
Ljóslega átti hún rætur að rekja til bókmenntalegrar en ekki
munnlegrar hefðar. En það var henni svo mikils virði að tengja
sig hinni hetjulegu fortíð, að líta á sig sem hluta þeirrar
munnlegu hefðar, þar sem það að segja sögur var talið eins
konar handverk án nokkurra stéttartengsla. Hún vildi alls
ekki líta á sig sem fulltrúa þess skilnings á listinni, sem varð
til á sautjándu öld, þegar listamaðurinn tók afstöðu og gerði
bandalag við ráðandi stétt og lagði sig þar með undir gildismat
og viðmiðanir þeirrar stéttar. Hún taldi að list sín væri
aðgengileg öllum stéttum og þess vegna vildi hún ekki fella
sig undir hinn viðurkennda smekk samtímans. Þetta var í
hennar augum siðferðilegt val, hún ákvað að standa með
hetjulegri fortíð og gegn samtíð sinni. Þess vegna vildi hún
láta kalla sig sagnaþul eða fabúlista en alls ekki rithöfund.“
- ESJ.

Elías Snæland
Jónsson skrifar iHr